Tíminn - 13.07.1961, Síða 9

9
•7ÍMINN, fÍF//fltadaginn 13. júlí 1961.
rmmmmmmm /••• i i i ...........—
úr torfi og grjóti, enda þótt
nálega hver ein^sti norðlenzkur
bóndi á þeirri tíð léti sér nægja
að tyrfa hey sín úti eða í hey-
garði, þegar betur lét. Bæjar-
lækinn leiddi hanri í bæ og
fjós, svo að hann hafði renn-
andi vatn inni, þótt langt ætti
í land, að sú tíð kæmi, að ís-
lenzkir bændur ættu völ á píp-
um til þeiira hluta. Grjót reif
hann úr jörðu og hlóð af tún-
garð, og var það af þeirri for-
sjálni og framsýni gert, að
garðurinn var langt utan túns,
svo að túnið mætti stækka stór-
lega, án þess að ganga þyrfti á
ný á hólm við grjótið.
En loks er svo að geta þess,
sem gerði hann nafntogaðastan
á sinni tíð af jarðabótunum.
Æðarvarpið á Illugastöðum
var í niðurniðslu. Með túngarði
sínum girti hann einnig af æð-
arvarpið, og nú hóf hann að
hlaða skjólgarða í sjálfu varp-
landinu, gera fuglinum hreið-
ur og setja upp hræður. Þetta
bar og þann árangur, að fuglinn
hændist að, og varpið jókst
stórlega. Æðarkollumar gerð-
ust svo spakar í skjóli þessa
bónda, að þær urpu jafnvel í
gluggatóftunum. Þessa verks
sést enn merki, sem og tún-
garðanna. Guðmundur mun
einnig fyrgtur manna á þessum
slóðum ha’fa tekið að geyma
egg i ösku.
Orðstír Guðmundar barst
víða, þegar á ævi hans leið, og
árið 1853. sama árið og hann
dó, sæmdi landbúnaðarfélagið
danska hann heiðurslaunum.
silfurbikar stórum og heiðurs-
skjali fyrir jarðabæturnar, eink
um þó viðreisn æðarvarpsins.
Þessir gripir bárust þó báðir
frá Illugastöðum um skeið.
Verðlaunagripurinn var lengi
notaður sem kaleikur í Tjarnar-
kirkju, en spjaldið, sem heið-
ursskjalið er límt á, barst vest-
ur á Strandir. En nú eru þeir
endurheimtir og prýða stofuna
á Illugastöðum, ásamt fjölda
annarra gamalla muna og minja
gripa, og minna á ævistarf Guð-
mundar Ketilssonar, líkt og
steinarnir í hinum fornu görð-
um hans.
Guðmundi vannst einnig tími
til margháttaðra smíða. Meðal
þess, sem varðveitt er, er kista
ein mikil og koffort úr rauða-
viði, og er lokið heil fjöl, sög-
uð úr stórviðarbol. Jafnvel
skrárnar á þessum hirzlum eru
smíðaðar af bóndanum gamla
Meðal annarra gripa. sem hin
gestrisna og' alþýðlega hús-
freyja á Illugastöðum sýndi
okkur, var rúm frá 1804, rúm-
fjöl eftir Bólu-Hjálmar, skorin
1815 handa Helgu Markúsdótt-
ur, fyrri konu Guðmundar Ket-
ilssonar, og Jóni Árnasyni,
fyrri manni hennar. ofið sokka-
band og teiknað stafróf, sem
Auðbjörg Jóelsdóttir átti, og
rauður brennivínskútur úr búi
Ara Árnasonar, síðari manns
dótturdóttur Guðmundar og
tengdaföður Jónínu húsfreyju.
Og enn bætast við fagrir minja-
gripir á Illugastöðum. Á einum
vegg stofunnar hangir sllfur-
skjöldur gefinn til minningar
um hinn nýlátna húsbónda og
hreppstjóra Vatnnesinga. Guð-
mund Arason. sem var mikili
mannkostamaður, hverjum
manni meiri vexti og svo af-
renndur að afli. að hann átti
fáa sína líka
Varp-Eyjólfur á Eyjar-
bakka
Sonur Guðmundar Ketilsson
ar, Eyjólfur, bjó um, skeið á
Illugastöðum, en reisti síðan
nýbýli skammt norðan við tún
íð og nefndi Eyjarbakka. Hann
varð nafntogaður maður af
natni sinni við æðarvarpið.
svo að það jókst enn til mikilla
muna við hans handleiðslu.
Hann lagði mikla stund á að
kenna öðrum að glæða eða
koma upp æðarvarpi, og fékk
hann því það 'kenningarnafn.
að hann var kallaður Varp-
Eyjólfur. Og það var ekki að
ástæðulausu, því að hann ritaði
bækling um æðarvarp og ferð-
aðist auk þess sem ráðunautur
í því efni um Norðurland að
tilstuðlan Jóns Sigurðssonar.
En þvi miður hvarf Eyjólfur
af landi brott með fjölda barna
og' gerðist landnemi í Vestur-
heimi. Aðeins ein dóttir varð
eftir á Vatnsnesi. Slíkt afhroð
guldu þá margar sveitir á ís-,
landi, og verður landi og þjóð
seint bætt það tjón, er þá varð
sökum brottflutnings fólks.
Hér stótS bær Natans
Jónína húsfreyja segir okkur,
að ekki komi menn svo langt
að reknir sem við, án þess að
ganga niður að sjónum og lit-
ast um. Og til þess þarf ekki að
HLUSTAD A ILLUGASTAÐASTEINA
Minnlngarskiöldur um Guðmund hreppstjóra Arason á stofuþili á
lllugastöðum. Fyrir neðan hann rúmfjöl frá 1852, skorln út af Bólu-
Hjálmari, og gamall, útskorinn klstill. Hjá þessum munum liggur
gestabók heimilislns.
hvetja þá gesti, sem komu að
Illugastöðum á þriðjudaginn i
fyrri viku. Sjálf fylgir hún
okkur niður á balana.
Niðri á dálítilli bungu upp
frá sjávargrundinni standa Ieif-
ar gamalla húsa. Þar er vert að
staldra við. því að húsfreyjan
segir okkur, að rétt austan við
þessi gömlu hús hafi staðið bær
Natans Ketilssonar. Þessar
moldir eru vökvaðar blóði Nat-
ans og Fjárdráps-Péturs. Hér
drýgðu tveir unglíngar og ein
ung kona þann verknað. sem
einna flestum er minnisstæðast-
ur, þegar húgurinn beinist að
válegum atburðum á öldinni
sem leið
Sú saga væri frekar efm í
bók en kafla í dálítilli frásögn
Atburðirnir gerðust fjórða ár
Natans á Illugastöðum Ráðs
kona hjá honum var sextán ára
gömul stúlka, er hann hafði þá
um nokkur misseri átt vingott
við, þótt ung væri, en vinnu-
kona hjá honum var Agnes
Magnúsdóttir, rúmlega þrítug
að aldri Natan hafði nokkru
áður átt dóttur með Vatnsenda-
Rósu, Súsönnu að nafni, og var
hún einnig á Illugastöðum.
Munnmæli herma, að Natan
hafi einnig átt vingott við
Agnesi, og ljóst er, að Vatns-
enda Rósa hefur verið afbrýði-
söm í hennar garð.
Um þessar mundir bjuggu i
Katadai á Vatnsnesi, bæ ekki
mjög langt frá Illugastöðum.
hjónin Sigurður Ólafsson og
Þorbjörg Halldórsdóttir. Sonur
þeirra var Friðrik, á átjánda
ári. Þar á bæ var einnig rösk
lega þrítug heitkona hans, Þór
unn Eyvindsdóttir, Brynjólfur
bróðir hennar, og Gísli Ólafs
son, bróðir Sigurðar bónda
Mjög sterkar líkur eru til þess.
að Sigurður hafi átt barn með
systur konu sinnar, er þá var
mjög ískyggilegt brot, en þvi
verið leynt vegna viðurlaganna
og annar fenginn til þess að
gangast við faðerni. Þetta barn
var Magðalena, er síðar bjó á
Flatnefsstöðum, móðir Ólafar á
Hlöðum.
Örlagavetur á Illuga
stöbum
Haustið 1827 fékk Natan á
heimili sitt mann innan úr
Langadal, er honum brást ann-
ar fjármaður. Var Natan sjálf-
ur ættaður úr Langadal. Þessi
maður var Daníel Guðmunds-
son á Geitaskarði, kallaður
unnusti Agnesar.
Nú tók Friðrik í Katadal að
gera sér tíðförult að Illugastöð-
um, enda þótt lítil væri vinátta
hans við Natan, því að þeir
höfðu átzt illt við á hvalfjöru.
Sigríður hafði þann trúnað
Natans, að hún varðveitti fyrir
hann lykla að kofforti, og nú
gerðist það, að hún náði gull-
peningi úr því og sýndi Friðrik
og Daníel. Lá það orð á, að
Natan ætti mikla peninga og
hefði jafnvel grafið þá í jörðu.
Friðrik var tekinn að leggja
lag sitt við Sigríði, og nú bað
hann hennar, enda þótt hann
væri sjálfur lofaður og Sigríður
sængaði að jafnaði hjá Natani.
Fitjaði hann einnig upp á
þeirri ráðagerð, jafnframt bón-
orðinu, að drepa Natan og
ræna fé hans. Kom þar brátt,
að þau þinguðu um þetta öll
fjögur, Friðrik, Sigríður, Agn-
es og Daníel. Vildi Friðrik pína
Natan sagna um fémuni sína,
áður en honum væri kálað. Því
eyddu hin. Kom friðrik nú tví-
vegis að Illugastöðum þeirra er-
inda að framkvæma þetta, en
það fórst fyrir vegna þess, að
Sigríður var þá ein heima.
Ýmsir fleiri vissu um þessa
ráðagerð. Svo var um foreldra
Fi'amhaid á >3 -í'u
Steinarnir í smiSjutóftinni, er gömlu mennirnir notuðu viS starfa
sinn. Annar var notaSur sem deigla, í hinum var steSilnn skorðaSur.
Holan í þeim steini sést greinilega á myndlnnl.