Tíminn - 26.11.1958, Blaðsíða 7
T í MIN N, miðvikudaginn 26. nóvember 1958.
7
Sameinuðu þjóð'irnar og Mat-
vælastofnunin (FAO) hafa l'agt
áherzlu á að gera þyrfti sem
róest af hinum miklu landflæm-
lim jarðarinnar, sem nú eru ekki
hagnýtanleg nothæf til fram-
Jeiðslu, t.d. sandauðrtir. Margs
konar og tímafrekgr vísindalegar
rannsóknir þurfa að fara fram,
áður en hin rcttu ráð kunna að
■finnast til þess að breyta þess-
um landflæmum í arðgæft land
eða a.m.k. að hindra eyðing lands,
sem nú er nytjað.
Þólt engin ein þeirra þjóða, sem
slík vandamál varða, kunni að
geta gert sér vonir um að leysa
það, njótu þær sameiginlega ár-
angurs af vísindalegri starfsemi í
hverju landanna um sig. UNESCO
greiðir fyrir þessum rannsókn-
um, kynnir niðurstöður þeirra og
leiðbeinir um, hvernig þær
verði hagnýttar.
Fimm s.l. ár hefir UNESCO
veitt fjárhagslegan stuðning til
rannsóknarstofnana, er vinna að
Iþví að gera slík sandsvæði arð-
gæf, O'g í framtíðinni er ráðgert
að stuðningi við þessar rannsóknir
verði haidið áfram. Rannsóknir á
sandauðnum hafa verið taldar
meðal þeirra verkefna, sem bú-
ast megi við, að UNESCO styðji
verulega á næstu árum.
Að því er kjarnorkurannsóknir
varðar, þá átti UNESCO þátt í
því, að nokkur lönd komu árið
1952 á fót Evrópustofnun fyrir
kjarnorkurannsóknir. Hefir stofn-
lun þessi nú efnt til rannsóknar-
stöðvar í Genf, þar sem vísinda-
menn hvaðanæva úr Evrópu eiga
að geta starfað saman að rann-
sóknum á kjarnorku lil friðsam-
'iegra nota.
UNESCO heldur uppi skrifstof-
um til þess að greiða fyrir sam-
starfi á sviði vísinda: í Montevid-
eo í Uruguay fyrir Suður-Ameríku
ríkin, í Kairó, fyrir löndin fyrir
'botni Miðjarðarhafs, í Nýju Delhi
Síðari hluti
UNESCO
Birgir Thorlacius:
Menningarmála-
stofnun Sameinuðu þjóðanna
fyrir Suður-Asíu, og í Djakarta
fyrir Suðaus'ur-Asíu.
Þessar skrifstofur hvetja til vís
indalegra rannsókna, aðstoða við
endurbætur á vísindalegri
kennslu, hjálpa vísindamonnum
tii þess að fylgjast með því, sem
er að gerast á vís'indasviði þeirra
í öðrum heimshlutum, skipuleggja
fyrirlestraferðir, heimsóknir sér-
f: æðinga og gangast fyrir nárn-
skeiðum um ýmis sérfræðileg
efni.
Hefir UNESCO átt samstarf \ íð
og nojið aðstoðar fjölmargra sam
tnka og stofnana á sviði hugvís-
inda og stuðlað að því. að mynd-
að var árið 1949 „International
Council for Philosophy and Hum-
anistic Studies“.
í grundvallarreglum UNESCO
segir, að tilgangur stofnunarinn-
ar sé að stuðla að friði og öryggi
með þvj að efla samstarf þjóða
með fræðslu-, vísinda- og menn-
ingarstarfsemi til þess að auka al-
menna virðingu fyrir réttlæti, lög
um og mannréttindum og grund
vallarrétti manna til frelsis, sem
staðfeslur er í sáttmála Samein-
uðu þjóðanna fyrir allar þjóðir
heims, án tiliits til kynþáttar,
kyns, tungu eða trúarbragða.
Eigi eru þessi grundvallarsjón-
armið þó alls staðar í heiðri höfð.
UNESCO segir, að nú orðið sé í
fáum löndum farið með konur
eins og ánauðuga menn eða vinnu-
dýr. Ilins vegar séu þau lönd enn
ýmsu helztu listaverkum, heims-
e;gi rnörg, sem tryggi konum sama
rétt og sömu tækifæri til mennta
og starfa og körluin.
Þó sé það staðreynd, að síðan
Scmeinuðu þjóðirnar og sérstofn-
anir þeirra fóru að láta mál þessi
til sín taka og liafa áhrif á ríkis-
stjórnir hinna ýmsu landa, hafi
tala þeirra ríkja, þar sem konum
ei tryggður kosningréttur, aukizt
úr 36 í 72.
Af hverjum 100 ólæsum og ó-
skrifandi í heiminum eru 70—80
konur. Kvenréttindi sigla í kjöl-
far menntunarinnar. UNESCO
hefir á 12 ára starfsferii sinum
unnið að umbótum á þessu sviði
með hjálp alþjóðakennslumái.i-
stofnunarinnar í Genf og alþjóða
vinnumálastofnunarinnar. Hefir
UNESCO kynnt sér þátttöku
kvenna i sveitarstjórnar- og lands-
málum, og eru áhrif þeirra í efna-
hags- og menningarmálum sögð
greinilega vaxandi.
í Evrópu og Bandaríkjum Ara
eriku hafa konur rétt til' hvers
konar menntunar, en í æðri skól-
um eru þær sarnt í miklum minni
hiuta, naumast yfir 35%. Þetta
telur UNESCO benda til, hve
ríki, sem telja sig mjög langt á
veg komin, geti enn tekið miklum
framförum, í þessum efnurn.
Stefna UNESCO er ekki ein-
ungis' að hindra, að konur séu
beittar misrétti og tryggja þeim
að lögum jafnan rétt og körlum,
heldur einnig að hvetja þær til
að notfæra sér þessi rétlindi.
Ýmsar konur á ráðstefnunni í
Delhi deildu á stjórnendur UN-
ESCO fýrir, hve seint sæktist um
hagsmunamál kvenna, t.d. mennt-
un þeirra, og töldu að þeim mál-
um væri of lítill gaumur gefinn
í starfs- og fjárhagsáætlun stofn-
unarinnar fyrir árin 1957 og 1953.
UNESCO hefir látið til sfn taka
misrétti það, sem m.enn búa sums
staðar við sakir litarháttar, og
með margvíslegri upplýsingastarf
semi aukið skilning á því, að öll-
um beri sami rétlur, áh tillits til
litarháttar, og eins og ég gat um
áðan gekk Suður-Afríka úr UN-
ESCO i árslok 1956 vegna þessara
afskipta.
UNESCO hefir lagt mikla á-
herzlu á og náð miklum árangri
í þeirri viðleitni að koma á skipt-
um prentaðs máls milli safna og
vísindastofnana. í fvrstu var stofn
að til skiptisambanda milli nokk-
urra bókasafna. En árið 1955 var
tala safnanna orðin yfir 10 þús-
und, og nú annast um 100 mið-
stöðvar skipti á ritum vísindalegs
efnis frá 3500 stofnunum. ;
Gjaldeyrisvandræði voru víða
mikil eftir stríðið og erú enn, og
bækur og kennslutæki ekki alls
staðar talin til brýnna nauðsynja.
UNESCO hefir látlaust unnið að
því með alþjóðlegum samningum
\að ryðja úr vegi margvíslegum
hindrunum, sem eru á andlegum
samskiptum þjóða.
Einn slíkur samningur kom til
framkvæmda árið 1952 og lækk-
aði eða felldi niður milli aðildar-
ríkja aðflutningsgjöld af ýmis
konar prentuðu máli, listaverkum,
safngripum, kennslutækjum, vís-
lindalegum áhöldum og tækjum,
áhöldum handa blindu fólki, o.fl.
Ilafa allmörg ríki þegar gerzt að-
iiar að samningi þessum.
Er nú í athugun, hvort ísland
skuli gerast aðili að samningum
þessum, hvað sem líður þátttöku
í UNESCO.
Þá er þess að geta, að UNESCO
hefir frá öndverðu hvatt mjög til
eflingar bókasafná, bæði staðbund
inna og farandbókasafna. í sam-
starfi við stjórn Indlands kom
UNESCO á fót fyrirmyndarbóka-
safni í Delhi árið 1950, og síðar
á tveimur öðrum s'töðum, — í Afr-
íku og Suður-Ameríku. Er skipu-
lag þessara safna rómað, einkum
safnsins í Delhi.
Þá hefir UNESCO komið á ’
alþjöðlegum sarrjtökum meðal
safna, og unnið að því að almenn-
ir.gur notfæri sér söfn meira en
áður. UNESCO hefir efnt til sýn-
inga á eftirmyndum af fornum og
nýjum málverkum og sent unr
þorp og borgir í me'ira en 60,
löndurn. Hafa verið gefnar út í1
sérstökum bindum rnyndir af
ýmsum helztu listaverkum heims-1
ins.
Þá hefir UNESCO átt þátt í út-'
gáfu þýðinga á bókum, senr venju-
legir bókaútgefenidur kynnu að
hika við að láta þýða og gefa út
vegna örðugleika á að fá þýðend-
ur og taknrarkaðra sölumöguleika.
Snemma á árinu 1956 eða átta
árum eftir að starf þett-a var
hafið, höfðu fy.rir atbeina UN-;
ESCO komið út þýðingar á ensku,
arabisku, spænsku, frakknesku og
persnesku á ritverkum frá 25
löndum.
Að því er leikhúsnrál varðar var
myndað „Interpational Theatre
Institution“ árið 1948 til þess að
konra/á alþjóðlegu samstarfi í leik
húsmálum, Gefur það út timaritið
„World Theatre“, sem komið hef-
ir út í sjö ár og fjallar unr leik-
Iistarmál víðs vegar unr heim.
Hliðstæðri stofnun, á sviði
hljónrlistar, („International Music
Council") var komið á fót árið
Hér birtum viS nokkuS óvenjuiega mynd frá aðalst.'ovu .. o.jmeinuöu þiooanna í New i o. k. Myndin er tekin 3949 með það fyrir augum að
upp eftir hinu 39.héeSa húsi'og sýnir m. a. þrjá gluggahreinsunarmenn að verki. Eru þeir í flokki sjö manna, j kynna hljómlist, aðstoða við Út-
, eidri sem yngri til hljómlistar-
iökana.
, UNESCO hefir látið gera nýj-
rón alþjóðlegan sáttmáia um höi-
undarrétt (Universal Copyright
Convention), en sum ríki hafa
vefið aðilar að einum slíkum
sanrningi, önnur að öðrum, og
nokkur staðið utan við alla slíka
samninga. í júnímánuði 1956
höfðu 19 þjóðir fullgilt þennan
nýja samning og væntir stofnun
in, að sem flestar þjóðir gerist
aðiiar að honum. Samningurinn
gekk í gildi 16. september 1955.
ísland gerðist aðili að hon-
um árið 1956.
Tekjur UNESCO eru framlög
frá aðildarríkjum, og eru framlög
in ákveðin af aðalráðstefnu hverj.i
sinni fyrir næsta fjárhagstímabil
með tilliti til útgjaldaáætlunar
innar. Koma megintekjur stofn--
unarinnar frá stórveldunum. Pjir,
vegar njóta öll löndin, slór o>,
smá, sama atkvæðisréttar, — hafá,
hvert um sig eitt atkvæði, hvöri
scm þau greiða háa eða lága fjá>
hæð til UNESCO.
í umræðunum um gildandi fjár-
hagsáætlun vöruðu ýmis ríki svo-
sem Bretland, Bandaríkin, Kan-
ada 0. fl. við að hækka áætlun-
ina, en tillaga hafði komið fram
um það. UNESCO hefði þegar
mörg járn í eldinum og væri
hyggilegt að fara gætilega.
Fulltrúi Ráðstjórnarríkjanna
lýsti yfir því, að hann væri óvið/
búinn að taka þátt í atkvæða
greiðslu um tillöguna. Indland og
Brasilía beittu sér fast fyrir hækk
uninni og er augljóst, að hin van-
ræktu milljónalönd vilja. njóta
scm mestrar aðstoðar frá UN-
ESCO, fjárhagslegrar og annafs
konar, enda eiga þau ærin verk-
e'fni óleyst.
Ég hef hér að framan drepið,
h.uslega á helztu viðfangsefni
UNESCO á tímabilinu 1946—1956
og er þar að miklTi leyti þrædcí
skýrsla sú, er ég gaf ríkisstjórn
ir.ni um IX. aðalþing UNESCO í
Delhi. Fjárhagsáætlun stofnunai--
innar fyrir árin 1957—1958, er
samþykkt var í Delhi, var tæp
lega 24 milljónir dollara og i frum
varpi að fjárhagsáætlun fyrii
næstu tvö ár, 1959 og 1960 eru
heildarúlgjöidin áætlúð liðlega 25
milljónir dollara.
Hver aðalráðstefna ákveður
framlög aðildarríkjanna með til-
liti til útgjaldaáætlunarinuar.-.Mið-
að við gjöldin eins og þau voru
ákveðin í Delhi, hefði li utur ís
lands orðið 0,04% af rúmtega 23
millj. dollara, eða rúmir 9 þús
und dollarar fyrir bæði árin. Aúk '
þess greiðir hvert land við inn-
göngu 1200 dollara í stofnsjóð,
sem er eign aðildarríkis og fæsi
endurgreitt, ef horfið er úr sam
tckunum. Hvert land kostar þar
að auki þátttöku fulltrúa sinna j
aðalráðstefnum. Um kostnað vií
aðrar ráðstefnur fer efiír atvik-
um hverju sinni.
' Til þess að gefa hugmynd um,
hvernig fjármunum UNFS O er'
skipt milli hinna ýms> siarfs-;
greina, ætla ég að nefna iht að-
eins stærstu gjaldaflokkai’i-. gild-.
andi fjárhagsáætlun:
I Almennur kostnaður:
1) Aðalráðstefnan ....
2) Framkvæmdaráðið
doiiarar.
df,0.694
'64.482
645.176
lí. Framkvæmdir og
fyrirgreiðsla:
1) Kennslumál
2) Aukning barnafræðsii
í S,- og Mið-Ameríki!
(þjálfun kennara)
3) Ná'ttúruvísindi .. 1.
4) Vísindalegar rannsókn
á sandauðnum
5) Þjóðfélagsvísindi
6) Menningarmál . . 2
7) Austræn og vestræn
menningarverömæti,
gagnkvæm kynning
8) Upplýsingastarfsemi
9) Skiptiferðir o.fl. 1
10) Almennar ályktanir
11) Útgáfustarfsemi 0.11. 3
' ú 2.753 ■
601.895
864.680
jr
486.632
581.937
263.380
III. Alm. framkvstjórn
IV. Ýmislegt .........
V. Óráðstafað ........
639.209 •
. - :0.117-
J 84.366'
216.785.
.róöl.105
032.857
186.797"
814.308'
69.717'
23.849.355''
sem allan ársins hring vinna að því, að pússa hinar blágrænu rúður i hinum 5400 gluggum byggingarinnar. — gáfu tónt'ræðilegra l'ita Og Öl’Va
Ég ætla ekki að fara aö ielja
V