Alþýðublaðið - 13.08.1927, Blaðsíða 3

A L Þ’ifluöEAÐiS
” 3 "
Höfum fyrir liggjandi:
Handsápur, mjög fjölbreytt úrval
Krístalsápur í 56 kg. bölum.
Sápuspæni.
Sóda.
„Morgunblaðinu“ unnað1) sannmælis.
„Morgunblabjb1' og ég érum
sammála um það, að Jónas frá
Hriflu eigi ekki að ljúga. En —
pessi skoðun okkar er sprottin
af ólíkum ástœónm.
Ég áiít óviöeigandi af Jónasi
að beita slíku vopni, af því að
hann berst yfirleitt fyrir gódwn
málstad.
„Morgu?ibladid“ bsrst yfirleitt
fyrir illum málstaó. Lygin er
kjörvopn þess, og mun pað líta
svo á, áð með óslitinni notkun
hafi það öðlast einkarétt á henni.
1)
„unt“ á „Mgbl.“-má]i.
Til þess að sanna þetta myndi
nægja að leggja fram samfelda þá
árganga „Mgbl.“, sem núverandi
ritstjórar hafa stýrt. Þá myndi
það koma í ljóls, aa lygarnar yrou
alt aj fleiri en b/a&sídurnar.
Til áréttingar þessari staðhæf-
ingu set ég svo þessi niðurlags-
orð:
Qeti ritstjörar „Morgunblaðs-
ins“ lagt fram eitf einasta blað
úr sinni ritstjórnrrtíð, þar sem
engu er logið, mega þeir höggva
af mér hægri höndina!
Svalacu pér mí Kýros! Þig hef~
ir lengi pyrst!
H. C. Örsted.
14. ágúst 1777 — 14. ágúst 1927.
Á morgun eru liÖin 150 ár frá
fæðingu H. C. Örsteds, sem einna
mesta heimsfrægð hefir hlotið
norrænna vísindamanna. Hann
'fæddis't í Rudkjöbing í Danmörku
14. ág. 1777. Faðir hans var lyf-
sali og setti drenginn snemma
íii náms í Ivfjabúð sinni. Hneigð-
;sí hugar hans mjög að efnafræði.
Það kom snemma í ljós, að Ör-
sted var frábær hæfileikamaður.
17 ára gamall tók hann stúdents-
próf í Kaupmannahöfn meö ágæt-
iseinkunn í öllum námsgreinum,
og 20 ára gamall tók hann próf
í lyfjafræðd. Samhliða þessu námi
lagði hann mikla stund á ýmsar
aðrar námsgreinar, svo sem nátt-
úrufræði, fagurfræði og heim-
speki, og ritaði ungur bækux um
þau efni. Rafmagnsfræðin var í
bernsku á þeim tímum, og tók
Örsted snemma að fást við til-
raunir með rafmagn. Að loknu
námi í Danmörku fór hann til
útlanda og dvaldi langvistum á
Þýzikalandi og Frakklandi. Kynt-
ist hann á þessum ferðum helztu
afreksmönnum í rafmagnsfræði.
Hann kom heim aftur 1804 og
gerði sér þá von um að fá kenn-
araembætti í efnafræði við há-
skólann. Það tókst þö ekkf þá.
Menn litu hornauga til rita hans
um náttúruvísindi, sem voru langt
á undan þekkingu og skilningi
samtíðarmanna hans á þeim efn-
um. En lítils háttar síyrk fékk
hann til fyrirlestra og tilrauna.
Til Berlínar fór hann 1812 og gaf
þar út eitt af merkustu ritum
sínum um efnafræði. Kom hann
þar fram með áður óþektar skoð-
anir um eðli tíg vérkanif Ya"f-
mögns. En hann stóð élnh uþþi
með þær skoðanir um nokkurt
skeið og hlaut enga viðurkenn-
ingu. 1817 varð Örsted prófess-
or . við háskólann í Kaupmanna-
höfn o g gaf sig nú einkum að
náttúruvísindum og eSlisfræði.
Fyrir margskonar tilraunir skap-
aðist sú skoðun hjá Örsted, að
skyldleiki nokkur myndi vera
milli rafmagns og seguimagns.
Hann .leiddi .sterkan rafmagns-
straum eftir platínuvír og tók þá
eftir því, að segulnál, sem þar
var nærri, tök að hpyfast. Þeg-
ar hann liafði gert margar tilraun-
ir um þetta, samdi hann rit um
málið á latínu, sem kom út 21.
júlí 1820, og var að eins 4 bls.
að stærð. Þar var árangur þess-
ara tilrauna sannaður með svo
sterkum rökum, að öllum sérfræð-
ingum í þessum efnum varð' þeg-
ar Ijöst, að hér var um stór-
merkilega uppgötvun að1 ræða,
enda kom það betur á daginn
síðar. Uppgötvun Örsteds á raf-
segulaflinu varð uppistaða og
undirstaða allrar rafmagnsnotkun-
ar. Áður hafði rafmagnið verið
nálega leikfang eitt. Eftir þetta
varð það eitt af merkilegustu
hjálpartækjum menningarinnar í
athafnaliii ogvísindaiðkunum. Ör-
sted varð nú á skömmum tíma
heimsfrægur maður og þá auð-
vitað dáður af sinni þjóð. Það
virðist vera lögmál i menningu
oíkkar, að þjóðirnar tefja fyrir
framfaraforingjum sinum tog
halda aftur af þeim á allar lund-
ir, en miklast svo áf ágæti þeirra
og þakka sér það, ef þeim tekst
að brjótast áfram af eigin ram~.
leik. Reyndar á þetta ekki sér-
staklega við um Örsted, þvi að
það verður ekki sagt, að hann
væri einn af píslarvottum vísind-
anna, eins og svo margir aðrir
ágætismenn.
Þó læimsfrægð Örsteds sé
bundin við uppgötvun hans á raf-
segulaflinu, þá var hún þó ekki
nema einn þáttur í æfistarfi hajns.
Hann var einn hinn mesti menn-
ingarfrömuður á mörgum öðrum
sviðum.
Örsted dó 9. mai 1851.
Á villigötum.
Fyrir nokkrum árum kom ég
tirhins alkunna fistóibæjar Gríms-
býjar í Englandi.
Méðal annárs, sem fyrir augu
mín bar þar, voru tvö veitinga-
hús, sem kunningi minn leiddi
mig inn í, „til þess að sjá lífið“,
’eins og hann orðaði það. Veit-
ingahús þessi voru nefnd stóra
H.-víti og litla H.-víti. Ég kom
inn í það ,,stóra“. Fyrir augu mín
bar sorglega sjón: Veitingaskál-
inn var fullur af fólki, körlum og
konum, syngjandi, danzandi, bölV-
andi, og látandi öðrum illum og
ósið'egum látum. Barsmíðar voru
annað kastið. Fó!kið var reykj-
andj, svo að tæpiega sást handa
sfcLl. Vínið flaut í stríðum straum-
um. Koriur gleymdu öllu velsæmi,
karimenn einnig. Á tjlsettum tíma
kom lögreglan og rak a!Ia út, og
húsinu var lokað.
Þessj sjón kom mér í hug kv’öld
eitt fyrir stuttu, er Runningi minri
var að lýsa hinum nýja skemti-
'stað í nágrenni Reykjavíkur, Geit-
hálsi.
Honum sagðjst þannig frá:
Á túninu fyrir neðan húsið eru
reist stóreflis tjöld, tvö hvort við
ánnars híið, og eltt minna. í störa
-tjaldinu er þiljaður danzpallur, í
hinu bekkir og borð til veitinga.
í þriðja tjaldinu eru fram reidd-
ar veitingavnar. Enn freinur eru
útbúnar rólur fyrir fullorðna og
börn, til að skemta sér við. Ut-
an um þassi tjöld er útbúin girð-
ing með h'iði á. Standa þar verð-
ir við, er taka á möti inngangs-
eyrihjá þeim, sem inn vilja kóma,
sem- er alment 1 króna. Að sk :mti-
:stað þessum sækir svo múgur og
margmenni, konur og karlar, mest
ungt fólk. Margir þeir, er um
veginn fara, staðnæmast þar um
stund og sumir dveljá lengur.
AlJmargir koma þangað vei
nestaðir úr horginni með ,.eina
spánska upp á vasann“. Gleði og
glaumur ríkir. Tvær harmonikur
eru þeyttar fyrir þá, sem danza.
Eftir þvf, sem líður á kvöldið,
koma fleiri og fleiri úr borginni.
Drykkjulæti aukast, jafnt hjá kon-
um og körlum. Fólkið gengur ut
umi lautir og miöa í kvöldkyrðinni,
ört af vini, heitt af danzi. Vel-
sæminu er gleymt, svo að áber-
andi þykir. Peningaseðlar hrjóta
í tugataii til þeirra, senii veita, en
hverjir það eru, veit enginn. Þar
er Geiri, Grímsi, Siggi og fleiri
kunnir heiðursmerm, allir alsak-
lausir við a5 hafa nokkuð með-
ferðis.
Fólkið skemtir sér úti í guðs
grænni náttúrunni á gullfa’legum
sumarkvöldum. —
Þennig sagðist þessum kunn-
:ingja mínum frá. Fölkið í bæn-
um skrafar sín á irillli eitthvað
á sama hátí. Menn tala um spill-
ingu fólksins o. s. frv., o. s. frvl
Er þá fullkominn fótur fyrir öllu
þessu skrafi? Væri e'kki ástæða
til þess, að rannsaka það? Eru
hafðar óleyfilegar veitiugar þama
um hönd? Væri ekki rétt fyrir
viðkomandi yfirvöld að rannsaka,
hvort þaróá' er að gróðursetjast
siðspillingarbæii, sem tælir ung-
lingana úr Reykjavik, Hafnarfirði
og víðar að til sín, — stórt víti,
sem leiðir þá á villigötur, hvað
sem velsæmi og landsiögum líður
Mammonsbæli, þar sem hugs-
að er um það eitt að næla í
peninga fólksins, sem það aflar
sér með súrum sveita —?
Þrymur.
ÐáU ffiigmu *>(| vegiun.,
Næturlæknir
er i nótt Níeis P. Dungal, Sól-
eygjargötu 3, sími 1518 (í stað
Árna Péturssonar), og aðra nótt
Jón Kristjánsson, Miðstræti 3,
simar 686 og 506.
Sunnudagslæknir
er á morgun Kjartan ólafsson,
Lækjargötu 4, simi 614.
Næturvörður
er næstu viku í lyfjabúð Lauga-
vegar.
Haraldur Sigurðsson
leikur á þriðjudagskvöldið á
nýja flygilinn í Gam'a Bíó. Fer:
hann með lög eftir ýmsa mestu
tónsnillinga heimsins. I’arf ekki
að efa, að þar verður unun að
vera, þar sem alt fylgist að, frá’-
hær leikur Haralds, ágætt hljóð-
færi og gott hús. Þeir eru marg-
ir, sem vilja hlýða á leik Har-
aids, o-g hér fá menn 'tækifæri,
en að’ eins þetta eina, því að
hann lætur ekki heyra til sín aft-
ur hér að sinni. Aðgöngumiðar
fást í bókaverzlunum ísafoldar og
Sigf. Eymundssonar.
Messur
á morgun: í dónxkirkjunni kj'.
11 séra Friðrik Hallgrímsson. I
fríkirkjunni verður ekki messáð,
því að verið er að gera við hana.