Tíminn - 02.12.1956, Blaðsíða 2

T í MIN N, sunnudaginn 2. desember 1056.
(Framh. af 1. síðu.)
vopna gegn minni máttar þjóð.
Þó a'o þær kunni að geta fært af-
sakanir fyrir gerðum sínum, eins
og samningsrof og ofbeldishneig'ð
hins egypzka einvaldslierra, sem
hafði lífsafkomu þeii'ra að nokkru
•í hendi sér, höfðu menn ekki bú-
izt við slíku úr þeirri átt, og það
hefir riðlað fylkingu hinna frjálsu
þjóða. Aldrei var þó meiri þörf á
samstöðu en nú, þegar ógnin úr
austri, sem sífellt vofir yfir Vestur-
löndum eins og ógæfan sjálf, er á
vissan hátt ferlegri en nokkru
sinni áður. Það er einmitt þegar
herrarnir þar finna, að jörðin ger-
ist ótrygg undir fótum þeirra, að
mest hættan er á, að þeir grípi til
hvers sem vera skal. Það hefir
löngum verið háttur siðlítilla ein
valda að leita blóðugra ævintýra út
á við, þegar beina þurfti athj'gli
frá mistökum heima fyrir. Og nú
hafa slíkir einvaldar fengið tækni
nútímans í sínar hendur. Það er hin
mikla vá vorra tíma, þetta sam-
band nýtízku-tækni og frumstæðs
hugarfars. Örlög heimsins hafa nú
komizt á vald hættulegri mönnum
en áður hefir þekkzt. íslendingar
verða því að vera vel á verði og
mega ekki láta frómar óskir eina
mega ekki láta frómar óskir einar
flokksleg sjónarmið ráða gerðum
sínum. En öll biðjum vér þess og
vonum, að þjóðinni verði forðað frá
ragnarrökum nýrrar styrjaldar.
Andlegt frelsi — víðari
skilningur.
En sjálfstæði þjóðarinnar í
framtíðinni er ekki borgið með
því einu, að komizt verði hjá styrj-
öld. Fleira kemur þar til greina.
Það er hugarfar þjóðarinnar
sjálfrar, viðhorf hennar í daglegu
lífi, sem mest ríður á. Eitt hið
allra nauðsynlegasta, til þess að
hér þrífist sjálfstæði til langframa
er áreiðanlega það, að hér séu
menn andlega frjálsir í víðasta
skilningi. Á ég þá ekki eingöngu
við það, að öllum sé heimilt að
tjá hugsanir sínar frjálst og ótta-
laust, heldur öllu fremur við hitt,
að menn séu ekki. þrælar neins,
að þeir séu andlega sjálfstæðir.
Að vísu má segja, að slíkt náist
aldrei algerlega. Allir erum vér
einhverju háðir meira og minna.
En því óháðari sem vér erum, því
færari verðum vér um að sjá
hlutina eins og þeir eru, og því
réttari verða dómar vorir og nið-
urstöður. Andlegt frelsi er því und
irstaða allrar sannleiksleitar. Ég
ætla, að það sé einkum tvennt, sem
nú hamlar mest andlegu frelsi á
íslandi og varnar mönnum að sjá
rétt og líka að gera rétt. Þetta
tvennt eru peningar og skoðanir.
Of margir eru þrælar peninga og
of margir þrælar skoðana. Og jafn
framt höfum vér ekkert til að
þjóna. Áður var talað um guð og
föðurland. Nú höfmn vér of margir
tapað sambandinu við hina æðstu
veru, kjarna tilverunnar. Og í stað
inn fyrir föðurland er komið ríki.
En sá er munur á ríki og föður-
landi, að föðurlandi þjónuðu menn,
en af ríki heimta menn. Og þau
skipti eru ekki góð fyrir sálina
og þroskann.
Kapphlaupið um veraldargæðin.
En víkjum nánar að peningun-
um. Þjóðfélagið er peningasýkt,
sjúkt af eftirsókn eftir verald-
legum gæðum. Oss er að vísu nokk
ur vorkunn eftir það aldahungur,
sem vér höfum orðið að þola í
þessum efnum. En vér höfum far-
ið of geyst. Allt of margir íslend-
ingar eru apar af aurum, og það,
sem verra er, orðnir óvandaðir
menn. Þeir virðast ekki skirrast
við að fara kringum lög og sann-
leika til þess að verja pyngju
sína. Svo er að heyra sem flestir
tali um það sem sjálfsagðan hlut
að skjóta undan skatti, ef þess er
kostur, og fastlaunamenn, sem eiga
hér óhægra um vik en aðrir, eru
jafnvel aumkaðir fyrir aðstöðu
sína. Menn gera sig að ómerkileg-
um ósannindamönnum fyrir pen-
inga, og jafnvel drengskapurinn
er orðinn minna virði en krónan,
svo' aum sem hún er. Á meðan
slík hausavíxl eru höfð á verðmæt
um, er þjóðin og sjálfstæði í
hættu.
Eitt auðkenni nútímans eru hin
margvíslegu hagsmunafélög, sem
hvarvetna spretta upp. Háir og
lágir, bændur og verkamenn, skrif
stofumenn og kaupsýslumenn, at-
vinnurekendur embættismenn, all
ir eiga sín hagsmunafélög. Ég við-
urkenni fyllilega rétt slíkra félaga
og veit, að þau hafa mörgu góðu
til vegar komið. Jafnframt óttast
ég þó, að starfsemi þeirra sé
hættulega einhliða, þau hugsi of
mikið um það eitt að vernda og
i tryggja eigin hag. Þau eru að
I verða uppeldisstöðvar eigingirni
j og sérgæzku. Sífellt eru gerðar
j samþykktir um bætt kjör, og lát-
I um það vera, svo langt sem það
! nær. En hvenær eru gerðar sam-
I þykktir um að vinna betur, að
bæta þjónustuna? Væri ekki gott
að þær fylgdu með? Forystumenn
irnir mega ekki alltaf velja auð-
veldara hlutverkið, að tala eins
og félagarnir vilja heyra.
Þeir verða einnig að kunna að
vanda um. Þeir mega vita, að kjör-
in verða aldrei bætt til lengdar,
ef ekki næst að skapa vinnusiðgæði
í hverju félagi ætti að vera nefnd,
sem ynni að því að skapa slíkt sið-
gæði og annaðist um leið sóma
stéttarinnar. Það er raunalegt og
meira en það, þegar heilir hópar
og jafnvel stéttir fá á sig óorð fyr
ir sviksemi og léleg vinnubrögð,
og gildir jafnt, hvort það eru for
stjórar, faglærðir menn eða óbreytt
ir verkamenn. Mönnum verður að
skiljast, að illa unnið verk eru
svik við föðurlandið. Hér er mik-
ið upeldisstarf að vinna, ef til
vill það merkasta í þjóðfélaginu.
Og þessa er miklu meiri þörf en
áður, af því að þeim fjölgar stöð-
ugt í verkskiptu þjóðfélagi, sem
vinna fyrir aðra. Það verður að
efla vinnusiðgæði, og engir eru
betur settir til þess en einmitt sam
tök mannanna sjálfra, sem vinna.
Þar við liggur sæmd þeirra og gæfa
þjóðarinnar, svo að ekki er lítið í
húfi. Menn verða að losna undan
helsi peninga og þjóna hugsjón
heiðarleika.
Gáfnatrúin á íslandi.
Þá kem ég að skoðununum.
Margir gangast þegar á unga aldri
undir ok skoðunar og sitja þar til
æviloka, ófrjálsir í hugsun og blind
ir á veruleika. Hér á íslandi virð-
ist jafnvel tiltölulega meira um
slíkt en í mörgum öðrum lýðræðis-
ríkjum, og kemur það einkenni-
lega fyrir við fyrstu sýn. Vera má
þó, að hér sé að verki eins konar
minnimáttarkennd frá liðnum kúg-
unartímum. Jafnframt er það and-
legur sjálfbirgingsháttur. íslend-
ingar ganga með gáfnatrú, og þeir
halda, að það sé gáfumerki að
eiga sína kenningu, venjulegast þó
tilbúna af öðrum. Slíkt er misskiln
ingur. Hitt er miklu meiri andleg
raun, að þurfa og velja og hafna
við hvert fótmál, geta farið til
hægri og vinstri, eftir atvikum og
ástæðum. Það hinn sanni frjálsi
andi .Þar kemur dómgreindin til,
en hana skortir raunalega hjá
mörgum krossbera kenninganna.
Verst er þó, að þessir menn verða
ekki aðeins andlega bundnir, held
ur vofir yfir þeim með tímanum
a'ð verða siðferðileg lítilmenni.
Þeir venjast á að vera alltaf að
verja skoðun í stað þess að leita
að sannleika. Þeir horfa ekki á
hlutina eins og þeir eru. Þeir loka
augunum fyrir því, sem þeim kem
ur illa. Þeir verða ósannlyndir.
Þeir hætta að hafa þa'ð heldur, er
sannara reynist, sem einu sinni
var þó talin íslenzk dyggð.
Það er ofurskiljanlegt að það
sé erfitt fyrir mann, sem af fróm
um hug á morgni lífsins hefir ját-
azt undir skoðun og eignazt hug-
sjón og lifað í henni langt fram
á ævi, að segja skilið við hana.
En hvað skal gera, ef allar stað-
reyndir æpa gegn henni? Verður
hjá því komizt að beygja sig fyr-
ir veruleikanum? Ef það er ekki
gert, er gripið til ósanninda eða
hálfsanninda, sem ekkert er betra.
Menn reyna að blekkja sjálfa sig
og aðra. Á því verða þeir minni
og minni. Sannleikurinn einn getur
gert menn stóra. Þeir, sem leita
til ósanninda, eru að flýja. Öll
ósannindi eru flótti frá veruleika,
tákn um veikleika. Til hins þarf
manndóm, að viðurkenna sannleik-
ann, hver sem hann er, og ekki
I
Bókaútgáfan Norðri hefir nú sent frá sár heMu útgáfu kann á efni. En bókin er ekki að-
bækur sínar á þessu hausti. Eru þetta valclar bækur og vel eins veiðisaga heldur líka saga
úr garSi gerðar. Tvær þeirra munu sérstaklega verða fegins- kouungs. fiskanna sös3 af miklum
ienöur St-Oium hópi íesenda, en það eru Vauhamður eftir fagna nýrri bók eftir Björn j Biön-
Björn J. Blöndal og A dularvegum eftir Evu Hjálmarsdóttur. dal.
Boi’gfirzki bóndinn og náttúru- vænsta — í sniðum að minnsta
dáandinn Björn J. Blcndal varð kosti. Nefnist hún VaínaniSur.
mönnum hugstæður rithöfundur Björn er mikill veiðimaður á lax
þegar með fyrstu bók sinni Ham- og fjallar bókin um þá miklu list-
ingjudagar, sem opnaði mörgurn grein. Bókin er prýdd nokkrum á-
fagra sýn í töfraheim íslenzkrar gætum Ijó.smyndum af vötnum,
náttúru. Síðari bækur hans hafa löxum og veiðimönnum. Ekki þarf
hlotið svipaða dóma. Nú kemur víSa a'ð grípa ofan í þessa bók íil
ein bók enn og að ýmsu leyti hin a'S sjá, að þar ritar sá, sem skil
A clulan'egum,
Hér er um íöluvert óvenjulega
bók að ræða. I-Iöfundurinn, Eva
Hjálinarsdóttir, er aiikunn af fyrri
bókum sínum, Ijóðum, barnasög-
um og æskuminningum. Hún er
gáfuð og listhneigð kona, sem rit-
ar fagurt mál. Lífsreynsla hennar
er þung, og það mótar lífsviðhorf
hennar og frásögn. í þessari bók
•. 1 segir hún frá d.uírænni reynslu
sizt ef b.ann reymst annar en menn mni kirkju. Þo var nann hikandi. ■. ,. . , . ’ ,
í vonum sínum höfðu ætlað. Hér Eg ráðlagði honúm afdráítarlaust JrL,1^,rJS'‘eD ”nai» en þo em mm
er því prófsteinninn á manndóm- aS gera það, ef hann gæti. Af öðr- f 'I*. .r82nz T *“~a 101 *
r 1 . ... . ®._ . .. saemr oe fvrirnoðar f>etta
mn og raunar á drengskapinn: um kosti yrði hann að reyna að
líka, því að til drengskapar þarf; hugga sig við það, þó að iionum £qjciu q„ fe_.
karlmennsku, vaskleik, eins og kynní að finnast það seinfarin leið ,_______ -a.
Snorri sagði
Auðmýkt skortir.
að vaöda hvert það verk, sem hon
sagnir og fyrirboðar. Þetta er.u
allt örstuttar sögur, sagðar á ein-
.! máíi, engar mála-
lengingar. Eru draúir.arnir og at-
um væri trúað f.ýrir, og reyna aði^,^ *em f gt er frá' harla at'
1 hyglisverðir. Þeir, sem hugsa um
ekki aðeins finnast tilefni þessar-
ar bókar heldur eigi sí'öur hve vel
ófsamle
sagðar.
láta gott af sér leiða. Það væri . • „ • , _
ÉB "veit, .8 1»5 er airt aí sjS M. t» .« tot. £“ S'E™™n m”„™m mjS
fagra drauma verða að Ijótum veru- heiminn, að byrja á sjálfum sér.
leika. En þegar svo er komið, er Stórhuga mönnum kann að virðast
aðeins eitt að gera, til þess að f smátt hugsað og ófrum- hófsamleea besqar söeitr
bjarga sæmd sinni og virðingunni ieSa- E'g get ekki gert að því. Þetta -ag«ar &
fyrir sjálfum sér. Það er að ganga er sánnfæring mín. Og ég er Viss “ s
fram og viðurkenna yfirsjón sína. nl1!’ Islendingar þurfa engu að fí.. ]r
Fyrir það þarf enginn að skamm-■ kYloa’ ,ef !ieir ®eta tiléiilk'aé sér £ ‘
ast sín. Það er mannlegt að skjátl- sllkan hugsunarhátt. Islenzka þjóð-! Þnðja bok Norðra er af ann-
ast, en það er lítilmannlegt að m a nóS aí §áfum hæfileikum, arn gerð. Er það sogur Munch-
þráast við í villi sinni, þegar bet- °? !slenzk æska mun ei§a nóS íáP hausens, hinar frægu ylgusogur
ur er vitað. Ég vil ekki trúa því et a En þjóðin öll og vér sem sagðar hafa venð um oll
fvrr en í síðustu löu að íslend hver og em verðum að temía <>ss lond monnum að skemmtun. Her i
£ar séu hér eftirbát.r ^annmra. | heiðarieika, heioarleika í hugsun landi hafa þær verið mjög vinsæl
Ef svo reynist, held ég, að það °g helðarlelka 1 samskiptum, ef
hljóti að vera af því. að þá skorti “*ar °?.1gafur eiga að nyt'
þá auðmýkt hjartans, sem er upp- ast^oðmm td farsældar;
haf hinnar æðstn vizkn ! FrJals hugur og slðfei'ðlIegur
nat nmnar æöstu vizku. I styrliur, sannleikur og heiðarleik
ur eiga að vera hornsteinar ís-
lenzkrar menniugar.
í frægri franskri skáldsögu stend
ur þessi setning: „Það er ekkert
tii fegurra en heiðarlegur maður“.
Mér hefir virzt, að það sé þessi
Þá langar mig til að víkja nokkr-
um orðum að íslenzkri æsku. Ég
er oft spurður, hvort mér finnist
ekki, a ðunga fólkið sé síðra en
áður. Ég er vanur að svara því, að
ég sé ekki viss um, það. Ég held,
að lslenik œska se a ymsan hátt fegurð heiðarleikans, sem Norður-
gott folk, vel mnrætt. En sumu í: iöníf hafa a sér í augum umheims-
ins. Þess vegna er þeim treyst. Vér
uppeldi þess er áreiðanlega ábóta-
vant, og er það vor sök, hinna
eldri. Æskan er vanin á að láta of
mikið eftir sér. Á því verður hún
lingerð og heimtufrek. Peningaráð
henar eru yfirleitt of mikil. Það
er sennilega hennar mesta mein.
Það venur hana á slæpingsliátt og
gerir henni fært að leyfa sér of
margt. Hún kynnist lífinu óþarf-
lega snemma. Það er ekki alls
kostar þroskavænlegt. Það er hollt
að bíða ofurlítið eftir hlutunum,
dreyma um þá, áður en þeir koma.
íslenzk æska er að glata draum-
unum úr lífi sínu og um leið raunar
æskunni sjálfri. Hún hleypur yfir
eitt þroskastigið. Mun þaö ekki
skapa tóm síðar um ævi? Æskan
er of snemma lífssödd og skemmt-
anaþreytt.
Hugsjónir og þæginda-
draumur.
Og æskuna vantar hollar hug-
sjónir. Og marga unga menn
dreymir um bíla og peninga, þæg
indi og munað. Hér get gé ekki
stillt mig um að gera þá athuga-
semd, að bifreiðin virðist á ýmsan
veg vera eitt siðspillingaraflið í
nútímaþjóðfélagi. Hér er hvorki
staður né stund til að ræða slíkt
nánar, þótt það sé fróðlegt íhug-
unarefni. En þetta er innskot. Aðr-
ir ungir men, sem telja þæginda-
draumana of borgaralega, villast
yfir I óraunsæjarkenningar
og verða andleg nátttröll. Er ég
þá aftur kominn að því, sem ég
áður talaði um, að íslendingar lúta
um of peningum og skoðunum.
Hér þarf að verða breyting á. Vér
lútum hér of lágt. Vér þurfum
máttugri siðgæðishugsjón til að
lyfta oss, trúarlega vakningu,
mundu sumir segja. Er alls ekki ó-
liklegt, að slíkt sé faræm undan.
Lífið er sífelldur öldugangur.
Að byrja á því að bæta
sjálfan sig.
Nýlega talaði við mig gáfaður
piltur, sem verið hafði trúaður
kommúnisti, en samvizkan gert
uppreisn eftir atburðina í Ung-
verjalandi. Trúin var glötuð. „Á
hvað á ég nú að trúa?“ hálf-hljóð
aði hann. Eg fann, að hann lagaði
vonum og biöjum, að þessi nor-
ræna fegurð megi um aldir verða
fegurð íslenzku þjóðarinnar.
lucUDaEanBi
b k a « i
: * m a. a ■ i
Old Spice
hiiiar vinsælu
herrasnyrtivörur
í úrvali
TÓBAKSBileiN í KOLASUNDi
i ■ a a h ■ i
ar. Þetta er önnur útgáfa þeirra í
heildarmynd.Þýðinguna hefir Ingv
ar Brynjólfsson gert. Það eykur
mjög gildi bókarinnar, að í henni
er fjöldi snjallra teikninga eftir
Gustave Doré.
í föðurgarði fyrrum.
Þetta eru þulur eftir Guðrúnu
Auðunsdóttur húsfreyju í Stóru-
Mörk undir Eyjafjöllum. Þulur
eftir hana hafa birzt í tímaritum
og vakið óskipta athygli og þótt
haglega gerðar.
Þetta er fögur barnabók, mynd-
skreytt af Halldóri Péturssyni og
falla myndirnar að efninu af rík-
urn skilningi og að handbragðinu
þarf ekki að spyrja. Bókin er ljós-
prentuð og áferðarfögur. Séra Sjg-
urður Einarsson kynnir Tiöíund-
inn í eftirmála.
Loks má nefna unglingabók, sem
Norðri gefur út. Nefnist hún
Leynilögreglumaðurinn Karl Blóm
kvist eftir Astrid Lindgren, sem
talin er meðal beztu barnabóka-
höfunda Norðurlanda. Bókina hef-
ir Skeggi Ásbjarnarson kennari
þýtt. Saga þessi hefir verið kvik-
mynduð og sýnd liér undir nafn-
inu Litli leynilögreglumaðurinn.
MéðiirmálssjóSs Björns Jónssonar
Á fundi stjórnar „Minningarsjóðs Björns Jónssonar, Móð-
urmálpsjc3sinc“. som haidinn var í Háskóla íslands 29. nóv.
síðast Jiðinn ákvað stjórnin að verðlaun skyldu að þessu
sinni veitt hr. Helga Sæmundssyni, ritstjóra Alþýðublaðsins,
skv. 3. gr. skipulagsskrár sjóðsins, en þar segir:
„Tilgangur sjóðsins er að verð-
launa mann, sem heíir aðalstarf
sitt við blað eða tímarit og hefir,
að dómi sjóðsstjórnarinnar, undan
fari nár ritað svo góðan stíl og
vandað íslenzkt mál, að sérstakrar
viourkenningar sé vert . .. Verð-1
laununum skal að jafnaði varið til
utanfarar*
Af ástæðum sem stjórninni voru
með öllu óviðráðanlegar, Var éigi
unnt að láta veitingu fara fram á ]
afmælisdegi Björns Jónssonar 3. |
okt. síðastl. og ákvað stjórnin því j
að fresta veitingu til 1. desember.
Verðlaunin nema nú 8 þús. kr.j
Stjórn „Minningarsjóðs Björns
Jófissonar, Móðurmálssjóðsins*’
skipa: Dr. Einar Ól. Sveinsson,
prófessor í íslenzkum bókmennt- j
um við Háskóla íslands; er hann
formaöur stjórnarinnar. Dr. Hall-
dór Halldórsson, dósent í íslenzku
nútímamáli við Háskóla íslands,
Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi \ Blaðamannafélagi íslands og Pét-
skipaður af menntamálaráðherra,! ur Ólafsson, hagfræðingur, full-
Helgi Sæmundsson, ritstjóri.
til að ieita sér athvarfs hjá krist-'Karl Isfeld blaðamaður, kjörinn af trúi niðja Björns Jónssonar.