Tíminn - 13.03.1956, Blaðsíða 7

T í MI \T N, þrigjudaginn 13. marz
Um TUTTUGU ára skeið, á
tímabilinu 1911 til 1931 dvaldist
ég meoal Vestur-íslendinga, og í
all-nánum tengslum við þá þau
tœp tvo ár, sem ég var við nám
á Englandi. Breytilegar kringum-
stæður mínar ollu því, að ég hafði
af þeim víðtækari kynningu, en
kannske flestir aðrir. Leitaðist ég
við að gera nokkra grein fyrir því
í „Minningum", bæði beint og ó-
beint,- og hefi raunar engu við það
að bæta né nokkuð aítur að taka
af því sem þar kemur fram, svo
langt sem það nær. Hins vegar
vildi ég mjög gjarnan geta brugð-
ið upp viðhlítandi mynd og skiln-
ingi á framvindu, horfum og að-
stæðum þessa þjóðarbrots, sem ég
raunar skoða að vissu leyti, sem
séístaka þjóð og tekur óendanlega
sárt 'til sem slíkrar.
Vestur eftir 24 ára fjarveru.
ívU HÖFUM við hjónin heim-
sótt Vestur-íslendinga eftir 24 ára
fjarvcru, og síðan við komum
heim aítur, hafa þeir (V-ísl.) ver-
ið mér svo þrálátt íhugunarefni,
að ég íæ varla rönd við reist,
nema kveða það af njér með ein-
hverjum hætti, enda finnst mér
vera kominn meira en tími til að
kvitta fyrir þá margvíslegu ástúð,
sem við urðum aðnjótandi á þessu
ferðalagi, og til þess sé ég ekki
annað ráð nærtækara, en að hripa
upp eins konar ferðasögu-ágrip í
bili, hvað sem síðar kann að koma
upp á, ef til vinnst.
En áður en lengra er farið
kemst ég varla hjá því að drepa
ögn á tildrög og tilgang þessa
ferðalags. Að sjálfsögðu hafð okk-
ur lengi langað til að skreppa vest
ur, þar sem öll systkin okkar
beggja og önnur nánustu skyld-
menni eru þar búsett, og Margrét
dóttir okkar komin þangað líka
til náms og dvalar um óákveðinn
tíma, og kona mín auk þess Vestur
íslendingur. En að svo komnu
dreymdi okkur varla eða ekki um,
að slíkt væri framkvæmanlegt, því
að svoddan ferðalög kosta nokkuð.
Að blása í glæður þjóðrækninnar.
EN SVO bar það til snemma
í marz, að mér gafst óvænt kost-
ur á ókeypis sjóferð til New York
og heim aftur, á vegum Mennta-
málaráðs og Eimskips. Var nú hóti
nær að komast til ráðs við þetta
fyrirtæki. En líklega hefir það
sannast á mér, að mikið vill meira,
því að þegar hér var komið gerði
ég mig einhvern veginn ekki fylli-
lega ánægðan með að úr þessu
yrði einungis skemmtiferð, og hug
kvæmdist mér nú hvort ekki mætti
takast að hafa jafnframt einhver
þjóðernisleg not af henni, sem sé,
að blása ögn í glæður þjóðrækn-
innar vestur þar, sem sagnir
hermdu, að væri mjög að ganga
af göílunum hin síðari ár. Og sam
kvæmt minni fyrri reynslu þótti
mér sem fátt mundi áhrifaríkara
á þeim vettvangi en íslenzk söng-
list. En vitanlega gerði þetta ferð
ina langtum umfangsmeiri alla
vega. M. a. varð ég þá að fá all-
niikið tekið upp á segulbönd hjá
útvarpinu, og mun meiri gjaldeyri
en ella. Annars var þessi hugmynd
ekki ný, og var mér vel kunnugt
um ao Steingrímur Steinþórsson,
ráðherra, Árni Bjarnason, bókaút-
gefar.di og margir fleiri mætir
menn og þjóðræknir höfðu að und
anförnu haft ýmis slík eða hlið-
stæð plön í huganum í því skyni
að efla íslenzka þjóðrækni vestan
hafs, og örfaði það mig til að reifa
málið á þeim vcttvangi, enda stóð
þar ekki á fyrirgreiðslum. Leyfi
ég mér í því sambandi að nefna til
þjrá menn sérstaklega, ráðherrana
Steingrim Steinþórsson og dr.
Kristinn Guðmundsson, og síðast
en eldd sízt, Vilhjálm Þ. Gíslason,
útyarpsstjóra og enda fleiri, svo
sem Ólaf bankastjóra og Jakob,
kaupfélagsstjóra hér á Akurevri,
svo að eitthvað sé nefnt.
8—10 klst. flutningscfni á spólum.
ÞANNIG hafði þessi för
tvenns konar tilgang, persónuleg-
an og þjóðernislegan. Og vægast
sagt bar ég ekki minni urnhyggju
fyrir síðar nefndu er.indinu. Mér
er svo farið, að sú rófa, sem ég
tek í á annað borð, verður annað
tveggja, að ganga eða slitna.
Annnrs voru gjaldeyrismálin og
enda ýmsar aðrar fjárreiður ekki
komin á öruggari grundvöll en svo,
1956.
Islenzk tónlist til að blása
að glæðum þjóðrækninnar
Björgvin Guðmundsson tónskáld segir frá ferð á fornar
slóðir meðal Vestur-Íslendnga á síðastliðnu sumri
að þegar við fórum frá Akureyri, j
1. jún„ þótti mér nokkur tvísýna
á, að við kæmumst lengra en til
Reykjavíkur. Og enda þótt góðvin
ir mínir eigi hlut að málum, verð-
ur það að segjast, að sú ímyndun
mín orsakaðist eingöngu af hinni
sann-íslenzku óreglu á bréfa skipt-
um. Því að þegar til Reykjavíkur
kom féll allt í ljúfa löð. Guðmund
ur minn Sigurðsson, í gjaldelyris-
deiglunni reyndist sama ljúfmenn-
ið og ávallt áður, og hjá útvarpinu
fékk ég alla þá fyrirgreiðslu, sem
ég þárfnaðist, og enda meiri en ég
þorði að fara fram á. Tóku þeir
þar upp á segulband 8—10 klukku
tíma flutningseEfni af íslenzkum
söngverkum í ýmsum formum, og
eftir velflest íslenzk tónskáld.
Hugði ég gott til að spóla því inn
í vesturíslenzka þjóðrækni þegar
þangað kæmi.
Vegna tímaleysis jaðraði um
stund við tvísýnu, hvort við gæt-
um fullnægt öllum skriffinnskum
Bandaríkja-konsúlsins. En þá vildi
svo vel til, að í Reykjavík var
staddur Grettir Leó Jóhannsson,
konsúll íslends í Winnipeg, og gat
hann flýtt messunni svo að henni
varð lokið í tæka tíð.
— Fyrri grein —
Vestur um haf.
Svo hófst ferðin vestur um haf
þegar Tröllafoss leysti landfestar
kl. 8, þriðjudagskvöldið 7. juní
1955. Þá var veður heldur fúlt, og
hélst það alla leið suðvestur í St.
Lawrenceflóa, en sjór var fremur
hægur. Aðbúð var hin bezta á skip
inu, og minnist ég, í því sambandi
skipstjórans, Jóns Steingrímssonar
læknis Matthíassonar, og alveg sér
staklega brytans, Helga Gíslason-
ar. Reydist hann okkur með mikl-
um ágætum, og því betur sem á
leið, og fylgdi okkur loks í neðan-
jarðarvagni yfir í New York City,
þegar við yfirgáfum skipið. Þá
voru og þernurnar indælar stelp-
ur.
Til New York komum við 16.
júní um tvö leytið, en yfirgáfum
ekki skipiö fyrr en kl. sex, eftir
að Ilelgi og Albert M. Sciella, af-
greiðslumaður Eimskipafélagsins,
liið mesta lipurmenni, höfuu farið
í land og atthugað flugferðir. En
þær reyndust óhagstæðar þennan
dag, og urðum við að bíða sex kl-
st. á flugvelli í New York og aðra
sex í Minneapoles, og til Winni-
peg komum við á öndverðu nóni
17. júní.
A 17. júní samkonui.
ÞÁ UM kvöldið var 17. júní
minnst með samkomu í Sambands-
kirkjunni, og skrapp ég þangað
um stund og hitti þar nokkra forn-
kunninga, þ. á m. Árna Sigurðsson
leikara og listmálara og Guttorm
Finnbogason, fyrrum bankastjóra.
Þaðan fór ég svo heim til systur-
dætra Fríðu, Klöru og Guju, því
að þar voru mæðgur fyrir. Hitti ég
þar líka bróðir þeirra systra, Krist-
ján skólastjóra og náfrænda þeirra
Lárus lækni Sigurðsson, sem líka
var fornkunningi. En húsbóndan-
um, Guðmundi Sigurðssyni kynnt-
ist ég þarna fyrst, hinum mætasta
manni. Áttum við þarna indælli
stund að fagna og oft síðan. Loks
héldum við heim til Önnu systur-
dóttur minnar að 706 Home str.
Þar var Margrét dóttir okkar til
heimilis, og þar varð okkar aðal-
bækistöð gegnum allt ferðalagið.
Fyrr um daginn höfðum við
heimsótt Svein lækni og Maríu
Björnsson, og þar snæddum við
okkar fyrstu máltíð í Winnipeg, og
þar hittum við vin okkar, Dóra
íslendingar að Gimli eiga myndarlega kirkju, sem jafnframt er félags-
heimiii safnaðarins til hvers konar samkomghalds. Þar er séra Bragi Frið-
riksson þjónandi prestur. Björgvin Guðmundsson flutti þar tveggja klst.
dagskrá á íslendingadeginum.
Swan. Koma þau ágætis hjón mjög
við þessa sögu, enda einstæðir vin
ir og bjargvættir okkar á þessu
ferðalagi.
Daginn eftir fórum við norður
til Lundar, í brúðkaupsveizlu Glad-
ysar Felixdóttur, systursonar Fríðu
og hitti þar flest af þcim ágætu
systkinum, svo sem vin minn og
fyrrum nemanda, séra Braga Frið-
riksson, sem ætíð síðan rcyndist
mér vinur í raun. Er hann afburða
vinsæll vestur þar, bæði sem prest
ur og maður, og á þann orðstír
vissulega skyldan.
Strax og við komum til baka úr
þessu ferðalagi, fór ég til fundar
við forseta Þjóðræknisfélagsins,
séra Valdimar J. Eylands. Hafði
ég frá öndverðu talið víst að Þjóð-
ræknisfélagið mundi grciða fyrir
erindi minu og enda taka það upp
á arma sína að meira eða minna
leyti. En i því sambandi varð ég
fyrir vonbrigðum, forsctinn tók er
indi mínu af fullkomnu áhugaleysi
og á því varð engin breyting hvað
hann eða Þjóðræknisfclagið snerli
sem slíkt. Hins vegar reyndust
þjóðræknisdeildirnar vestur við
hafið mér með miklum ágætum
og verður þess nánar getið síðar,
og eins ýmsir félagsmenn í Winni-
peg, svo sem séra Philipp Péturs-
son, varaforseti Þjóðrækisfélagsins
Jón Jónsson forseti deildarinnar
Frón, ritstjórar íslcnzku blaðanna
og fleiri.
í heimsókn norður á milli vatna.
Annars var nú hásumar, íólk
yfirleitt á dreifingu, og því óhent-
ugur tími fyrir samkomuhöld. Not
uðum við því það sem eftir lifði
mánaðarins til að heimsækja
tengdafólk mitt norður á milli
vatna, mágkonu mína og svila Sig
urlaugu og Sigfús Sigurðsson, sem
jafnframt voru fósturíoreldrar
Fríðu, konu minnar, og þau af
börnum þeirra, sem búsett eru þar
norður um. Verður þessa ágætis-
fólks minnst sérstaklega, svo og
ýmissa fleiri vina og góðkunningja
i Winnipeg og nágrcnni, og höfð-
um við nóg fyrir stafni. Mcðal ann
ars var ég viðflæktur kirkjuþing
Lúterska kirkjufélagsins, sem var
haldið að Gimli. Hafði ég boðið
þeim dagskrár-atriði á einu ís-
lenzku samkomunni, sem þar fór
fram. En það mistókst vegna þcss
að tækið, spólurokkurinn var al-
gerlega ófullnægjandi, enda fannst
mér þess litt saknað af þingheimi.
Gat ég ekki belur fundið, á þessu
tímabili en Vestur-íslendingar
væru dauðskelkaðir við íslenzka
tónlist, og kom það mér mjög að
óvörum, enda brcyttist það sem síð
ar getur. Hins vcgar fögnuðum
við í þessari ferð fróbærri gest-
risni hjá Sigrúnu tengdafrænku
og Eiríki kaupmanni Stcfánssyni,
og hittum ýmsa góðvini, 'svo sem
Pál og Línu Pálsson, Grím og Sig
ríði Sigurðsson og Lárus Nordal
og Önnu dóttur hans. Þá lutti ég
líka rúmlega klukkutima dagskrá
af spólum n-.ínum, á elliheimilinu
Betel, með aðstoð séra Braga, og
var því tekið með miklum fögnuði
I og hrifningu gamla íólksins.
í lok mánaðarins fórum við svo
|vestur í Vatnabyggð svo nefnda í
| Saskatschsewan á vit við bræður
. mína, sem þar eru búsettir, og
! dvöldumst þar til 25. júlí.
I Áhugi fyrir spólunum vaknar.
Vatnabyggðin er yngsta og um
skeið fjölsetnasta íslenzk nýlenda
vestanhafs, en þar hafa orðið frem
ur einhliða breytingar, sem ég
felldi mig ekki við. En auðvitað
var það að mestu óviðkomandi sam
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
fundi okkar bræðranna og Sigur-
björns mágs míns, sem þessi ferð
var einungis gerð fyrir. Gistum
við nálega allan tímann hjá Steina
og Rænku. en Margrét dóttir okk-
ar gisti hjá Huldu, kjördóttir
þeirra hjónanna. Nokkrar nætur
gistum við samt hjá tryggðarvini
mínum Páli Tómassyni, og nú
hafði Páll bróðir bíl, og ók hann
með okkur til þeirra fáu kunningja
sem enn fyrirfundust þarna í
byggðinni. Þegar við fórum þarna
vestur eftir stóð fyrír dyrum í
Wynyard, kirkjuþing Sambands-
safnaðanna. Þangað sóttu fyrr-
nefnd læknishjón, Sveinn og María
og tóku þau okkur öll með í bíl
sínum ásamt Maju Eggertsson,
systur Maríu. Var það allra
skemmtilegasta ferðalag með
gistingu í Dauphin, og komum við
ekki til Leslie fyrr en seint á öðr-
um degi. Nú hafði ég boðizí til
að flytja nokkur lög af segulbandi
á skemmtisamkomu, sem haldin
var í Wynyard í sambandi við
kirkjuþingið, en þegar til átti að
taka, fannst mér áhugi fyrir því
svo lítill hjá forustufólkinu, að ég
hvekktist við, og varð ekki af
flutningnum. En þar í Wynyard
hitti ég samt fyrir frábæran á-
hugamann, Sam Sölvason, útvarps
fræðing, sem þar er þó fæddur og
upp alinn. Hann hafði fyrsta
flökks flutningstæki og varð þeim
mun ólmari í að hlusta á spólur
mínar, sem hann rendi þeim oftar
í gegn. Vildi hann ekki annað
heyra en við héldum samkomu í
Wynyard áður en ég færi til baka
og varð það úr. Fór hún fram í
samkomusal Sambandskirkjunnar
17. júlí, og var sæmilega sótt víðs
vegar úr byggðinni, en vakti, að
mér fannst mjög takmarkaða hrifn
ingu og varð mér lítt til ánægju.
Eigi að síður varð þetta til þess
að ég gerði fleiri ferðir til Wyn-
yard en ella myndi, og rifjaði það
upp söngæfingasnatt mitt þar um
slóðir í gamla daga, þó að allmjög
væri sneytt um vinahópinn. Þar
var samt enn minn gamli vinur,
Jakob Normann, og þar hitti ég
fornvin minn og kollega, Stein-
grím Hall tónskáld. Líka átti ég
þar alltaf vísar ánægjustundir á
heimili Hósíasar Péturssonar og
konu hans, Svöfu, en hún er systir
Huldu kjördóttur Steina bróður.
Og þarna hitti ég líka fyrst Finn-
boga Guðmundsson, prófessor og
Kjartan Bjarnason hreyfimynda-
smið. Voru þeir þar á ferðalagi
um þessar mundir að sýna íslenzk-
ar hreyfimyndir og rættist af vel.
íslcnzk tónlist vinnur á.
En áður en við fórum í þetta
ferðalag hafði ég lofað íslendinga-
nefndinni í Winnipeg, eins til
tveggja klukkustunda dagskrá á
íslendingadeginum að Gimli, og
fór það allt fram samkvæmt áætl-
un. Eg flutti þar tveggja tíma dag
skrá, svo fjölbreytta, sem mér var
mögulegt, og gekk það mjög að
óskum. Þarna var til staðar kunn-
áttumaður með fyrsta flolcks spólu
rokk og all fullkomið hátalara-
kerfi. Enda er það skjótast af að
segja, að þessir tveir klukkutímar
urðu örlagastund þess erindis, sem
ég taldi einna mestu varða til-
heyrandi ferðalagi mínu, en var
hins vegar orðinn mjög uggandi
um, af ástæðum, sem þegar hefir
verið drepið á. Það var því líkast,
að fólkið fengi allt annað en það
hafði búizt við, enda var spáð held
ur óglæsilega fyrir þessum íslend
ingadagsflutningi, enda mun eitt-
hvað hafa verið fengizt við svona
lagaðan flutning á samkomum, og
oft mistekist vegna ófullnægjandi
áhalda. Lét ég mér það að kenn-
ingu verða og notaði aldrei ann-
að en dýr og vönduð tæki á sam-
komum mínum. En hvað sem því
líður er enginn vafi á að dagskráin
þarna á íslendingadeginum vakti
mikla hrifningu og viðhorfin gagn
vart íslenzkri tónlist og tónflutn-
ingi snerust algeralega við. Líka
tóku nú ritstjórar íslenzku blað-
anna ákveðna jákvæða afstöðu og
er ég þeim báðum þakklátur. Eink
um fannst mér muna mikið um
ritstjórnargreinar Stefán Einars-
sonar í Heimskringlu, enda er
hann einlægur og heithjartaður ís
lendingur. Annars lukkuðust allar
samkomur mínar vel tæknilega, og
athygli fólks á þessari spólutónlist
var í sívaxandi uppsiglingu þar til
ég varð að hverfa heim aftur, og
spáðu margir að hún ætti eftir að
grafa um sig betur, á þjóðernisleg-
um ekki síður en tónrænum vett-
vangi.
(Meira síðar).
Handknattleiks-
meistaramótið
Handknattleiksmeistaramót ís-
lands hélt áfram á sunnudaginn og
voru þá háðir þrír leikir. Úrslit
urðu þau, að í 3. flokki sigraði ÍR
Fram með 6—2, en í meistara-
1 flokki vann KR Aftureldingu með
19—14, og Þróttur vann ÍR með
11—8.
Ekki voru þessir leikir sérlega
vel leiknir, en leikur KR og Áftur
eldingar var allskemmtilegur, því
að lítill markamunur var, þar til
rétt síðast, að KR náði yfirhönd-
inni. Þróttur byrjaði mjög vel
gegn ÍR og stóð 4—0 á tíma, og
var sigur liðsins aldrei í hættu.
Mótið heldur áfram í kvöld og
leika þá Fram—KR í 3. flokki, en
KR—Þróttur og FH—Afturelding
í méistaraflokki.