Tíminn - 16.05.1956, Blaðsíða 4
A
T í M I N N, miðvikudagurinn 16. maí 1956.
T£'
A 18. öld var alsiða, að ungir menn
á írlandi næmu konuefni sín á brotf
'(u
it, ■
Á átjándu öld var það svo að
segja alsiða í írlandi, að konur
voru numdar á brott af væntan-
legum eiginmönnum. Að þessu
brottnámi stóðu félagasamtök
ungra manna, sem unnu allopin-
skátt, þ'ótt aðgerðir þeirra vörð-
uðu við lög. Brottnám kvenna
var orðið það viðurkennt meðal
alþýðu manna á þessum tímum,
að það vakti megna óánægju, er
yfirvöldin létu skyndilega hend-
ur standa fram úr erinum og
greiddu brottnámssiðnum náðar-
höggið með því að taka tvo menn
af lífi, sem gerzt höfðu sekir um
konurán.
í sumum sveitum var það venj-
an að þær stúlkur, sem voru í
mestum efnum, yrðu fyrstar fyrir
barðinu á framtakssemi einhvers
athafnamikils ungs manns. Af
þeim sökum munu þær systur, Ka-
trín og Anna Kennedy, hafa vak-
ið athygli í brottnámsklúbbnum í
Kilkenny. Þær systur voru báðar
ungar og fagrar, þó sérstaklega
Anna, sem var yngri. Faðir þeirra
var látinn og bjuggu þær hjá móð
ur sinni. Framtíðin virtist blasa
björt og heiðrík við þeim systr-
um, þrátt fyrir það, að ýmsar
hræringar væru með þjóðinni,
sem gerðu meirihlutanum lífið
grátt öðru hverju.
Vinsælir biðlar.
Þær _systur erfðu hvor um sig
um tvö þúsund pund eftir föður
. sinn. Þetta var töluverð fjárhaeð í
þá daga, en þegar slúðrað hafði
ver’ið' um þennan arf í nokkurn
tíma, hafði hann aukizt það mikið,
að þær systur voru taldar erfingj-
ar firna auðæfa.
- ' T\íe3í ^ibgir menn í nágrenninu,
sem voru af góðum ættum, en
ekki í neinum sérstökum efnum,
þar sem þeir voru ekki elztu synir
í fjölskyldunum, gerðu sér far um
að kynnast systrunum. Menn þess
ir hétu Garrett Byrne og James
Stíange,, Þetta voru skapmiklir og
frekir strákar, er sóttu markaði og
sýningar og veðhlaup og aðrar
skemmtanir þeirra tíma og bárust
töluvert á. Báðir voru þeir með-
limir í brottnámsklúbbnum í Kil-
kenny, sem var skipulagður eins
og hvert annað fyrirtæki, en hver
meðlimur varð að sverja að að-
síoða við að ræna ungum stúlk-
um, sem höfðu fundið náð fyrir
augum einhvers meðlimanna.
Klúbburinn hafði njósnara í tengsl
um við velflestar fjölskyldur í ná-
grenninu, sem gátu gefið upplýs-
ingar um fjárhagsástand, húsaskip
an og aðra tilhögun innan hverrar
fjöIskyWú-
, >. . '■Lj' -X4 • - < '■
Flótti út í nóttina.
Þau fjögur höfðu hitzt öðru
hyerjú á almennum samkomum og
í>ær systur munu hafa gefið í skyn,
að þær hefðu enga andúð á Byrne
og Strange. Byrne var gæflyndari
og féíl veí á með Katrínu og hon-
um. Áftur á móti virðist Strange
hafa verið ofsamaður og óvæginn,
og mun Anna hafa verið jafningi
hans hvað skapgerð og óvægni
sneríi.
Hinn 14. apríl 1779 fóru þær
systur ásamt móður sinni að sjá
leiksýningu. í leikhúsinu komust
j?ær á snoðir um að Byrne og
Strange hefðu gert áætlun um að
ræna þeim þá um kvöldið. Þetta
vakti mikið uppnám í fjölskyld-
únni og yfirgaf hún leikhúsið í
skyndi og bjó um sig í húsi þar í
nágrenninu. Þessi viðbúnaður
hafði þó ekkert að segja. Dyrnar
voru brotnar upp og Byrne og
Strange ruddust inn í húsið ásamt
aðstoðarmönnum sínum og klúbb-
félögum, er höfðu dregið sverð úr
slíðrum og mundað pistólur. Þeir
félagar þrifu til stúlknanna og
hröðuðu sér með þær út. Þar voru
þær settar á hestbak og að því
búnu þeysti hópurinn út í nóttina.
Eftir næturlanga ferð var ein-
hver prestur rifinn upp snemma
morguns og stúlkunum hótað öllu
illu ef þær færu að hafa á móti
því að giftast Byrne og Strange.
Þrátt fyrir mótmæli stúlknanna
las presturinn stutta vígslu yfir
þeim og síðan var haldið af stað
að nýju.
Endir var þó bundinn á þann sitS um 1780, er tveir
menn voru teknir af lífi fyrir konurán, jirátt fyrir
mikla andútj almennings á dau'Sadóminum
.... höfðu dregiö sverS úr slíðrum og mundað pístólur
Fimm vikna „brúðkaupsferð".
Nú hófst mikið ferðalag og ann-
ar prestur var fenginn til að reyna
að koma vitinu fyrir stúlkurnar,
sem höfðu fram að þessu verið hin
ar erfiðustu mönnum sínum, þrátt
fyrir vígsluna morguninn eftir
ránið. En Katrín og þó einkum
Anna mótmæltu þessum aðförum
af miklum móði. Mennirnir hótuðu
að fara með þær í kolanámurnar
í Castlecomer, en þaðan hefðu
þær ■ ekki ■ sloppið ‘framar. Þessar
hótanir mýktu ekki geð stúlkn-
anna og auk þess sauð upp úr, þeg-
ar Strange sló Önnu utanundir
með potti, svo að hún hlaut sár
af. Næstu fimm vikur voru stúlk-
urnar á sífelldu ferðalagi um ein-
ar fjórar sýslur, enda hafði ráns-
mönnunum verið veitt eftirför. En
um þær mundir sem verið var að
flytja stúlkurnar á skipsfjöl íáein-
um kílómetrum frá Dublin, var
bundinn endi á ferðalagið. Vopn-
að vinalið stúlknanna komst um
borð og náði þeim og fór með þær
heim til móður þeirra, en þeir
Byrne og Strange áttu fótum sín-
um fjör að launa. Þeim tókst að
flýja til Wales, en skömmu síðar
voru þeir teknir höndum og settir
í fangelsi.
Dýr löðrungur.
Þar sem' mennirnir höfðu gifzt
stúlkunum, var ekki búizt við
málssókn á hendur þeim. Því var
fleygt að Katrín hefði verið mjög
hænd að Byrne, enda mun hann
hafa komið mjög vel fram við hana
á ferðalaginu. En höggið, sem
Strange hafði gefið Önnu, átti eft
ir að verða honum dýrt og Byrne
átti jafnfrámt eftir að gjalda þess.
Það var végna takmarkalauss hat-
urs Önnu, að mennírnir voru flutt
ir heim til írlands og réttarhöld
hafin í máli þeirra árið 1780. End
uðu málaferlin með þyí, að Strange
og Éýrne voru dæmdir sgkir og
samkvæmt lögum frá 1707 voru
þeir dæmdir til dauða.
Svéitúngar þeirra félaga létu
sér ekki koma til hugar, að dómi
þessum yrði fylgt eftir. Mennirnir
voru báðir af málsmetaridi ættum;
þeir höfðu gifzt stúlkunum og yf-
irleitt höfðu brottnám, sem þctta,
ekki verið tekin alvarlega. Sterk
áhrifaöfl unnu dyggilega að því að
fá þá leysta úr haldi, en saksókn-
arinn eyðilagði alla náðunarmögu-
leika með því að tilkynna, að ef
þessum mönnum yrði hlíft við líf-
láti, yrði ékkert lát á brottnámi
kvenna, né að nokkur kona hefði
við það öryggi að búa, sem hún
ætti þó rétt á að krefjast af lög-
gjafanum. Með þessu hafði mál
þeirra Byrne og Strange verið gert
að nokkurs konar prófmáli og
gerði það náðun erfiðari. Þegar
aftakan fór fram, varð að kalla á
herlið til þess að ekki kæmi til
uppþots, þar sem yfirvöldin bjugg
ust fastlega við því að reynt yrði
að bjarga mönnunum úr höndum
böðlanna.
Líkkisturnar fyrir spilaborð.
Nóttina fyrir aftökudaginn hafði
líkkistum hinna dauðadæmdu ver-
ið komið fyrir í fangaklefanum
hjá þeim í þeim tilgangi að koma
þeim í skilning um að endalokin
væru fyrir dyrum. Vonuðu menn
að þetta mundi verða til þess að
þeir byggju sig undir dauðann.
Þetta fór þó á annan veg. Nokkr-
ir félaga þeirra fengu að vera hjá
þeim um nóttina og skémmtu þeir
sér með því að spila fjárhættuspil
við fangana. Skelltu þeir líkkist-
unum á hvolf og notuðu botna
þeirra fyrir spilaborð. Byrne og
Strange tóku dauða sínum með
mikilli hugarró.
Þær systur, Katrín og Anna, gift
ust skömmu síðar. Katrín naut
þess orðróms, að vel hefði farið á
með þeim Byrnes og henni, og
hlaut ekki mikla andúð. Hins veg-
ar mátti Anna búa við það að vera
kölluð öllum illum nöfnum, ef hún
fór út fyrir dyr og sýnir það bezt,
hve brottnámið hefir verið viður-
tekin regla á þessum tímum.
Bréfkorn Frá París
Eftir Art Buchwald
Kurteisi á erfitt uppdráttar
Art Buchwald
Athafnasamt tónlist-
arfélag á Akranesi
Frá fréttaritara Tímans á
Akranesi.
Síðastliðinn sunnudag hélt Tón-
listarfélag Akraness söngskemmt-
un í Bíóhöllinni á Akranesi. Komu
þar fram söngvararnir Guðrún Á.
Símonar, Þuríður Pálsdóttir, Krist
inn Hallsson og Þorsteinn Hannes-
son. Undirleik annaðist Fritz Weiss
happel. Á söngskránni, sem var
mjög fjölbreytt voru lög eftir inn-
lenda og erlenda höfunda, einsöngs
lög og tvísöngslög. Húsið var full-
skipað og var listamönnunum
frábærlega vel tekið. Bárust blóm-
vendir og var óspart klappað lof
í lófa. En listamennirnir guldu
með því að syngja mörg aukalög.
Eru þetta fjórðu tónleikarnir, sem
félagið gengst fyrir að haldnir
hafi veirð hér í bæ og sýnir hin
góða aðsókn, að bæjarbúar kunna
vel að meta það menningarstarf,
sem félagið leysir af hendi, með
því meðal annars að gefa bæjarbú-
um tækifæri til að kynnast beztu
listamönnum á þessu sviði.
í vetur starfaði tónlistarskóli á
vegum félagsins og var honum
slitið 3. maí. Nemendur voru 32 og
allir í píanóleik. Skólastjóri er
frú Anna Magnúsdóttir, cn auk
hennar kenndi frú Ipgibjþrg Ólafs-
dóttir. GB
UM ÞESSAR MUNDIR stendur yfir
■ í Frakklandi „krossferS fyrir kur-
teisina." Er verið að skerpa tilfinn
ingu þjóðarinnar fyrir kurteisi í
umgengnisvenjum. Art Buchwald
skrifar af þessu tilefni frá París:
París í maí.
OSS VAR NÝLEGA boðið að sitja
blaðamannafund, sem efnt var til
í sambandi við krossferðina fyrir
kurteisina, sem hófst snemma í
maí undir vernd sjálfs lýðveldis-
forsetans. Tilgangur herferðarinn-
ar, að því einn af leiðtogunum
hermdi, er að viðhalda og efla
kurteisi og vingjarnlega fram-
komu, „sem til þessa hefir haldið
á lofti nafni vors fagra og ástkæra
föðurlands". Þessi talsmaður sagði
líka, að fólk, sem afrekaði eitt-
hvað sérstakt á sviði kurteisinnar,
mundi fá viður-
kenningu og
heiðursmerki. -
Nú er dóm-
nefndin að leita
að kurteisri
„concierge," en
þar er henni
engu minni
vandi á hönd-
um en leikstj.
að finna príma-
donnu í frægt
leikrit. í fyrra tókst að finna ráðs-
konu, sem var vingjarnleg. Prófið
var geysierfitt. Eftir að sambýlis-
menn höfðu strengilega óskað eft-
ir að hún fengi viðurkenningu,
var hún vöktuð dag og nótt. Ilá-
punktur prófsins var að knýja að
dyrum um miðja^nótt án þess að
geta erindis, og það varð flestum
þessum ráðskonum að falli.
Þá er gerð sérstök leit að kur-
teisum leigubílstjóra, lögreglu-
manni, strætisvagnstjóra og skatt-
heimtumanni. Nefndin lét þess
getið að hún hefði hug á að finna
kurteisan blaðamann, en taldi það
vonlítið verk. Betur gekk nefnd-
inni I skólunum. Eftir að talað
hafði verið við börnin um kurteisi
var þeim uppálagt að gera stíla um
kurteisi og teikningar til skýring-
HÉR ER STÍLL eftir 12 ára dreng,
sem sýndur var á blaðamannafund-
inum:
„Það voru sex kýr á þjóðveg-
inum. Það var ómögulegt að kom-
ast framhjá þeim. Tólf ára dreng
ur var kúreki. Bíll kom akandi.
Hann varð auðvitað að nema stað
ar. Bílstjórinn rak hausinn út um
gluggann, bólginn af vonzku:
Hunzkastu út af veginum með
beljurnar, sveitalallinn þinn“,
öskraði hann. En drengurinn var
rólegur. „Kýrnar þekkja ekki
umferðarreglur,“ sagði hann.
„Þú ert engu skynsamari," öskr-
aði bílstjórinn. En drengurinn
var rólegur sem fyrr. Loks sagði
hann við manninn: „Nú kemstu
fram hjá.“ Þetta horfði ég á sjálf
ur. Þessi bílstjóri var eldci kur-
teis. Honum hefði ekki veitt af
að hlusta á það, sem kennarinn
minn sagði um kurteisi.“
EINN AF VIÐSTÖDDUM blaða-
mönnum kom með þá skýringu, að
sennilega hefði manngarmurinn
verið vakinn um miðja nótt af
dómnefndinni og hefði síðan ekki
sofnað blund. Aðrir blaðamenn
héldu því fram, að drengurinn með
kýrnar hefði verið i órétti, hann
hefði ekkert leyfi haft til þess að
reka kýrnar á miðjum þjóðvegin-
um, og bílstjórinn hefði því verið
í fullum rétti þegar hann sendi
drengnum tóninn. Nú hófst hörð
umræða um það, hvort bílstjórinn
hefði haft rétt til að aka á kýrn-
ar, eða hvort hann hefði átt að
kalla á lögregluna. Málið var ekki
útkljáð, er dómnefndin lét á ný
til sín heyra. Hún sagði, að
menntamálaráðherrann væri ákaf-
lega áhugasamur um krossferðina
fyrir kurteisina. Gerði stjórnin sér
vonir um, að Frökkum mundu
auðnast að rata meðalveginn í
milli norrænnar og ítalskrar kur-
teisi. í þá 10 daga, sem þessi her-
ferð stendur yfir, munu umboðs-
menn nefndarinnar fara Um stræt-
in og virða fyrir sér kurteisa vegfar
endur, stilla til friðar -þar sem
nauðsyn krefur og flytja þjóðinni
boðskapinn.
NEFNDIN VÆNTIR þess, að
hreyfingin geti orðjð alþjóðleg, og
lætur þess getið, að Frakkland sé
ekki í mestri þörf fyrir aukna
kurteisi. En Frakkar vilja ekki að
fornar dyggðir hverfi og því þarf
að skerpa þær annað slagið.
Nefndin lét þess að lokum getið,
að hún vænti þess að blöðin vildu
vinna með nefndinni að þessu
marki. Þar næst varð henni það á,
að tilkynna, að á eftir blaðamanna
fundinum, mundu verða veitingar
í næsta herbergi. Eftir það heyrð-
ist ekki mannsins mál í salnum.
Menn ruddust íram þangað sem
veizluföngunum var raðað upp.
Sumir sneru við þegar þeir voru
komnir í fremstu víglínu, og sögðu
í fyrirlitningartón: Fjandinn hafi
það, þarna er ekkert nema tekex
og vermouth. Þar næst hófust
hrindingar og þústrar er fraúilín-
an sneri við og tók stefnu á bar-
inn í hinum enda hússins.
En dómnefndin hristi höfuðið
og lokaði augunum. Þetta var
hroðalegt áfall fyrir kurteisina í
landinu. (N Y Herald Tribune).
r
Söngskemmtun Oskars Guðmundssonar
OSKAR GUÐMUNDSSON, ung-
ur tenórsöngvari, sem numið hefir
í Svíþjóð og á Ítalíu, hélt íyrstu
söngskeinmtun sína í Gamla bíói
s. 1. fimmtudagskvöld. Dr. Urban-
cic lék á hljóðfærið. Það hljóta
að vera erfið spor fyrir ungan
söngvara að stíga fram á sviðið
hér heima eftir námsdvöl erlendis.
Aheyrendur bíða þess með eftir-
væntingu, hvar á vegi söngvarinn
er staddur; er hann orðinn þrosk-
aður listamaður, eða stendur hann
á miðri námsbraut? Óskar Guð-
mundsson hóf að svara þessum
spurningum með því að syngja
aríur eftir Verdi og Flotov, al-
kunn viðfangsefni hinna stóru.
Þótt ýmislegt gott mætti segja um
flutninginn, var svarið þó glöggt:
Hinn ungi söngvari er á miðri
námsbraut. Röddin ekki nægilega
þjálfuð, þessi verkefni eru ofviða.
Söngskcmmtunin staðfesti þennan
yitnisburð., SÖngvarinn hefir mikið
raddmagn, en blærinn er þving-
aður, vald yfir röddinni virðist
ekki nægilega öruggt. Einstakir
glæsilegir tónar megna ekki að
skapa samfelldan og hugstæðan
heildarblæ.
Söngvaranum gekk betur að fást
við sönglögin en aríurnar. Fórk
hann allvel með nokkur þeirra,
einkum náði hann talsverðum tök-
um á lagi Södermanns: „Kung
Heimer och Aslög“ og nokkrum
íslenzku lögunum.
EINS OG SAKIR standa virð-
ist Óskar Guðmundsson óráðin
gáta. Hann hefir mikla og allglæsi
lega tenórrödd, en skórtir þjálf-
un og vald yfir röddinni til að
túlka viðfangsefnin þannig, að list
geti kallast. En hann er ungur
maður. Hann hefir tímann fyrir
sér. Vonandi auðnast honum að
ná þeim áfanga á listabrautinni,
sem hæfileikar hans gefa fyrirheit
um. — Ac.