Tíminn - 15.02.1957, Blaðsíða 7

TÍMINN, föstudaginn 15. febrúar 1957.
7
Guðb
Sjötugur í dag:
agnússon, íorstjóri
Á þessum vetri eru liðin rétt 40
ár síðan Tíminn, landsblað Fram-
sóknarflokksins, hóf göngu sína.
Úr þjóðlífi og þjóðmálum er
margs að minnast frá þessum ára-
tugum, og er víst ekki of mælt, að
Tíminn og þau samtök er að stofn
un hans stóðu, hafi komið þar
-nokkuð við sögu. En fyrsti rit-
stjóri Tímans, Guðbrandur Magn-
ússon, er sjötugur í dag.
Guðbrandur Magnússon er fædd
ur 15. febrúar 1887 að Hömrum á
Mýrum í Austur-Skaftafellssýsiu.
Foreldrar hans voru hjónin Hall
fríður Brandsdóttir prests í Ás-
um og víðar Tómassonar, og Magn
ús bóndi Sigurðsson Bjarnarsonar
frá Hrífunesi. Er Guðbrandur af
Strandamönnum kominn í móður-
ætt en í föðurætt af Skaftfelling-
um. Á fjórða ári fluttist Guð-
brandur með foreldrum sínum
austur til Seyðisfjarðar og ólst
þar upp. Um aldamótiin hóf hann
prentnám í prentsmiðju Austra á
Seyðisfirði, þá um formingarald-
ur. Skapti Jósefsson var þá rit-
stjóri Austra, og dvaldist Guð-
brandur á heimili hans á námsár-
um sínum. Að loknu námi hélt
hann áfram starfi í prentiðninni,
fyrst nokkra mánuði á Akureyri
en fluttist síðan til Reykjavíkur
og vann þar við prentverk lengst
af til 1914. Árið 1907 var hann
við lýðháskólanám í Danmörku.
Vorið 1914 hóf hann búskap í
Holti undir Eyjafjöllum og bjó
þar félagsbúi með séra Jakob O.
Lárussyni, en fluttist þaðan aftur
til Reykjavíkur haustið 1916, og
byrjaði þá á ný á sínu fyrra starfi
þar. Þá var það, að stofnað var til
útgáfu Tímans í marzmánuði 1917,
og tók Guðbrandur að sér rit-
stjórn blaðsins eins og fyrr var
sagt. Eftir að Tryggvi Þórhallsson
tók við ritstjórninni seint á sama
ári, var Guðbrandur um hríð
starfsmaður í stjórnarráðinu. Eft-
ir það var hann kaupfélagsstjóri í
kominn i marz 1906. Það ár og
nokkuð fram eftir næsta ári er
hann við prentstörf í Félagsprent-
smiðjunni. Ekki var hann mjög
þjóðarvettvangi, en þar mun hann heldur. Fyrrum bárust honutn á
þó ekki síður hafa þurft til þess stundum ómjúkar kveðjur frá póli
að taka sem í honum bjó. En með tískum andstæðingum. Við því
för sinni þangað austur og starfi mega þeir jaínan búast, sem orðs
þar um nærri áratug við erfið sk'.l ins brandi beita í ræðu og riti á|stöðugur við prentiðnina á þeim
yrði á hafnlausri strönd, sýndi vettvangi stjórnmálanna, eins og árum, því haustið 1907 bregður
Guðbranditr að hann var ekki að- hann gerði lengi framan af sevi
eins samvinnumaður í orði, held- eða láta þar að sér kveða, sem úr
ur einnig reiðubúinn til að standa slit ráðast. Vill þá löngum svojur. Árin 1908 til vors 1914 starfar
sjálfur fyrir því verki, er hann fara að stórt er höggvið báðu meg-lhann að prentiðn í ísafoldarprent-
taldi almenningi nauðsyn. Reynd- in, og ekki um að sakast. Gu'ö-| smiðju en' flyzt þá austur að Holti
ist og Guðbrandur fljótt meðal brandur hefir að vísu átt sér all-jundir Eyjafjöllum og eignazt
hinna áhugasömustu kaupfélags- marga andstæðinga um dagana, en I þriðja hluta í búi með æskuvini
hann sér til Danmerkur, og er á
Valdekilde-lýðháskóla næsta vet-
stióra í héraði og utan þess, sem þó hvgg ég að ekki næði um hann
m. a. má marka á því, að hann á efri árum af þeim sökum. En
var kosinn í stjórn Sambands ísl. víða að andar nú hlýju í hans garð
samvinnufélaga og átti þar sæti á frá minningum samferðamanna
árunum 1921—26. Auðfundið, er fyrr og síðar.
að honum eru margar minningari Nú um sjötugsaldur varðveitir
kærar frá kaupfélagsstjórastarfinu Guðbrandur Magnússon enn mikið
í Hallgeirsey, um samstarfsmenn af yfirbragði ungmennafélagans
þar í héraði og þau viðfangsefni, i fyrjr 50 árum. Hann er enn
er þar bar að höndum. | Jéttur á fæti og léttur í lund. Þeg-
Eftir að Guðbrandur fluttist til ar hann ræðir hugðarmál sin er
Hallgeirsey á árunum 1920—28. j Reykjavíkur á ný árið 1928 áttijáhuginn brennandi eins og fyrr,
En árið 1928 var hann skipaður j hann hægra um vik að láta lands- og orðfæri mælskumannsins liggur
forstjóri Áfengisverzlunar ríkisins mál, og þá einkum starfsemi Fram honum enn á tungu. Jafnaidrar
og hefir verið það síðan í 28 ár
eða rúmlega það. Um sama leyti
var hann kosinn endurskoðandi
við Landsbankann og hefir verið
það síðan lengst af. Árið 1938 var
hann skipaður formaður í milli-
þinganefnd þeirri í tolla- og skatta
málum, er þá tók til starfa.
Eins og fram kemur í því, sem
stuttlega hefir verið rakið liér að
frarnan, hefir Guðbrandur svo sem
eigi er ótítt um fjölhæfa áhuga-
menn lagt hönd að mörgu um dag! aðarstörf innan flokksins fyrr og
ana, og þá einkum framan af ævi. j síðar á þessu tímabili, sem engin
Forstaða hins umfangsmikla ríkis- leið er upp að telja. Hann hefir
sóknarflokksins, til sín taka, enda munu þar enn kenna eldsál hans
mun það á sínum tíma hafa átt frá æskudögum.
sinn þátt í því, að hann kaus að___________
gera breytingu á högum sínum.j Ár;g rjtggi Guðbrandur
Hann var kosmn 1 miðstjorn Fram Magnússon j alþingishátíðarblað
soknarfiokksms a flokksþingmu * Ajdrei hcfjr nokkur mað
1933 og hefir jafnan venð endur-! haft ’eins ríka ástæðu til að
kiorm siðan. Þa hefir hann og att.
. , ,, ... ,, gleðjast yfir þvi að vera til ems
sæti 1 blaðstiorn Tmians alla tið - . ,. . , . (i
* 1 - og Islendingurmn a 20. ðldinni. -
siðan hun tok til starfa með pvii
sniði sem nú er £ uk bess hafa! Þannig huSsaðl Iorltl§1 ung’
sniði, sem nu er. AUk pess naia. mennafélaganna fyrir halfri öld
honum venð falm fjolmorg trun- h J
fyrirtækis, sern hann enn veitir
forstöðu, hefir að sjálfsögðu gert
kröfu til mikils hluta af starfs-
kröftum hans hina síðari áratugi
og nú í seinni tíð er hann lands-
mönnum almennt kunnur í því
starfi. Samferðamönnum hans,
þéim er næstir honum hafa staðið,
munu þó verða minnisstæðust
störf hans í þágu þeirra þriggja
félagsmálahreyfinga, sem hann
ungur batt tryggð við og allar eiga
honum mikið að þakka: Ung-
t. d. ávallt átt mikinn þátt —
stundum manna mestan — í und
irbúningi hinna fjölmennu flokks-
þinga.
E11 þótt nokkuð sé nefnt,
er hitt þá miklu meira, sem ó-
sagt mun verða, af minni háífu og
annarra um Guðbrand Magnússon
sem samherja og samstarfsmann
á því tímabili, sem hér er um að
Þannig var lífsskoðun hans enn
nær aldarfjórðungi síðar, túlkuð
af heitu hjarta. Þeir menn, sem
gefist hefir slík sýn, bera jafnan
með sér nokkuð af birtu morguns
ins inn í heim aftanroðans frá
lækkandi sól.
Guðbrandur Magnússon kvænti-
ist árið 1919 Matthildi Kjartans-
dóttur frá Búðum á Snæfellsnesi
Hún hefir verið honum góð kona
og þau samhent um flest í blíðu
ræða.Sú saga væri,ef reynt væri að i °S stríðu.- Börn eiga þau fjögur á
segja hana, rneðal annars saga umj^h Þríar dætur og einn son, en
------ ------- .... ., ^mann. sem alltaf var reiðubúinnjannar sonur J)eirra °S ei,s*-a harn>
mennafélaganna, samvinnuhreyf- , til að leggja á sig hvers konar fyr- !er látinn fyrir nokkrum arum, fyr-
ir aldur í'ram. Þau hjón voru með-
al þeirra, er fyrst komu upp íbúð-
arhúsi á vegum Byggingarsam-
vinnufélags Reykjavíkur, rétt eft
ir 1930 og hafa átt þar heima síð
ingarmnar og Framsóknarflokks- irhöfn og erfiði fyrtr sameiginleg-
ins. j an málstað ög aldrei kunni að
Á meðan Guðbrandpr dvaldist ájtelja eftir verk sín, glaðan mann
Akureyri um tvítugsaldur kynnt-J0g reifan, sem yljaði öðrum m,eð
ist hann þar ýmsum af forystu- bjartsýni sinni, þegar á móti blés, ....
mönnum fyrstu ungmennafélag- góðgjarnan úrræðamann, sem aldr an- M°rS ágæt listavcrk prýða
anna hér á landi og varð fljótlega ei var raun að leita til, er vanda helmhl Þ.elrra’ einhum eftir meist
einn helzti leiðtogi þeirra. Er suð-ibar að höndum, mann, sem fús-!arann Kíarvah sem er góðvinur
ur kom, gekkst hann sjálfur fyrir lega flutti sáttarorð, ef með þurfti Guðbrands og hefir lengi verið,
stofnun ungmennafélags í höfuð-'0g hvikaði þó ekki öðrum fremur enda hefir Guðbrandur mikinn á-
staðnum og var sambandsstjóri frá því, er hann hugði rétt vera,! huSa a myndlist ekki síður en
UMFÍ á árunum 1911—14. Án efa^ mann. sem jafnan flýtti sér að orðsins list. En hinir hávöxnu
var það hugsjón ungmennafélag- fagna því, er honum þótti aðrir hlynir, sem nú breiða út krónur
anna, sem vísaði honum veginn ’ vel gera, mann, sem engum var sínar á sumrin í garði þeirra
austur undir Eyjafjöll á sínum1 viljandi óhollur, mann, sem átti
tíma, þar sem hönd var lögð á það hugarfar, er til þess þarf að
plóginn. Þaðan hvarf liann aftur; óska eftir og viðurkenna forystu
til Reykjavíkur og varð þar þá nýrrar kynslóðar á nýjum tímum.
einn af brautryðjendum við stofn Það sem nú hefír verið sagt um
viðhorf G. M. til samherja og sam
starfsmanna, er ekki bundið við þá
eina. Löngun hans og hæfileikar
til þess að verða öðrum að liði
hafa aldrei átt sér pólitísk tak-
mörk, hneigð hans til þess að við-
urkenna það sem vel er gert ekki
un Framsóknarflokksins. Greinar
hans í fyrstu blöðum Tímans sýna,
hvernig að því starfi var gengið
af hans hálfu.Sá þáttur í ævi hans,
er síðar gerðist austur í Hallgeirs-
ey, varð færri mönnum kunnur,
en hitt sem áður hafði gerst á al-
hjóna, gefa til kynna, að draumur
ungmennafélagans um að klæða
landið skógi muni rætast er stund-
ir líða. — G. G.
UNGUR AÐ árum, aðeins rúml.
14 ára, hóf Guðbrandur prentnám
í prentsmiðju Austra á Seyðisfirði
28. maí 1901. Lauk þar námi vor-
i'ð 1904. Fór til Akureyrar vorið
1905 og vann hjá Birni Jónssyni
um skeið. Til Reykjavíkur er hann
sinum, séra Jakobi Ó. Lárussyni
og frú Sigríði konu hans. Á haust
nóttum 1916 fer Guðbrandur til
Reykjavíkur og vinnur þar, eins
og í veri, aftur að prentiðn í ísa-
foldarprentsmiðju, en meginástæð
an var að verða sér úti um jarð-
næði, enda er hann þá heitbund-
inn orðinn og vill ckki eiga ábúðar
rétt sinn undir þriðja manni. Jarð
næði lá hins vegar ekki á lausu
á þessum árum.
í árslok 1916 er Framsóknar-
flokkurinn stofnaður og fær hann
þegar hlutdeild í stjórn. Þá er það
sem Jónasi Jónssyni kemur í hug
að leita á náðir Guðbrands um að
hann taki að sér ritstjórn Tímans
með því að fyrirhugaður frambúð-
arritstjóri sé enn við háskólanám.
Þessu játti G. M. með þeim um-
mælum, að hann hefði þó þann
kost að auðvelt yrði að losna við
hann. Guðbrandur ætlaði sér að
verða bóndi og varð það samhliða
kaupfélagsstjórastarfi í Hallgeirs-
ey 1920—1928. Það ár tók hann
við forstjórastarfi Áfengisverzlun-
ar ríkisins og hefir hafnað þar
síðan.
Ekki tók Guðbrandur tiltölulega
mikinn þátt í félagslífi prentara
meðan hann vann að prentstörf-
um. Þó gegndi hann gjaldkera-
störfum í Prentarafélaginu árið
1910.
Um svipað leyti og Guðbrandur
vann við prentstörf á Akureyri, er
það að ungmennafélagshreyfingin
berst til íslands. Fyrsta ungmenna
félagið á íslandi var stofnað á Ak-
ureyri á nýársdag 1906. Strax á
öðrum fundi þess félags gekk Guð-
brandur í félagið. Hugsjónir þær,
sem ríktu í þeirri hreyfingu, tóku
hug hans, starfslöngun og athafna
þrá svo föstum tökum, að hann
unni sér litillar hvíldar frá störf-
um til eflingar þeim hugsjónum,
er þar réðu ríkjum. Sama ár og
Guðbrandur kom til Reykjavíkur,
1906, beitir hann sér fyrir stofn-
un ungmennafélags í höfuðstaðn-
um. Sá draumur rættist 3. októ-
ber um haustið. Þá er stofnfundur
Ungmennafélags Reykjavíkur hald
inn. Fyrsta stjórn þess félags var
skipuð Helga Valtýssyni, sem for-
manni, Guðbrandi Magnússyni sem
ritara og Jóni Helgasyni prentara
sem gjaldkera. Því miður hafa
glatazt gögn þau er sýna hverjir
voru stofnendur aðrir en þeir, sem
þegar eru taldir. Þó tel ég líklegt
að Guðbrandur muni eftir ein-
hverjum þeirra, ef hann hristir
vel upp í hugarfylgsnum sínum.
Ungmennafélagið dafnaði ört
undir handleiðslu forgöngumann-
anna og stóð með miklum blóma
næsta áratuginn, enda bættust því
strax á fyrstu árunum mjög að-
sópsmiklir starfskraftar. Má þar
m. a. nefna sr. Jakob Ó. Lárus-
son, Tryggva Þórhallsson, Magnús
Kjaran, Helga Hjörvar, Ársæl
Árnason, Jónas Jónsson, Ásgeir
Ásgeirssos, Guðmund Davíðsson,
Sigurjón Pétursson, Egil Guttorms
son, Guðmund Kr. Guðmundsson,
Þórberg Þórðarson, dr. Björn Kar-
el og fjölmarga aðra, sem allir
unnu dyggilega að hugsjónamál-
um félagsins. Einn af þeim sem
mættu á stofnfundi félagsins var
Jón Aðils sagnfræðingur. Hann
gekk þó ekki í félagið, en mætti
þar sem heiðursgestur.
Eins og UMFR starfaði á þess-
um árum hefði það engu síður ver
ið réttnefni að kalla það vöku-
mannafélag. Félagsmenn risu árla
úr rekkju og fundir voru haldnir
á sunnudagsmorgnum í Báruhús-
inu uppi. Þá þekktist ekki sú tízka
sem nú er alls ráðandi, að sitja á
kvöldfundum í „svælu og reyk“.
Þá var dagurinn tekinn snemma,
enda fóru afköstin eftir því.
Ungmennafélagið átti marga
málsmetandi stuðningsmenn í höf-
uðstaðnum, sem réttu því hjálpar-
hönd í viðlögum. Má t. d. geta
þess í því sambandi að Magnús
Benjamínsson úrsmiður gaf félag-
inu fánastöng, sem reist var á
Báruhúsinu. Var bláhvíti fáninn
dreginn þar við hún á hverjum
sunnudagsmorgni kl. 8, þá daga
sem fundir áttu að vera.
I minningarriti UMFl 1907—
1937 er grein eftir Guðbrand, þar
sem hann ræðir um vetrarharð-
indi erlendrar yfirdrottnunar, að
landið hafi fengið innlendan ráð-
herra tveim árum áður en fyrsta
ungmennafélagið var stofnað, um
frelsisþrá og frelsishugsjónir
landsmanna, framtíðarmöguleika
og athafnir. — f þessari grein
kemst hann svo að orði: „Félags-
hugmyndinni sló niður norður á
Akureyri. En hversu hún breiddist
eins og af sjálfu sér um gervallt
landið í einu vetfangi, sýnir bet-
ur en nokkuð annað batann, sem
kominn var. . . . Hann var fólg-
inn í trúnni á þjóðina, landi'ð,
framtíðina og endurminningunni
um að hér hafði verið lifað frjálsu
menningarlífi, og trúnni á, að við
myndum þess umkomin að láta þá
sögu endurtaka sig.“
Samband ungmennafélaganna
var stofnað á Þingvöllum 1907, á
sama tíma og Friðrik VIII. var
þar staddur sem gestur þjóðarinn-
ar. Stofnfundur sambandsins var
haldinn undir berum himni. Fána
stöng var stungið í jarðveginn og
hvítbláinn dreginn að hún. Þetta
atvik vakti nokkra ókyrrð og ótta
í öðrum herbúðum staðarins. Sú
saga verður þó ekki rakin hér.
Á þriðja sambandsþingi ung-
mennafélaganna, sem haldið var í
Reykjavík 14. júní 1911, var Guð-
brandur kosinn sambandsstjóri.
Gegndi hann því starfi til 4. sam-
bandsþings, er haldið var 12.—14.
júní 1914. Þá kom í ljós, að of-
vaxið þótti einum manni að gegna
jafn yfirgripsmiklu starfi. Var þá
eftir tillögu Guðbrands kosin
þriggja manna sambandsstjórn
undir forsæti Guðmundar Davíðs-
sonar kennara.
Eg kynntist Guðbrandi fyrst, er
hann kom við á Seyðisfirði í utan
för 1907. En fyrir alvöru hófust
kynni okkar er við vorum sambýl-
ismenn um áraskeið á Spítalastíg
6 og samverkamenn í ísafoldar-
prentsmiðju, auk þess sem við
unnum saman í UMFR eftir að ég
kom til Reykjavíkur. Margs er að
minnast frá þessum samverustund
um, én þar sem mér er ætlað tak-
markað rúm í blaðinu læt ég hér
staðar numið.
Eg óska Guðbrandi allra heilla
með sjötugsafmælið. Vona ég að
gæfa og velgengni fylgi heimili
hans o'g sifjaliði á ókomnum ár-
um.
(Framhald á 8. slðu).