Tíminn - 05.04.1957, Síða 5

TÍMINN, föstudaginn 5. aprfl 1957.
Leikstjori: Indriði Waage
Sízt skyldi því neitað, að það sé
mikil raun að vera snauður. En
þeir menn, sem af heiðarleik sinna
listrænum efnum, hafa löngum tal-
ið það svívirðing síns krafts að
hokra um of að skildingum ekki
síður en Þorgeir Hávarðsson leit á
kvennafar forðum. Hið sama lög-
mál gildir um menningarstofnun
sem þjóðleikhús. Mér eru vel Ijós-
ar þær röksemdir, sem forráða-
menn Þjóðleikhússins hafa fært
fyrir fjárhagslegu tjóni af sýning-
um nokkurra leikrita í vetur, en
þó að kassinn kunni að vera meira
en hálftómur, má aldrei slaka á
klónni um kröfur til listræns gild-
is þeirra verka, sem sýnd eru. Sú
kurteisi er að vísu óheiðarleg að
líta mildum augum á það, þótt lít-
ilsmegandi leikfélög taki úrkasts-
bókmenntir til sýninga, en þó er
fátækum áhugamannáfélögum
meiri vorkunn í þeim efnum, þótt
þau sníði sér nokkuð stakk eftir
vexti. En það verða aldrei gerðar
of háar kröfur til Þjóðleikhússins
hvorki um meðferð né leikritaval.
Við höfum nú í vetur fengið á
fjalir Þjóðleikhússins tvö allgóð
gamanleikrit, en að því er tekur til
hinna alvarlegri viðfangsefna minn
ist ég vart slíkrar ördeyðu í sögu
legu skopi. Síðasti þáttur er að
mörgu leyti beztur. Og grálega
leikur höfundurinn mannlega.skyn
semi, þegar gamli læknirinn, full-
trúi heiðvirðleiks og raunsæis, tek
ur að óttast um heilsufar sitt.
Kannske bryddir þar á nokkurri
ádeilu á það miskunnarlausa, sí-
brjálaða áróðursöskur, sem aldrei
hljóðnar í eyrum nútimamanna.
Dolctor Knoek er mikill áróðurs-
maður, sölumaður par exellance.
Við könnumst við þessa pilta, sem
af evangelisku sótthitabrjálæði
troða hugsjónum, ímynduöum og
raunverulegum, upp á fólk. Það
ríkir víða sorglega fátækleg virð-
ing fyrir heiðarlegu raunsæi. Ég
held stundum, að við börn tuttug-
ustu aldarinnar gætum jafnvel lært
af þeim mönnum, sem uppi voru á
síðari hluta þeirrar nítjándu. Mað-
ur með sjálfstæða, heiðarlega skoð
un er afskaplega háleitt fyrirbæri.
Kannske það fallegasta á þessari
fallegu jörð okkar. Það er hálf-
gert slátrarastarf að reka áróður.
Ibsen sagði í Kongsemnerne, að
það væri stór synd að drepa fagra
hugsun, en dæmalaust er lítil virð-
ing borin fyrir skoðunum einstakl
ingsins í áróðri nútímans.
Um meðferð Þjóðleikhússins á
Anna Guðmundsdóttir og Rúrík Haraldsson í hlutverkum sínum.
stofnunarinnar. Það er hvorki
sprottið af jætni né illvilja, þegar
ég segi nú, að mér finnst, að ann-
ars hefði verið meiri þörf á svið
þess en að sýna Doktor Knock.
Eins og ég af heilum hug óska
þess, að Þjóðleikhúsið sigli brátt !
Úr þeim öldudal, sem það virðist í
hafa í dvalið í vetur, hefði ég frem
ur óskað eftir frumsýningu á leik-
riti, er hefði meira bókmennta-
gildi en velnefndur doktor. En
skin og skúrir skiptast jafnan á.
Vonandi er sólskin og listræn heið
ríkja framundan í leikritavali
Þjóðleikhússins.
Doktor Knock er franskur gam-
anleikur. Fyrir minn smekk ó-
merkilegur. Verkið er ofhlaðið
skrípagangi. Fyrsti þáttur lilýtur
einhvern veginn lélegasta meðferð
í sýningunni, og frá höfundarins
hendi er hin síendurtekna læknis-
skoðun í öðrum þætti gersneydd
kómík. Að vísu kann það að vera
dágott hlátursefni, hvort stutt er
ofar eða neðar á kvið sjúklings eða
klipið fast eða laust í mjaðmir og
lær aldraðra kvenna, en svoddan
tiltektir eru jafn víðsfjarri list-
rænu gildi eins og eyðimörkin
grónum akri. Vafalaust er tilgang-
ur höfundar þessa verks ekki ann-
ar en sá, að vekja hlátur. Og þótt
ég vilji sízt agnúast við þau heil-
brigðu og ánægjulegu liffæravið-
brögð, sem hlátur er, geri ég mik-
inn mun þess, hvort mönnum er
komiö tii þess ao hlæja meö því að
pota í magaim á einhverjum „dolí-
kventi“ uppi á sviði eða færa hann
úr buxunum, eða livort skellt er
upp úr af góðri kímni og linytti-
leikriti þessu á frumsýningunni í
fyrrakvöld er ekki nema gott eitt
að segja. Indriði Waage hefir sett
leikinn á svið. Vel virðist mér hon
um hafa tekizt að kalla fram á-
hrif ferðalagsins í fyrsta þætti.
Ljósbrigði skýjafarsins voru mæta
eðlileg, og honum hefir vel tekizt
að kalla fram hreyfingu í kyrr-
stæða hluti. Svo mikla alúð virðist
mér leikstjórinn hafa lagt við
þessi ytri áhrif, sem auðvitað eru
veigamikil, að leikur vill hverfa
fyrir þeim, og því verða heildar-
áhrifin ekki sterk af fyrsta þætt-
inum. Leikhraði er góður og jafn.
Rúrik Haraldsson leikur Knock,
þennan óprútna og samvizku-
Bessi Bjarnason og Rúrík Haralds-
sem bumbusalagarinn og dr. Knock.
lausa sölumann læknislistarinnar.
Rúrik hefur áður gert svipuðu
hlutverki mjög góð skil, og minnir
doktor þessi um margt á hinn á-
gæta leikhússtjóra Feilan í Silfur
túngli. I-Iin hrjúfa og sterka rödd
Rúriks hæfir vel hlutverkinu, mað
urinn er glæsilegur og sannfærð-
ur um köllun sína. Beztum leik
fannst mér hann ná í síðasta þætti
er hann túlkaði hina kolbrjáluðu
hugsjón doktorsins.
Lárus Pálsson leikur gamlan
lækni, dr. Parpalaid. Þetta er
fulltrúi heilbrigðra manna í þessu
leikriti, og þó fer svo að lokum,
að hann efast um heilbrigði sína.
Lárus leikur dcktor þennan af
hófstilling og nærfærni. Lárusi
lætur öðrum betur að túlka smá-
glettni, og fyrsta þátt ber hann
uppi.
Mjög góður er Indriði Waage
í litlu hlutverki bílstjórans. Ind-
riði hefur oft lyft smáum hlut-
verkum í æðra veldi og svo fer
enn hér, þótt fátt sé honum lagt
í munn á sviðir.u.
Frú Parpalad leikur Arndís
Björnsdóttir og kenuir í hennar
hlut að túlka þessa sérfrönsku
gamansemi, sem göngur til náð-
húss eru. Merkilegt, hvað franskir
hafa gaman af klósetthómor. Arn-
dís fer vel með hlutverkið. —
Skemmtilegust fannst mér hún í
aðstoð sinni við Smábrellur bónda
síns í viðskiptum hans við Knock.
Mousquet lyfsala leikur Baldvin
Halldórsson. Skemmtilegur leikur,
og stórlega broslegur er hann í
lokaþættinum, er það virðist vofa
yfir honuin, að Parpalaid setjist
aftur að í gamla læknishéraðinu.
Klemenz Jónsson leikur Bern-
ard barnakennara. Hann hefur
mjög gott gerfi og leikur hans
er ágætur. Hinn bezti sem ég hef
séð til hans. Gormæltur skal þessi
karl vera og hæíir vel.
Bumbuslagara leikur Bessi
Bjarnason mjög vel. Svipbrigði
hans er sérstaklega eftirtektar-
verð. Sjúklinga leika þeir Flosi
Ólafsson og Ólafur Jónsson og
gera báðir vel. Hóflega skrípigera
þeir þessi hlutverk, og það er yfir
leitt lofsvert hjá leikstjóra Indriða
Waage, hve lítt hann ýkir skrípa-
ganginn.
Lítið hlutverk hefur Helgi Skúla
ÞRIÐJUDAGINN 12. febrúar 1957
gerðist sá skringilegi atburður, að
nokkrir framtakssamir herrar í
höfuðstað íslands kvöddu mennta-
málaráð á sinn fund, auk þess
menntamálaráðherra — minna
mátti ekki viðhafa.
Erindið var, að hinir virðulegu
embættismenn skildu, fyrir hönd i
Listasafns ríkisins, veita móttöku j
málverki eftir franskan fýr, Au- j
guste Herbin að nafni. Tilgangur
hinna frómu garpa var (að þeirra:
sögn) að koma vorum illa stöddu
listamönnum í „beina snertingui
við heimslistina". Þá hefir það
verið gert.
„Fjallið tók jóðsótt og fæddist
mús“. Nei, ekki mús að þessu
sinni, heldur lús. Ómerkilegri ó-
skapnað hefir enginn íslendingur
látið frá sér fara og er þá mikið
sagt.
GUNNLAUGUR Þórðarson hafði
orð fyrir görpunum og kvað hann
höfund „listaverksins" „meistara
hafinn yfir alla gagnrýni". Þessi
„spaklegu" orð Gunnlaugs, minntu'
mig á útvarpserindi, sem Jón Þór-
arinsson hafði þá nýlega flutt um
Béla Bartók. J. Þ. fræddi okkur
nefnilega um að Bartók væri „ó-
umdeilanlegur“. Miklir menn er-
um við, Hrólfur minn!
Séra Bjarni kenndi mér nú raun
ar undir fermingu, að guð einn
væri „óumdeilanlegur" og „hafinn
yfir alla gagnrýni". Hér eftir er
víst bezt að taka ekki mark á hon-
um séra Bjarna.
Vafalaust er það sannmæli hjá
G. Þ., að Málverkasafn ríkisins á
ekki margt til að státa af og senni-
lega er það vesælasta ríkislistasafn
í heimi. Ekki er það þó að öllu
leyti sök íslenzkra listamanna, held
ur miklu fremur sök þeirra, er
völdu fyrir safnið. Þó skal Matt-
hías Þórðarson þar undantekinn.
NÚ ER f KRINGLU Þjóðminja-
safnsins yfirstandandi sýning á
verkum Eggerts Guðmundssonar.
Sýningin ber glögglega með sér á-
gæta leikni, auðugt hugarflug og
mikla starfsgleði, en fjarri fer því,
að Eggert sé „hafinn yfir alla
gagnrýni".
f Morgunblaðinu síðastl. sunnu-
dag „nöldrar“ Valtýr Pétursson
nokkuð um sýningu Eggerts. „Fín-
leika“ og „nostursama vinnu“,>tel-
ur V. P. fjötur um fót hans.
Margt er í mannheiminum furðu
legt! Maður, sem telur sig lista-
mann, veit ekki, að þrotlaus þjálf-
un í fínleika og þrotlaus nostur-
semi í vinnubrögðum ásamt gagn-
rýni á sjálfum séf og glöggskyggni
á fortíð og samtíð, er undirstaða
allrar góðrar listar, hverrar teg-
undar sem hún er. Sú eru sögunn-
ar rök og sannast bezt á hátindum
tímanna, svo sem gamla Grikk-
landi og Barokktímabilinu.
V. P. segir: Eggert Guðmunds-
son er ekki í flokki þeirra lista-
manna, sem skapað hafa myndlist,
sem hæst ber meðal þjóðarinnar,
og erfitt er að finna verkum hans'
stað í þeirri þróun, er orðið hefir
á undanförnum árum í myndlist
héiiendis og erlendis.
Þeir, sem fylgzt hafa með rit-
smíðum V. P. í Morgunblaðinu,
þekkja mat hans á myndlist. Mæli-
kvarði hans er sá hinn savni og
hinna fyrrnefndu, gjöfulu garpa.
Þeirra braut liggur fjarri slóö Egg-
erts. Myndir hans eru gersamleg
andstæða við skyniskroppna múg-
mennskuna. Eggert lætur ekki aöra
hugsa fyrir sig, hann er fær um'
það sjálfur. Þess vegna tókst eng-
um tízkuhröppum að flæma hann
inn í þokubakka þjóðlyganna.
ÞEGAR BJÖRN TII. forðum lét
Ijós sinna fræða skína gegn um
útvarpið, ræddi hann stundum við
listamenn, auðvitað þá, sem voru
á sömu öldulengd og hann sjálfur.
Einn þeirra var nýkominn frá Pa-
rís, mig minnir að það hafi verið
; V. P. Samtalið var nokkuö kátlegt,
það laut að nýjustu tízku í íranskri
list, rétt eins og slcraddari spyr
um nýjustu breytingar hjá Dior.
Frakkar hafa að mestu stjórnað
tízkusveiflum heimsins um langt
árabil og tízkuverzlunin hefir fært
þeim margan pening í pyngju, en
óneitanlega nokkuð á kostnað
franskrar menningar.
MÉR ERU að nokkru kunnar und-
anfarnar Olympíu-listsýhingar.
Hvernig skyldi standa á því, að
þegar Frakkar taka þátt í þess hátt
ar alþjóðasýningum, skuli þeir
ekki sýna sína nafntoguðu tizku-
list? (Mér er sagt, að sama máli
gegni um þátttöku þeirra í Feneyj-
arsýningunni).
Svarið er ofur einfalt: Engum
er sú staðreynd kunnari en ein-
mitt Frökkum, að list og tizka er
tvennt, af tvenns konar toga, ger-
samlega gagnstæðum.
Tízkan er augnabliksins fyrir-
bæri og þjónar því. En „listin er
löng, lífið skammt“, svc sem Go-
ethe sagði, og þetta er sjónarmið
allra raunverulegra listamanna á
öllum tímum.
Ásgeir Bjarnþórsson.
Ekki útlit íyrir greiðsluafgang
lija nkissjooi stóasta ar
Fjármálaráðfiera svarar fyrirspurn á Ai-
þingi um rekstrarafkomu rikissjóðs
Þóra Borg, Helgi Skúlason og Kristbjörg Kjeld í síSasta þætti.
Eysteinn Jónsson fjármálaráð-
herra svaraði í fyrrad. á Alþingi
fyrirspurn um afkomu rikissjóðs
son og skilar vel, og sama er að
segja um Kristbjörgu Kjeld og
Sigríði Þorvaldsdóttur.
Svartklæddan sjúkling leikur
Anna Guðmundsdóttir mjög vel.
Hlutverkið er ekki stórt, en hún
ávaxtar trúlega sitt pund og svip
brigði hennar og látæði er vel við
hæfi hinnar hjárænulegu konu.
Bláklæddan hefðarsjúkling leikur
Regína Þór'oardóttir sömuleiðis
vel og Þóra Borg fer með lítið
hlutverk frú Remy.
Leiktjöld Lárusar Ingólfssonar
í eru góð. Bezt finnst mér í 1. þætti.
! Akurreinarnar og landslagið er
i mjög eðlilegt.
I Sýningin er vel unnin af hálfu
léikara og leikstjóra.
S. S.
árið 1956. Utan dagskrár í sam
einuðu þingi í fyrrad. bar Magnús
Jónsson fram fyrirspurn um það
hvort von væri á yfiriiti Um af-
komuna.
Fjármálaráðherra sagði að
unnið væri að því að gera bráða-
birgða uppgjör fyrir árið 1956
og yrði því verki væntanlega lokiS
áður en þingi lýkur. SagSist ráð
herra mundu gefa Alþingi upplýs
ingar um það, þegar yfirlitið lægi
fyrir.
Eysteinn Jónsson sagði enn-
fremur að þegar væri augljóst að
greiðsluafgangur yrði enginn sliít-
ur, að til mála kæmi að noltkuð
yrði til ráð'stöfunar af greiðsLu
afgangi. Það væri augljóst af þeim
upplýsingum, sem þegar liggja
fyrir um greiðsiur úr og' í rikis
sjóð. Fjármálaráðherra sagðist að
lokuni leggja áherzlu á að hægfc
yrði að gefa Alþingi yfirlit um af-
komu ríkissjóðs, óður cn þingj
Iýkur.
nrmwmuv^
Listi n er löng
ÞjóðLeikhúsib:
— Doktor Knock —
Gamanleikur eftir Jules Romains