Tíminn - 02.12.1956, Blaðsíða 5

T í M I N N, sunnudaginn 2. desember 1956.
Þingeyskir bændur
þjóðartekjunum
teija hlut bænda
óhæfilega iítinn
SiyS ja verSstöSvunarsieínu rikis-
stjornarmnar-
féiagsins gerSi ýmsar ályktanir
5
B#
Mál og Menning
Rltsti. dr. Halldór Halldórsson.
fundurinn þess, aS Alþingi og
ríkisstjórn ciulurskoði fyrri af-
stöðu sína í varnarmálunum, í
fullu samræmi við það ægilega
ástand, sem nú ríkir í heimin-
um“.
Finnur Kristjánsson kynnti þá
hugmynd sína, að bændur á félags
Árið 1956, miðvikudaginn 21. nóv., var aðalfundur Bænda- svæði K.Þ., sem eiga að nota súg-
félags Þingeyinga settur og haldinn að Hólmavaði. Formað- þurrkunartæki, stofni með sér sér-
ur stjórnarinnar, Jón Sigurðsson í Felli, setti fundinn, og stakt mótortryggmgarfélag, og se
rakti nokkuð sogu Bændafelagsms, þau 8 ar sem það hefir.^ fyrir hendi va°amótora af ýms.
starfað. Nefndi hann Baldur Baldvinsson til að stjórna fundi, ium tegundum, og blásara, ef bil-
til að rita anir eiga sér stað. Mætti það verða
til þess að afstýra stórtjóni, sem
af þessum bilunum geti leitt. Finn-
ur hafði nánar gert grein fyrir
þessi í nýútkomnum Boðbera K.Þ.
Jón Haraldsson vakti athygli á
því, hvort ekki væri orðin þörf á
eyzkra "kvenfélaga^ til sýslunefnd að hf f íandgræðsiu á afréttum
ar og annara ábirgra aðiia, um eða ef tlf vl11 frlðun a ^ann hatt
stækkun sjúkrahússins á Húsa-
Alllengi hefir legið hjá mér
bréf frá konu, er nefnir sig Sunn-
lending. Bréfið er dagsett 30.
ágúst 1956. Það er á þessa leið:
Móðir mín var Austfirðingur.
hundur vid mode. J.Rúgm.II,476.
Og fieiri dæmi um orðið hefir
orðabókin frá 17. öld. Greinilegt
er, að Jón hefir talið, að síðari
hluti orðsins ætti skylt við sögn-
ina ýla, en upp úr því er ekkert
en þá Harald Jónsson og Kristján Jónatansson
fundargerð.
Stækkun Húsavíkur-
sjúkrahúss
„Fundurinn lýsir yfir fulium
stuðningi við áskorun Samb. þing
A fundinum gerðizt þetta:
1. Þrándur Indriðason lagði fram
reikning félagsins fyrir árið 1956,
og reikning byggðasafns Þingey-
inga. Var eign Bændafélagsins kr.
3.742,20. Eign Byggðasafnsins kr.
5.258,44. Reikningarnir voru sam-
þykktir samhljóða.
Baldur Baldvinsson ræddi um
verðlagsmál landbúnaðarins, og
lagði fram tillögu um mjólkur-
verðlagsmál. Hafði tillagan verið
samin á stjórnarfundi þar sem
mættir voru menn úr stjórn Bænda
féiags Eyfirðinga, og í samráði vitJ j Dýrtíðarstö8vunin studd
þa. Eftir nokkrar umræður var til-' '
lagan samþykkt svohljóðandi með
öllum atkvæðum:
sjúkrahússins á
vík, og skorar á almenning í hér
aðinu að fylgja málinu fram til
sigurs“.
Baldur Baldvinsson flutti eftir-
farandi stjórnartillögu, sem var
samþykkt samhljóða: %
Mjólkurverð
„Aðalfundur Bændafélags Þing
eyinga, haldinn að Hólmavaði 21.
nóv. 1956, skorar á Framleiðslu-
ráð landbúnaðarins að verðleggja
mjólk og mjólkurvörur þannig,
að mjólkurframleiðendur um land
allt, fái fullt verðlagsgrundvallar-
verð. Fundurinn telur það algjör
lega óviðunandi að slíkt skuli við
gangast ár eftir ár, að bændur
á Norðurlandi fái 30—40 aurum
lægra verð fyrir hvern mjólkur-
lítra en ákveðið er í verðlags-
grundvellinum. — Telji Fram-
leiðsluráð ekki fært að ná verð-
lagsgrundvellinum að fullu með
verðjöfnun, eða á annan hátt, ger
ir fundurinn kröfu til þess að
ríkisstjórnin tryggi bændum fullt
verðlagsgrundvallarverð.
Á fundinum gengu 12 menn í
félagið. Jón Sigurðsson sagði frá
byggðasafnsmálum. Gat hann þess
að ákveðið væri að byggðasafnið
yrði geymt í Grenjaðastaðabæ, en
hann væri að mestu tilbúinn til
geymslu safnsins. Liði nú að því,
að hcraðsþúar yrðu að gera stórt
átak, til þess að fullbúa byggða-
safnið.
endurskoðun varnarmála
„Aðalfundur Bændafélags Þing
eyinga, haldinn að Hólmavaði
21. nóv. 1956, þakkar ríkisstjórn
inni fyrir þá virðingarverðu rið-
leitni, sem hún hefur sýnt við
stöðvun verðbólgunnar í landinu,
og skorar á almenning að stuðla
að því, að sú tilraun beri raun-
hæfan árangur. Jafnframt væntir
að draga úr ofbeit. Nokkrar um-
ræður urðu um málið, og að þeim
loknum skipaðir þessir menn í
nefnd til að halda málinu vakandi
og vinna að athugun á því. Skal
nefndin skila áliti fyrir næsta aðal
fund B.Þ. Þessir menn skipa nefnd
ina: Jón Haraldsson, Jón Buck Frið
riksson, Ketill Indriðason, Þor-
steinn Jónsson, Úlfur Indriðason,
Helgi Jónasson, Grænavatni og
Jón Sigurðsson, Felli.______
■B—Lfc. -----
Kosningar: Aðalstjórn skipa
þessir menn: Baldur Baldvinsson,
Jón Sigurðsson, Felli, Finnur Krist
ánsson, Jón Haraldsson, Þrándur
Indriðason. í varastjórn: Haraldur
Jónsson, Kristján Jónatansson, Jón
Hún sagði, að hundarnir spreng-, 'egSj;>nch.
góluðu. Okkur börnunum þóttii. hem u° að uppruna sagnar-.
það hlægilegt, því að faðir okkar!mnar spangola. Enginn vafi er á
og aðrir Sunnlendingar sögðu að hvl- að fyrri hlutlnn silan’ a ^
spangóla. Nú síðan ég varð full- íVið s°gmna sP?«Ja> ,sem merkti
orðin, hef ég oft hugsað um,! ”flra£a> l°kka . Ég hefi alltaf talið,
hvort muni vera upprunalega!að merkinS orðsins væri uppruna-
heitið á þessum lítið fögru hijóð-: !ega „iokkandi söngur , og þann-
um íg skyrði eg orðið í Stafsetningar-
orðabók með skýringum (Ak. 1947)
Fyrir nokkuð mörgum árum i En ég skal játa, að nú eru nokkr-
var á heimili mínu roskin kona,! ar vomur á mér, að sú skýring sé
uppalin í Dölunum. Hún talaði I rétt. Ég hitti dr. Halldór Pálsson
um að buðlunga skánina, þegar um daginn og tók að spyrja hann
um þetta fyrirbrigði, sem nefnt er
spangól. Hann fræddi mig um, að
spangólið væri engan veginn ásta-
hljóð, heldur bæri vitni um van-
líðan dýrsins, ætti rætur að rekja
til einhvers konar taugaertingar.
Tóku þá að renna á mig tvær grím
ur. Með hliðsjón af þessu virðist
mér nú sennilegra, að upprunalega
merkingin sé „langdregið gól“.
Þá er rétt að geta þess, að til er
orðið sjógaul um þetta sama fyr-
irbrigði. Það orð mun vera sunn-
lenzkt, aðallega skaftfellzkt? Um
þetta orð hefir orðabók Háskólans
dæmi frá fyrri hluta 19. aldar. Öll
eru dæmin sunnlenzk. Eitthvert
elzta dæmið er úr handritinu Lbs.
366,8vo, bls. 17. Þar segir svo:
hún smáhreykti eða hlóð saman
fleiri en tvær flögur.
Ég hef hvergi heyrt þetta nema
hjá henni. Er þetta algengt mál
á þeim slóðum?
Ég þakka hinni sunnlenzku hús-
freyju bréfið, og mun ég reyna að
svara því, að svo miklu leyti sem
mér er málið kunnugt.
Mér hefir ekki tekizt að fá nein-
ar heimildir um sögnina spreng-
góla, sem minnzt er á í bréfinu, og
hefi dálítinn grun um, að um ör-
litla misheyrn sé að ræða. Það
mun nefnilega vera allalgengt fyr-
ir austan, að notuð sé sögnin
sprængóla og nafnorðið sprængól.
í Blöndalsbók er tilgreind sögn-
in sprængóla í merkingunni „span-
góla“ og nafnorðið sprængól í
merkingunni „spangól“. Heimildir
orðabókarinnar um bæði þessi
orð eru úr Austur-Skaftafellssýslu
og Múlasýslum. En þetta má rekja
nokkuð lengra aftur í tímann, því
Þórarinsson og Ketill Indriðason. að í handritinu Lbs. 220, 8vo, bls
456, en það er frá því um 1820—
Hluíur bænda af
þjóSartekjunum
arins. Þrándur Indriðason hafði
framsögu, og leiddi rök að því, að
hlutur bænda í þjóðartekjunum
væri óhæfilega lítill miðað við
vinnu þeirra og tilkostnað við bú-
reksturinn. Taldi hann að ótvírætt
væri, að bændum bæri að fá meira
Tósileikar sem eiga a§ flytja
ákeyrendsms „andblæ jólanna“
Kirkjunefnd kvenna dómkirkjunnar hefir
forgöngu um tónleikahald á morgun
Kirkjunofnd kvenna dómkirkjunnar gengst að venju fyrir
jólatónleikum í kirkjunni í kvöld, 2. desember. Verður vand-
að mjög til þeirra. Fyrir nokkrum árum tók nefndin upp þá
venju að efna til slíkra tónleika að kvöldi fyrsta sunnudags
í aðventu, og hafa þeir verið mjög vel sóttir.
Efnisskárin á tónleikunum á
sunnudaginn, en þeir hefjast kl.
20.30, verður þessi:
Fyrst leikur dr. Páll ísólfsson á
orgel verk etfir Bach og Reger.
Síðan leikur Guðný Guðmundsdótt
ir, 8 ára, nokkur lög á fiðlu við
undirleik Guðmundar Matthíasson
............. , ar.Guðný hefur stundað nám í fiðlu
\ erðlagsgrundvollur^ landbunað-1 ieih hja J3 irni Ólafssyni og þykir af
burða efnilegur nemandi. Þórir
K. Þórðarson dósent flytur síðan
ávarp, en að því lokun sjá börn
um einn lið dagskrárinnar. Það er,
að barnakór syngur jólasálma og
önnur lög, og annast hljómsveit
14 barna undirleik. Kór og hljóm
fyrir sína vinnu, en verðlagsgrund sveit stjórnar Jón G Þórarinsson
völlurinn geri ég ráð fyrir. Lagði
hann fram eftirfarandi tillögu, er
samþykkt var samhljóða:
„Fundur Bændafélags Þingey-
inga, haldinn að Hólmavaði mið-
organisti. Þá syngur frú Þuríður
Pálsdóttir einsöng og einnig ein
söng með dómkirkjukórnum, sem
að lokum syngur svo lofsöng.
Með fyrsta sunnudegi í aðventu,
vikudaginn 21. nóv. 1956, skorar | jólaföstu, flytja þess'ir tónleikar
á Stéttasamband bænda, aS segja j áheyrendum fyrsta ándblæ jól-
upp verðlagsgrundvelli landbún- anna, en líkur siður er tíðkaður
aðarins fyrir 1. febr. n. k. Sér- í kirkjum og sönghöllum víða um
staklega með tiliiti til þess, hvað. heim. Er ekki að efa, að Reyk-
bóndanum er reiknaður lágur víkingar munu fjölmenna á þessa
vinnusíundafjöldi, og lítið kaup tónleika.
fyrir vinnu sína yfir árið, þar |
sem kaup bóndans er að mestu Kirkjunefnd kvenna.
leyti miðað við kaup ófaglærðra! Kirkjunefnd kvenna Dómkirkj-
verkamanna, er þurfa ekki að unnar, scm um tónleikana sér, hef
ur starfað að málefnum kirkjunn
ar í 25 ár. Þetta er fámennur
hópur kvenna, — þær hafa flestar
verið 20 — sem á kirkjulegum
grundvelli vili leggja lið menn-
ingarmálum höfuðstaðarins, og
hefur starf nefndarinnar einkum
beinzt að fegrun kirkjunnar og
skrúðgarðarins umhverfis hana.
Hefur nefndin fært kirkju sinni
ýmsar gjafir fyrri og síðar,,, en
síðasta gjöf hennar er mjög fagurt
silfurbúið altarisldæði. Er það
sennilega hið eina klæðið á iandi
hér, sem þannig er gert. Það er
forkunnar vandað og ehfur ungur
gullsmiður, Halldór Kristinsson
annazt silfursmíðina.
Einn liðurinn til fjáröflunar
vegna þessa starf kvennanefndar
innar, er tónleikarnir á sunnudag
inn kemur. Auk þess, sem með
þeim er komið á fót skemmtilegri
og hugljúfri venju, styðja þeir,
sem þá sækja konurnar í kyrrlátu
starfi þeirra í þágu kirkjunnar,
sem allir virða og öllum Reyk-
víkingum er kær. Er vafalaust, að
margur mun eiga unaðsstund í
hinni gömlu kirkju á sunnudaginn
kemur.
leggja fram Ieinn stofnkostnað
vegna starfs síns, í bústofni og
búvélum, en það verður bóndinn
að gera, til þcss að liann geti
leyst starf sitt af hendi‘\
Tillagan samþ. samhljóða. —
Aðalbjörg á Hofi flutti erindi frá
Sambandi þingeyzkra kvennafél-
aga um stækkun á Sjúkrahúsinu
á Húsavík. Eftirfarandi tillaga kom
4tram og var samþ. samhijóða:
HalSgr. Fr. Hallgrsms-
sosi forstjóri sæmdor
brezkri orðu
I gær sæmdi brezki sendiráð-
herrann á íslandi Hallgrím Hall-
grímsson forstjóra mjög hárri
brezkri orðu Og var hann þar með
gerður Commander of the British
Empire.
Tilefnið er það, að á stríðsárun
um frá 1939—1945 er Hallgrímur
var forstjóri Shell á íslandi hf.,
greiddi hann mjög fyrir olíuafhend
ingu til brezkra herskipa sem hing
að leituðu, en erfiðleikar voru á
útvegun og afhendingu olíu á þeim
árum. Sýndi Hallgrímur við þau
störf hina mestu framtakssemi og
vinarhug til brezka hemisveldisins.
:*■, : j < . i: v I ít j í ÍH ■ ,
.'IV-t : Vr'V,\ ;•/ 'ÉAláÉlÍÁ
30, er tilgreind sögnin sprængóla
í merkingunni „spángóla“ (svo
rituð). í þessari heimild er sögn-
in talin austanmál.
Enginn vafi leikur á því, að
orðmyndin spangóla er uppruna-
legri, og vík ég að upprunanum
síðar. En áður langar mig til að
víkja að orðinu spangýlur (kvk.,
flt.). Um það orð eru til miklu
eldri heimildir en um spangól og
spangóla. Blöndal tilgreinir þetta
orð, en hefir aðeins framburðinn
spángýiur. Sá framburður mun
vera gamall, því að í handritinu
Lbs. 1968, 8vo („Nomenclator La-
tino-Islandicus“), sem skrifað er
um 1750, er orðið ritað spangjlur,
og í orðabók séra Björns í Sauð-
lauksdal segir svo (stafrétt):
Spángýlur, f. pl. ululatus canin-
us, Hundes Hylen, Tuden. At
setia upp spangýlur, ululare,
hyle, tude som Hunde. B.H.II,
316.
Vafalaust hafa lesendur veitt því
eftirtekt, að séra Björn ritar á
öorum staðnum spán-, en á hinum
span-. Ég tel varlegast að draga
ekki miklar ályktanir af þessu,- en
greinilegt er þó, að hann hefir
þekkt framburðinn spángýlur, og
er það dálítið merkilegt, þar sem
hann er einmitt á því svæði, þar
sem sízt mætti við honum búást
(vestfirzka einhljóðasvæðinu).
Sama máli mun gegna um fram-
burð orðanna spangól og spangóla.
Ýmist mun vera sagt spangól eða
spángól, spangóla eða spángóla.
Blöndal greinir við orðið spangól
bæði þessi framburðarafbrigði. Eg
hefi grun um, að framburðurinn
spángól tíðkist meira fyrir norð-
an. Þætti mér gaman að fá bréf
um þetta atriði.
En þau dæmi, sem ég hefi nú
nefnt um orðið spangýlur, eru
ékki þau elztu, sem kunn eru.
Elzta dæmi, sem orðabók Háskól-
ans hefir um þetta orð, er frá
Jóni Rúgmann. Það er á þessa
leið (stafrétt):
Ad setia upp spang-ylur, sem
Einnig hefir Hallgrímur verið
formaður félagsins Anglía í átta
ár og hefir stuðlað að auknum
menningartengslum milli ísland og
Bretlands.
. ... ...i ' j
ligug ■’.'i-’■ 0:
Hann Erifon og hún Puget voru
að setja upp sjógaul út í túni
(spangýlur frammá velli).
Hér er um að ræða skaftfellzkt
samtal, Erifon og Puget eru hunda-
nöfn. Þá mætti minnast þess, að
Bjarni Thorarensen kvað svo:
Ari svngur ; 1
og allir hundar
sjógaul setja upp. BÍILLj.11,289.
Þá vík ég að sögninni buðlunga,
sem hin sunnlenzka húsfreyja
minnist á. Um hana hefi ég aðeins
eina heimild, fengna frá orðabók
Háskólans. Hún er á þessa leið:
Orðviður nú er ....
buðlungaður mót brá sólum
bragnings jafnt og allra sagna.
J. Johns. Christ. C 3v.
Dæmið er úr kvæði eftir Jón
Johnsonius, sem nefnist Cliristíáns-
mál, edr Lof-Qvædi lun ... Christi-
án hinn siönda ... a fædingar-
degi konungsins, þeim Januarii,
Ar ... MDCCLXXXIII (þ. e. 1783).
Hins vegar er orðið buðlungur í
merkingunni „köstur, hlaði“ al-
kunnugt. Blöndal greinir það orð
í merkingunum „eldiviðarhlaði,
timburhlaði", „taðhraugur“ og
„fiskahlaði“. Fyrst greindu merk-
inguna telur hann austfirzka og
vitnar til Ferðabókar Þorvalds
Thoroddsens (1,55), en þar er um
að ræða tilvitnun til greinar eftir
séra Sigurð Gunnarsson í Norður-
fara 11. árg. (1872), bls. 63—64.
Aðra merkinguna „taðhraukur“
(Klynestabel) telur hann hún-
vetnska, en um þá síðast greindu
vitnar hann til orðasafns eftir
Ólaf Davíðsson. Þar segir svo:
buðlungur er fiskhlaði þannig
úr garði gerður, að fiskarnir
eru látnir standa á hnökkunum
og ná saman með sporðana;
þorna fiskar mæta vel í buðlung-
um.
Orðið buðlungur er kunnugt úr
Kleifsa (Nucleus Latinitatis frá
1738), þar sem það er þýðing á
latneska orðinu strues, sem jafn-
framt er þýtt „köstur, stakkur“.
(bls. 1697). Séra Björn í Sauð-
lauksdal þýðir orðið á þessa leið:
2) strues lignorum, et Vedkast,
en Vedvarde (v. Bolúngr). B.H.
1,121.
Um öll þessi orð, sem hér hefir
verið á drepið, vænti ég að fá bréf
frá lesendum þáttarins. Gæti á
þann hátt margt skýrt um út-
breiðslu, merkingar og framburð
þessara orða. — H. r _,