Tíminn - 26.11.1958, Blaðsíða 6

T í M I N N, miðvikudaginn 26. nóvember 1358.
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948
Tvær meginfylkingar
Við Islendingar höfum
löngum fengið orð fyrir að
þykja deilugjörn þjóð, og
mun efalaust nokkuö til i
því. Kemur það ekki sízt
fram á vettvangi stjórnmál-
anna. Þar eru átök oft hörð
ogóvægileg; því miður stund
um mörkuð nokkurri þröng-
sýni. í blöðum flokkanna
gætirjnest umræðna um ein
stök dægurmál, sem efst eru
á baugi hverju sinni og er
út af fyrir sig eðlilegt og ekki
að lasta. En hinu megum
við ekki gleyma, að hvert eitt
mál, sem um er deilt og úr-
lausn þess, er aðeins einstakt
átak í viðvarandi landsmála
starfi, aðeins eitt skref á
langri leið að fjarlægu tak-
marki. Hvert einstakt mál
má með nokkrum hætti líta
á sem stein, er íelldur er í
þá undirstöðu, er hagsæld og
hamingja kynslóöa framtíð-
arinnar hvílir á. Fyrir því
er það höfuðnauðsyn til skiln
ings á eðli og þýðingu ein-
stakra mála, að glöggva sig
sem bezt á eðli þeirra megin
stefna, sem uppi eru í lands
málum, og orsökum flokka-
skipunarinnar í landinu.
Um allan hinn frjálsa
heim eiga stjórnmáladeilur
sér stað. Jafnvel þar, sem
einræði og kúgun ríkir, ger-
ist sama saga þó að þar
geysi glíman fyrst og fremst
innra með hverjum einstakl
ing en átaka gæti lítt á yfir
borðinu. En eins og hvert
einstakt mál er aðeins hiekk
ur í langri keðju svo er og
stjórnmálabarátta okkar ís-
lendinga minnkuð mynd af
því, sem gerizt á hliðstæðum
vettvangi úti i hinum stóra
heimi. Allar þjóðir heims
eru meira og minna tengdar
böndum ýmisskonar við-
skipta og samstarfs og þess
vegna er hagur okkar íslentí
inga mjög háður þvi, hversu
fer um þróun mála með öðr
um þjóðum. Hver nýr dagur
á sér rætur í liðnum tíma og
þeir atburðir, sem nú eru að
gerast eru afleiðing þess,
sem áður hefir gerzt. Til
glöggvunar á nútíðinni er
því nauðsynlegt aó' lita um
öxl og virða fyrir sér þá viö
burði og meginstefnur, er
markað hafa leiðina til þess
ástands, er ríkir í dag.
Barátta fyrir þjóófrelsi og
þegnréttindum einkenndi
mjög öldina sem leið. Þræla
haldi var aflétt. Bændaá-
nauð og ýmis konar kúgun
var hrundið af alþýða og
margháttuðu valdi aðais og
klerka var varpao fyrir bovð.
Fölskva sló á fornar erföa-
hugmyndir um tign og vald
keisara og annarra þjóðhöfð
ingja en í staðinn komu kröf
ur um almennan þegnrétt,
lýðræði og frelsi. Febr.bylt-
ingin í Frakklandi ruddi
brautina fyrir þessar rnann
réttindahugsjónir. Þótt aft
ur lægði þessar öldur og hlé
yrði á frekari sókn um sinn,
var þó augijóst, a'5 hið
gamla skipulag, sern grund-
vallaðist á kenningunni um
yfirmenn og undirgefna, var
fúið orðið og úrelt og riðaði
mjög til falls.
Hin svonefnda „borgara-
stétt“ hafði forvstu í þess-
um átökum. En jafnframt
því, sem hún hratt af sér oki
aðals og klerka, tók hún nátt
úruauðlindir og fjármagn í
eign þjónustu en ekki alls
almennings. Hin nýja siétt
taldi sig borna til forystu um
hagi þjóðanna og háttserni
alla. En mörgum reynist
villugjarnt á vegi valdanna.
Og nú hélt auðkúgunin inn-
reið sína. Beint og óbeint
þrælahald var afnumið en i
staðinn tók við annað böl:
verksmiðjuþrælkimin. F'ólk-
ið var blátt áfram þjóonýtt
í þágu fárra auðkýfinga.
Störiðjan sogaði til sín
vinnuaflið, tvær andstæðar
öfgar sköpuðust: annars veg
ar hópur harðsvíraðra og til-
litslausra auðhyggjumanna
og hins vegar me’nningar-
snauður, örbjarga úthverfa-
lýöur.
Ekki verður því andmælt
með rökum, að hið skefja-
lausa vald fjárhyggjunnar,
með alla tækni manuiegs
hyggjuvits í þjónustu sinni,
hefir leitt yfir mannkyn allt
meira og sárara böi en áður
hefir þekkzt. En sréhvert
orð, sérhvter athöfn, sér-
hvert stjórnskipulag, sem
snýst til rangsleitni og yfir-
drottnunar ber i sér eigið
dauðamein. Gegn alræði
hinnar borgaraiegu yfir-
drottnunar reis ný fylking,
sem hafði að kjörorði sinu:
alræöi öreigarma. Undir
þessu kjörorði hafa útigöngu
þegnar þjóðanna náö stórn-
arfarslegum tökum á álitleg
um hluta heims. Margir ólu
með sér þá von, aö nú væri
loks hið þráða þúsund ára
ríki að í’ísa úr öskustó. En
þær vonir hafa bliknað æ
meir með ári hverju. i stað
alræðis öreiganna hefir
myndast alrátt ríkisvald. Og
því er spurning alls þorra
mannkynsins í dag þessi:
Hvernig er unnt að skipa svo
málum, að svarað verði á
fullnægjandi hátt, menning
arkröfum um réttindi og far
sæld allra manna?
Nauðsynlegt er að gera
sér ljóst, að með 20. öldinni
hafa stjórnmálaátökin tek
ið með nokkrum hætti á sig
nýtt snið. Auk þess sem bar-
izt er um frelsi og alrnenn
borgaraleg réttindi er tekizt
á um rétt almennings til
þess að lifa mannsæmandi
lífi. Annars vegar standa
fylgismenn auðvaldsskipu-
lags og ofstjórnar, hins veg
ar þeir, sem krefjast oðlilegr
ar og réttlátrar skiptingar
þeirra verðmæta, sem auð-
ER.LENT YFIRLIT.
Tekst Frondizi að halda velli?
%
Þróunin í Suður-Ameríku veltur mjög á J>ví, sem gerist í Argentínu
New York 16. nóv.
UNDANFARNA daga hafa bor-
izt fréttir frá Argentínu, sem
benda til þess, að uppi hafi verið
ráðagerðir um það að steypa for
setanum Arturo Frondizi úr stóli.
Forsetinn virðist hins vegar hafa
orðiö fyrri til. Hann hefur látið
herlög ganga í gildi og handlaka
ýmsa þá, sem líklegastir þóttu til
óeirða. Þó er það síður en svo
talið öruggt, að hann sé fastur
í sessi.
Ef Frondizi verður steypt úr
stóli, misheppnast eina alvarlega
tilraunin, sem hefur verið gerð í
Argentínu seinustu luttugu árin
til að koma á raunverulegri lýð-
ræðisstjórn. Þar sem Argentína er
annað stærsta og fólksflesta ríki
| Suður-Ameríku mun það hafa
j veruleg áhrif á alla stjórnmálaþró
unina þar.
| Til þess að gera sér næga grein
fyrir þeim atburðum. er hafa verið
að gerast í Argentínu, seinustu
dagana, er nauðsynlegt að rifja
upp forsögu þeirra, sem er í stór-
um dráttum þessi:
í LOK síðari heimsstyrjaldarinn
ar brauzt Juan Peron, sem hafði
verið tiltölulega lítið þekklur hcr
foringi, til valda í Argentínu, en
mikið los á stjórnarháttum var
þá búið að ríkja þar um nokkurt
árabil. Peron stjórnaði síðan
Argenlínu sem einræðisherra um
10 ára skeið, þótt hann væri kos
inn forseti að nafni til. Aðalfylgi
sitt hafði liann meðal verkamanna
og var stjórn verkalýð-isamtak
anna skipuð eindregnum fylgis-
mönnum hans. Til þess að balcta
fylgi verkamanna, kom Peron
fram mörgum hagsmunamálum
þeirra og hann var óspar á að
veita þeim kauphækkanir. Af'.eið
ingin var sívaxandi verðbólga, svo
að allt fjárhagslíf landsins komsl
í fullkominn glundroða.
Innan hersins átti Peron aldrei
verulegu fylgi að fagna og kat-
ólska kirkjan, sem er öflug í
Argentínu, var jafnan andstæð
honum. Árið 1955 samemuðust
þessir aöilar' um að steypa Peron
úr síóli .Ver.kalýðsfélögin reyndu
að afstýra því með allsherjarverk
falli, en herinn reýndist stei'kari
Peron tókst að flýja land og hefur
dvalið erlendis siðan, enda er hon
um bönnuð landvist, nema hann
fallist á að dómstólar fjalli urn
ákærur, sem eru bornar fram á
hendur honum. Peron á samt enn
sterk ítök meðal verka.nar.ua og
flestir forustumenn verkalýðssam
takanna eru enn sagðir meira og
minna á bandi hans.
EFTIR fall Perons tók herinn
völdin í Argentínu, en hann lýsti
því strax yfir, að það yrði aðeins
til bráðabirgða og unnið yröi að
því að koma upp lýðræðisstjórn í
landinu. Þelta loforð var efnt.
Kosið var sérstakt stjórnlagaþing,
sem sfrtli larU'inu allfitjáMega
stjórnarskrá. Forsetakosningar
fóru fram samkvæmt henni í jan
úarmánuði s. 1. og kepptu þar fram
bjóðendur þeirra flokka, sem
höfðu verið aðalflokkar landsins
fyrir daga Perons, íhaldsflokkur
inn og Radikali flokkurinn. Peron
istum og kommúnistum var bann
að að bjóða fram.
Það var von hersins og katóisku
kirkjunnar, að frambjóöandi
íhaldsflokksins ynni kosningarn-
ar, en sú von brást. Arturo Fiontí
izi, frambjóðandi Radikala ilokks
ins, tókst að ná stuðningi ba>ði
lindir jarðar gefa af sér og
skapast við vinnu manna og
samstarf.
Hvernig og bverjir miðla
hér málum? Hver benclir á
leið út úr því öngþveiti, sem
nú ógnar öllu mannkyni?
Þetta er hin brennandi spurn
ing dagsins í dag.
Arturo Frondizi
Peronista og konnnúnist, með því
að lýsa yfir því, að hann myndi
leyfa starfsemi allra flokka, ef
hann yrði kjörinn forseti.
Frondizi, sem er fimmtugur að
aldri, hefur lengi tekið þáít í ■
stjórnmálum, og unnið sér viður |
kenningu sem mikill gáfumaður j
og mælskumaður. Hann var ákveð
inn andstæðingur þeirra einræðis
stjórna, sem fóru með völd á und
an Peron og hann var einnig ein
dreginn mótstöðumaður Perons og
hélt gegn honum þrumandi ræður j
í þinginu. Jafnframt því að vera
mikill áróðursmaður í ræðu og
riti, hefur Frondizi unnið sér orð
sem sérlega snjall samningamað
ur.
í Bandaríkjunum vakti kosninga
sigur Frondizi nokkurn ugg, því
að hann hefur jafnan ver'ð tals-
maður þeirrar stefnu, að Suður-
Ameríka tæki upp sjálfstæðari
stefnu gagnvart Bandaríkji'num.
SÍÐAN Frondizi kom til valda,
hefur hann unnið að þvi að fram
kvæma ýmis kosningaloíorð sín.
Þannig hefur hann aukið mjög
frjálsræði kommúnista og Peron
ista og því efnt loforð sín við þá.
Von Frondizi hefur sennilega ver
ið sú, að hann gæti náð víðtækari
samvinnu við þá, einkum þó við
hina hófsamari Peronista, Þetta
hefur hins vegar brugðizt, því að
bæði kommúnistar og Peronistar
virðast nú einkum snúa vopnum
sínum gegn Frondizi.
Eitt af beim málum, sem Frond
izi hefur sérstaklega látið til sin
taka eftir valdatökuna, er aukn-
ing olíuvinnslunnar. í Argentíuu
hafa fundizt auðugar olíulindir,
en þær eru enn svo lítið nýítar, að
Argentína flytur árlega inn olíu
fyrir 300 milljónir dollara. Ástæð
an til þess, hve illa olíunámurnar
eru hagnýttar, felst m. a. í því, að
þær eru þjóðnýttar og hefur því
gengið illa að fá erlent fjármagn
til framkvæmda, er ykju fram-
leiðsluna. Á s. 1. sumri tókst þó
Stjórn Frondizi að ná samvinnu
við bandarísk olíufélög um að ann
ast þessar framkvæmdir og ’ána
fjármagn til þeirra. Kommúnistar
og Peronistar hafa mjög reynfc að
ófrægja og tortryggja þessa sainn
inga og talið þá undanfara þess,
að Frondizi ætlaði að falla frá
þjóðnýtingu olíunámanna og veita
Bandaríkjamönnum einkaleyfi til
að annast vinnsluna. Frondizi hef
ur harðlega mótmælt þessu, eu
það hefur ekki dregið n’eitt úr
þessum áróðri andstæðinga hans.
Umræddar framkvæmdir við
olíunámurnar hófust fyrir fáum
dögum síðan, og fengu kommúnist
ar og Peronistar því þá til leiður
komið, að verkamenn hófu verk
fall við olíunámurnar i mótmæla
skyni. Þetta verkfall var uppliaf
þeirra atburða, að Frondizi lét. her
lög taka gildi og gerði frekari ráð
stafanir til að hindra það, að hægt-
væri að beita verkfallsvopr.inu lil
að fella stjórn hans eða knýja
hana tii undanlátssemi. Þessar að
gerðir Frondizi benda til þess, að
hann geti verið einbeittur og harð-
ur í horn að taka, ef á þarf að
halda. Þessar aðgerðir eru taldar
hafa styrkt álit hans meðal hers-
ins, sem hefur úrslitavaldið í sín
um höndum, ef til harðra átaka
kemur.
ÞÓTT Frondizi takist að vinna
sigur í þessari deilu. fer enn fjarri
því, að hann geti talizt fastur í
sessi. Verðbólgan er talin enn
hættulegri andsíæðingur hans en
kommúnistar og Peronistar til
samans. Hún hefur aukizt mjög
á þessu ári. Verðlag hefur yfir-
leitt hækkað um 20% seinustu
mánuðina. Kaupgjald hefur einn
ig hækkað, en ekki eins mikið. Ef
ekki tekst að stöðva þessa öfug
þróun, virðist algert fjárhagshrun
framundan. Meðan þannig er á-
statt í fjármálunum, er líka næsta
örðugt að fá erlent fjármagn, en
mikil þörf er fyrir það, þar sem
n'argar auúlindir landsinb eru
enn litt hagnýttar.
Stjórn Frondizi hefur fyrir
nokkru síðan, fengið sérfræðinga
frá Alþjóðlega gjaldeyrissjóðnum
til þess að semja rækilega skýrslu
um fjárhagsmál Argentínu og
gera tillögur um þær endurbætur,
er þeir telja nauðsynlegar. Þessu
starfi sérfræðinganna er ekki lok
ið, en talið er, að skýrslu þeirra
megi vænta bráðlega. Kunnugir
telja, að það sé ætlun Fi'ondizi að
reyna að framfylgja þessum lil
lögum sérfræðinganna. Hann telur
það nú stærsta verkefni stjórnar
sinnar að koma fjármálum landsins
á traustan grundvöll og skapa með
því möguleika fyrir því að fá ér-
lent fjármagn til landsins. Ef
það takist, megi fastlega vænta
þess, að Argentína eigi glæsilega
framtíð ,þar sem landið er slórt
og býr yfir miklum auðæfum frá
hendi náttúrunnar.
Frondizi telur, að það sé ekki
aðeins tilvera stjórnar hans, er
byggist á því að þetta takist. Frarn
(Framh. á 8. síðu.)
MÐSTOMN
<*.
Kristján Helgason hefur sent Bað-
stofunni eftirfarandi vísur>Fyrir
nokkru ætlaði hann að fá sér kola
í soðið, en fékk ekki. Varð hon-
um þá að orði:
Alltaf fjandans ágirndin
er í Jóni Bola.
Stutti brezki strákurinn
stelur frá mér kola.
Lömbin hafa mikið misst
og mega í kalsa híma,
á sinu hafa litla lyst,
líknið þeim i tima.
Gaman er á Góu að sjá
gemsana með kragan sinn.
Þéir iða, hoppa, augum gljá,
yndi færa i búskapinn.
Og til bændanna kvað hann um Þetta segir Kristjám um gemsana, og
á s e tn in ga rl ömb in:
Veturinn fer vel á stað,
við þig blítt er látið. —
Samt er nauðsyn, þú veizt það,
þörf er að kenna átið.
víst er, að hann hefur lög að
mæla. Það þarf að kenna þeim
átið, mörgum hverjum, stinga upp
í þá lystugri heyvisk og halda við
kjammann á þeim meðan þeir eru
að byrja að tyggja.