Tíminn - 27.05.1956, Síða 5

; y í MINIV; sunnudaginn 27. maí 1956.
t .....MUNIR OG MINJAR:
Spjót frá Rangá
„HEIÐNIR sér hauga gjörðu,
höfðu sín fylgsni í jörðu“, seg-
ir Bjarni skáldi í Aldasöng. Þeg-
ar heiðni lauk, um 1000, hefir
getið að líta kuml við nálega
hvern bæ á landinu, hauga
þeirra manna, er andazt höfðu
og verið grafnir þessi rösklega
hundrað ár, sem landið var
byggt heiðnum mönunm. Kuml-
in hafa verið eins og litlar grasi
grónar þústir utan við vallar-
garðinn, á hól eða mel eða í
holti, á árbakka eða marbakka.
Síðan var farið að grafa í kirkju
verði hirt u'm þær, sem enn eru
ófundnar.
EITT AF ÞESSUM fornu
kumlum hefir fundizt á vorum
dögum á Rangá í Hróarstungu.
Það kom í ljós við uppblástur.
Þorkell Jónsson á Fljótsbakka
getur þess fyrst 1905, kveður
þar hafa fundizt bein manns og
hests og hunds og smáhluli
nokkra, sem seinna voru sendir
safninu og reyndust vera brot
úr járnkatli, kambi og skeljum.
Bezti gripurinn, sem í kumlinu
var, fannst þó ekki fyrr en
að, fjöðrin fallega löguð og bit-
urleg. Falurinn er óvenjulega |1
stuttur, aðeins 12 sm, opið 3
sm í þvermál, og sýnir það, að |
spjótsskaftið hefir ekki verið
gildara en venjulegt hrífuskaft. ,||
Geirnagli stendur þversum í op-
inu. Eins og vænta mátti, ber ||
spjót þetta öll merki þess, að M
það sé frá 10. öld. Hvort það er =
íslenzkt eða innflutt, skal ósagt M
látið. Yfirleitt er talið, að sverð h
Norðurlandabúa á víkingaöld ||
hafi verið innflutt sunnan úr =
álfu, en axir og spjót smíðuð =
heima. Ekkert mælir því í gegn. E
að Rangárspjótið sé íslenzkur =
smíðisgripur, jafnvel úr ís- M
lenzku járni.
SPJÓT VORU algengust =
vopna hér á landi á söguöld. í s

i görðum, kumlin urðu ekki fleiri
en hins vegar fór þeim fljótt
I að fækka af völdum uppblástrar
! ' og landbrots, kumlabrjóta og
Í grandalausra bænda og hús-
■ karl.a við torf- og moldarverk.
I Á þessu hefir gengið allar göt-
í ur síðan kristni hófst. Fram
|| undir miðja 19. öld var enginn,
I sem lét sér annt um að halda iil
i| haga minjunum, sem þannig
|| komu smátt og smátt upp úr
II þeim jarðarfylgsnum, sem heiðn
ir menn hafa fólgið þær í fyrir
| örófi alda. Vonandi er, að nú
sé sá tími kominn, að betur
sumarið 1955. Búið er að gera
kartöflugarð á haugstæðinu.
Þann garð var Björn Hólm
Björnsson að plægja í íyrra,
þegar. upp kom spjót mikið,
sem hann hefir nú sent þjóð-
minjasafninu ásamt fundarfróð-
leik. Hinn forni bóndi á Rangá
hefir haft gaman af góðum
vopnum, ef dæma má eftir
myndarbrag spjótsins, sem lagt
var í kuml hans.
Spjótið frá Rangá er 52 sm
að lengd og er næstlengsta
spjót, sem til er í þjóðminja-
safninu. Það er mjög vel smíð-

kumlum hafa sverð fundizt 14 =
sinnum, axir 21 sinni, spjót 49 E
sjnnum. Þetta er ákveðin bend- s
ing um hlutfallið milli vopna- |j
tegundanna. Á víðavangi finn- j|
ast oft spjót, sem menn hafa =
týnt á öldum áður, sum frá =
fornöld, önnur frá miðöldum, =
og er stundum torvelt að j|
þekkja þau sundur. Spjót voru p
mjög algeng á Sturlungaöld, 1|
en yfirleitt hafa þau ekki verið =
eins vígaleg og spjót sögualdar, E
sem eiga glæsilegan fulltrúa M
þar sem Rangárspjótið cr.
Kristján Eldjárn. =
er miKiivægur
þáttur í góðri aðhlynningu barna
Heimsókn í Heilsuverndarstöðina í Reykja-
vík, þar sem merkileg starfsemi fer fram
Stuttklædd yngismey með spébolla í þrýstnum hnjánum
stendur á miðju gólfi. Piltur í blárri peysu, en í Adamsskrúða
að neðanverðu gengur til hennar og styður fingri á maga
hennar, eins og til að vita, hvort hún muni ýla.
Þetta var það fyrsta, sem auganu
mætti í Jtfilsuverndarsiöðinrii við
Barónsstíg, er ég opnaði dyrnar
á stofunni, þar sem ungbarnaeftir-
litið er til húsa.
Meðfram veggjunum sitja mæð
ur með börn á ýmsum aldrí. Sum
giáta, annaðhvort af því, að þau
Fyrstu laxarnir komnir á land!
SNEMMA í ÞESSARI viku lögðu
bændur í Borgarfirði net í Hvítá
og hófst þar með laxveiðin 1956.
Hinn í. júní hefst stahgveiði í öll-
um helzfu laxám landsins. Engin
net höfðu verið lögð í Borgarfjörð
og ékki búist við að það yrði fyrr
en Um mánaðamót þótt leyfilegt
sé nú þegar.
Bændur é Hvítárvöllum, Ferju-
kot ,og F.érjubakka, hafa fengið 1—
2. laxa í lögn þessa fyrstu daga.
Eru þetta 8—10 punda fiskar.
Segja kunnugir, að lítil ganga sé
enn í ána. Aðalgangan kemur
venjúiega. með Jónsmessustraum
og þá oft* stærri I'ax en fyxst vgið-
ist. ... -
STANGVÉIÐIN mun hefjast 1.
júní að vanda í öllum helztu láx-
veiðiám. Er alls staðar einhver
veiðivon. I Norðurá fást jafnan lax
ar fyrstu veiðidagana, og ekki er
að spyrja að 'því, að Elliðaárnar
munu verða eitthyað kvikar á þeim
degi, ef að vanda lætur. Laxinn
gengur seinna. j norðlenzku árnar.,
en þó fgasf ajia jáfna lax á. íyrsta
degi i Laxá lí 'Áðaldai. ,
ENN SEM KOMIÐ er cru því litl-
ar fréttir af veiðistöðunum, neta-
veiðin í stóránum aðeins að byrja,
stangveiðin enn aðeins órættur
draumur. Aðaltíðindin eru: Fyrstu
laxarnir eru komnir á land. Ver-
,tj.ðin er hafin. Sumarið er komið.
vita, að von er á nálstungu eða af
óljósum ótta, önnur brosa, drckka
teyg úr pela eða una sér við snuð-
ið sitt.
Það er gaman að horfa á hóp-
inn — kliðurinn minnir ögn á
lambsjarm. En þar sem erindið er
að fræðast ögn um þessa grein
heilbrigðiseftirlitsins, verður víðar
að fara. Mér er komið á framfæri
við forstöðukonu stöðvarinnar, Sig-
rúnu Magnúsdóttur, hjúkrunar-
konu, sem tekur mér elskulega og
leysir úr öllum spurningum.
Starf Líknar.
Hjúkrunarfélagið Líkn hóf fyrst
þessa þjónustu, ungbarnaverndina,
haustið 1927 og hélt hénni áfram
þar til bæjarfélagið tók Við henni
árið 1954. Síðan í október s. 1. hef
ur fastráðinn læknir, Katrín Thor-
oddsen, og 9 hjúkrunarkonur ann
ast eftirlitið, en þessar hjúkrunar
konur vinna jafnframt önnur störf
í þágu stofnunarinnar. Með aukn
um starfskröftum og húsrými hef
ur starfsemin aukizt svo, að árið
1955 voru alls framkvæmdar 3670
athuganir á börnum, bæði í Heilsu
verndarstöðinni og í útibúinu í
Langholtsskólanum, en fyrstu tvo
mánuði þessa árs voru þau orðin
1661 og fjölgar mánaðarlega.
Ungbarnaeftirlitið.
Ungbarnaeftirlitið nær til allra
barna þeirra mæðra, sem búsettar
eru í lögsagnarumdæmi Reykjavík
ur, hvort sem þau fæðast á fæð
ingarstofnunum eða í heimahúsum.
Ljósmæður senda tilkynningar um
barnsfæðingar til stöðvarinnar og
hjúkrunarkonurnar fara í eftirlits
ferðir heim til barnanna strax eft
ir að ljósmóðir er hætt að sinna
þeim, eða. konurnar eru komnar
heim af fæðingarstofnun. Hjúkr
unarkonurnar fylgjast með þroska
óg heilsufari barnanna á jænn-.m
hátt fyrstu fimm ínánuðina, eh til
eftirlits og bólusetningar el'tir að
þau eru orðin 2—3 mánaða göm
ul.
Lækniseftirlit með börnuin.
í Heilsuvernadarstöðinni fer
fram læknisskoðun á börnunum.
Það eru mjúk handtök, þegar Kat
Framhald á bls. 8
LÍFIÐ í KRINGUM 0KKUR
Litið í Þjorsarveri
r Á EIMMTUUAGINN kom
dr.'Finriúr G'uðmundsson og
nokkrir aðstoðarmenn hans
í Þjórsáryer og dvelja þeir
félagar þar enn við athugan-
ir í varplöndum heiðagæsar-
innar.-gr., Finnur tnun hafa
komið þangað síðást árið
1951. Þá var gerður þangað .
íslenzk-brezkur. leiðangur.
Auk dr. Finns .'ðVDr.u, þai-
brezku . fuglafræðingarnir
Peter Scott óg Jaraes Fishec.
Þeir rituðu scinna ' bók iuu
leiðangurinn,. sem út.'köm í
Londun 1953 . :>g fiextir
„A Thousand ' G'eese“. í
þeirri -bók eru margar
skemmtilegar lýsxngar og: frá
sagnir. og auk bess ágietnr
teikningár eftir Peter Scott,
sem er einn aílra fremsti
fuglateiknari. sem „'nú. cr
uppi. Þarna undir . 'rótum
jökuisins; í" mtJíú'ikyisiáftáa,
sem falla undart jökUnum.
iðar fjölbreytt Tíf: á þessari
• ársííð ug'.fram ,á. hausl.. í
bókinn'i Jxregður Peter Scótt
upp. nokkrum iriýndúm áí
þvú„er fýrir aíígu ibar. Állt
það gætí eihs hafá gérzt nú
í sumar. Scott segir frá því,
er þeir. félagar fóru yfir
Blautúkvísl ofl Oddkeísver.
Eftir langa leit fundu þeir
vað á kvíslinni og komust
klakklaust yfir.
.....LOKSINS stóðum
við í Oddkelsveri, eftir að
hafa hoppað frá sandrifi á
sandrif eins og riddari á
skákborði.... og jafnskjótt
vorum við í gæsavarpinu.
Það var allt í kring um
okkur. Eftir hvíld í uppþorn-
uðum farvegi eftir leysinga-
vatn færðum við okkur aust-
ur á bóginn, í vesturhlíð Odd
kelsöldu og þá heyrði Pétur
(Scott) allt í einu hljóð I
gæsarinnar og helsingjans,
til að taka myndir, og tókst
ferðin yfir Blautukvísl þá
erfiðlegar, en samt slysa-
laust: , |
„.... Þegar við komuni áð
útjaðri mýrarflákanna v
Oddkelsveri kom á móti okk-
ur hópur af lóum, sem báru-
í hvítan jökulskjöldinn. í
fylgd með þeim væru lóu--
þrælar. Þetta festum við á
filmuna og líka dökkleitan
kjóa. Við fluttum skýlið í
grennd við hreiður heiðagsés
arinnar og var fuglinn mjög
gæfur. Gæsin hreyfði sig -
ekki meðan við settum upþ'
skýlið 15 metra frá hreiðr-
inu.... Þegar við síðan geng- •
um sandinn —- til þess að
trufla ekki fuglana á mýr-
inni — flugu himbrimahjón
upp eftir Þjórsá og tónar
þeh-ra rufu öræfakyrrðina. .
. .Árfarvegur klýfur mýrina
og við fórum eftir honum
til þcss að valda sem
minnstri truflun. Við ár-
munnan voru endur á sundi
og þær hófu sig til flugs upp
í sunnangoluna. Lengra uppi
í farveginum voru sendlingar
og fleiri vaðfuglar á vaþpi.
ÞEGAR VIÐ nálguðumst
hreiður helsingjans iók regn
ið að streyma úr þungbúnum
skýjum, sem höfðu verið að
hrannast upp um morguninn.
og svo rigndi án afláts unz
við urðum holdvot. Þcgar
Helsingjasteggur hafðl tekið saman við heiðagæs
helsingja. Litlu síðar sáum
við hvar 'helsingi fláug lágt
yfir landið á eftir heiðargæs;
Svo virtist sem þau hef'ðu
fælzt frá hréiðri, óg það
fundum við síðar. Þar voru
þrjú egg mjög unguð.-og eitt-
fúlegg. Hér virtist helsingja
steggur hafa lagt lag sitt við
heiðagæs. Þarna var nokkuð
til að ljósmynda. Uirihverfis
flögruðu lóur og lóuþrælar,
og fyrir augu brá hvar þrír
kjóar þeyttust á eftir löu-
þrael, sem gat samt forðað
sér....“
DAGINN EFTIR var farið
til að setja upp skýli í hæfi-
legri fjarlægð frá hreiðri
við komum auga á hréiðrið,-
sat heiðagæsin á eggjunum,
en hvít ásjóna helsirígjahs
sást á gægjum á bak við fífú-
kolla, þar sem hann stóð;
vörð. Á tjörn rétt hjá hreiðr-
inu höfðu verið þrír svanir
í gær, en nú voru þar þrír
hópar gæsaunga. Einp hóp-
urinn fór þegar í hvarf, én
hinir tveir sameinuðu lið sitt
og héldu landleiðina af stað
í burt frá okkur. Við dokuð-
um til að gefa þeim ráðrúm
til að komast á burt, en tveir,
kúrðu sig niður. Að kalla á.
sama augnabliki kom veiði-
bjalla aðvífandi og greip ann
an ungann, enda þótt hanil
l'r.imhald á bls. 8
í Þjórsárveri — útsýn til Kerlingarf jalla....