Tíminn - 15.10.1961, Blaðsíða 9

9
. fgmii«|d3gin.g. ki- o&Jter
VI.
Sumarig eftir fékik Jón Sigurðs-
son fiiref til Kaupmannahafnar,
dagsett í StyMcishSlmi 29. júní
1858. Það var svölátandi:
„Ég vogast til að sikrifa yður
þennan miða í því trausti, að þér
takið það etóki upp fyrir mér, en
virðið á betri veg. Nú í mfnurn
vandræðum leita ég yðar, þvi ég
er fjær föður mínum, og hann get-
ur ekki ráðið bót á því. f fyrra-
hauist.leiddist ég inn í þá fávizku,
að trúlofast dönskum manni, sem
heitir Hans Peter Nielsen, og ha-nn
sagðist koma meg fyrstu skipum
í vor, en ég hef heyrt, að hann
færi eða hefði siglt til gulln'ám-
anna í Kalifomíu og hefur hann
gert það til þess að fá ríkdóm, en
gleymt mér. Ég hef staðfastiega
vona® eftir honum með hverju
skipi, sem komið hefur, en sú von
brást mér. Ég hef afsalað mér
góðum samastöðum hans vegna, og
þar á ofan má ég lfða ámæli fyrir
heimsku mína.
Nú bið ég yður í guðs nafni að
útvega mér samastað í Kaup-
mannahöfn. Ég hef peninga fyrir
reisukostnaði út. Ég viidi sjá hann
áður en ég dey. Æi, góði háttvirti
frændi. Aumkizt þér nú yfir mig
í mínum slsemu kringumstæðum.
Ég hef heyrt, ag hann muni korna
aftur í haust til Kaupinhafnar. Ég
vildi, að ég mætti vona eftir svari
frá yður með dampskipinu í
Reykjavík, því það kemur fyrst til
landsins, því að þaðan eru alltaf
ferðirnar á, og þá vildi ég fara
með ketskipinu í haust. Ég veit,
að einhver pía mun vera fullt eins
ódugleg og ég er, án þess að ég
hæli mér nokkurn hlut. Hjaltalín
hér, sem ég hef verið hjá í tvö ár,
getur borið um það. Ég vona.til
yðar, að ég megi hafa góða von á
þessu, því yðar vænleiki er al-
þekktur öllum. Ég bið yður' fyrir
bréfið til Hans, ef þér kynnuð að
hafa einhver ráð með að koma því
til hans í gullnámurnar.
Fyrirgefið yðar aumu, ókunn-
ugu frændkonu.
Vinsamlegast.
Sæunn Þorleifsdóttir.
S.P. Æ, hafið þér mig í huga,
þó ég sé yður ókunnug að öllu“.
VII.
Fleiri Hvammverjum varð hugs-
að til Jóns Sigurðssonar sumarið
1858 en Sæunni Þorleifsdóttur.
Prestinum varð Ijóst, að dóttir
hans var íosárum, og hann fékk
líka spurnir af kynnum hennar við
sjómanninn danska, svo að hann
þóttist vita, hvað ylli. Tók hún og
brátt að sækja fast á föður sinn
um liðveizlu til Kaupmannahafn-
arferðar, og enda þótt honum
þætti sú ráðagerð ekki viturleg,
sá hann fram á, að ekki tjóaði í
móti að mæla, því að sýnt var, að
dóttir hans hafði einsett sér að
hafa sitt mál fram. Mun henni
hafa fundizt, að hún gæti ekki síð-
ur bjargað sér í Danmörku en
bróðir hennar, heyrnarlaus og
mállaus, er átt hafði þar langa
dvöl. Seint á túnaslætti settist
séra Þorleifur niður og skrifaði
Jóni Sigurðssyni svofellt bréf:
„Ég reit yður fyrir skömmu
nokkrar flýtislínur með nokkrum
skruddum eins og þar er áminnzt.
,En nú fellur annað til erindis við
yður, af því þér eruð svo marg-
reyndur hjá öss svo mörgum af
löndum yðar að vinartryggð og trú
festi, auk þjóðástarinnar, sem aldr-
ei mun dyljast.
Svo er mál með vexti, að ein
af dætrum mínum, sem heitir Sæ-
unn og verið hefur í Stykkishólmi
tvö undanfarin ár, er áköf orðin í
því að sigla til Kaupmannahafnai'
með einhverju skipi þaðan í ár.
Þessu er ég mjög mótfallinn og
hef gert mitt til að hindra það, að
hún án undirbúnings ög félítil
taki upp á því að fara þetta eins
og út í bláinn, ráðstöfunarlaus,
svo ég hef heitið henni að fá þann
vilja sinn að ári liðnu, ef hún nú
.aðhyllist minn vilja að vera kyrr.
Þess vegna er mín vinsamlega bón
til yðar, að þér vilduð svo vel
gera næsta ár að taka af mér til
vistar þessa dóttur mína eða koma
henni þar fyrir, sem hún gæti not
ið vinnu sinnar, því ég er fátækur
til þess — eins og útlítur í mörgu
— að gefa með henni til hlítar,
meðan hún er að venjast þar inn-
lendri háttsemi, svo ég treysti
engum betur en ef þið, mikilsvirtu
hjón, sem þekkið vel til, hvernig
hér eður þar á stendur, vilduð eða
gætuð sýnt mér þá velvild að taka
hana. Hún hefur ætíð verið vönd-
uð og þæg stúlka, útsláttarlaus og
skikkanleg, en með einfeldni nokk
uð fastlynd í því, sem hún tekur
fyrir sig, og er það hið sannasta,
sem ég veit um hana.
Hún er að sönnu ekki heima
uppalin, heldur hjá séra Stefáni
sálaða, sem var í Hjarðarholti og
þar á eftir á Staðaifelli hjá
maddömu Benediktsen sáluðu fá-
ein ár, heima hjá mér tvö ár og
síðan þjónustustúlka í heldri stöð-
um, nú tuttugu og fimm ára.
En svo ég einskis leyni yður
þess, sem ég hef heyrt, er ég ugg-
andi um, að hún hafi fest trú og
ást í sakleysi við sjómann nokk-
urn næstliðið haust þar í Stykkis-
hólmi, sem hafi gleymt trú og ást
við hana eins og það gerist — og
sé aðalhvöt hjá henni — þó hún
hugsi ei framar til hans sem bet-
ur fer — að sigla, að aðhyllast hér
ekki langa dvöl, eftir geðsmuna-
lagi hennar.
Æ, ég vildi eins og ávikið er
feginn mega biðja yður og vænta
ásjár í þessu, því hún er þó væn
stúlka í eðlj sínu, og fá að vita
sem fyrst málalok bænarinnar".
VIII.
Árið 1859 leið svo, að ekki varð
af siglingu Sæunnar prestsdóttur,
enda hafði faðir hennar svo um
hnútana búið. í stað þess að fara
til Kaupmannahafnar fluttist hún
heim í Hvamm. En ekki dvínaði
útþráin við það, nema síður væri.
Virðist liggja nærri að ætla, að
hún hafi verið þjökuð af hugsýki,
jafnvel varla mönnum sinnandi.
Vorið 1859 kom Jón Sigurðsson
til fslands til þingsetu. Var hon-
um þá margt andhverft, því að
eigi var aðeins gegn þungum
straumi að stríða í réttarmálum
íslands eins og jafnan, heldur
snerusf nú landsmenn mjög gegn
SÍÐARI HLUTI
honum vegna afstöðu hans í kláða-
málinu. Þingið 1859 hófst með
því, að hann var felldur frá for-
setastarfi, og áður en því lauk,
tók að brydda á þeirri andstöðu,
sem Jón Guðmundsson, ritstjóri
Þjóðólfs, veitti honum um skeið.
Jón hefur haft um annað stærra
að hugsa en hugraunir Sæunnar
prestsdóttur í Hvammi og fýsn
hennar til þess að dveljast í því
landi, er fóstrað hafði hinn brigð-
ula sæfara, Hans Peter Nielsen,
sem í unaði breiðfirzks síðsumars
hafði reikað með henni um hinar
prúðu hæðir og skjólsælu lautir
Stykkishólmskaupstaðar.
Heima í Hvammi hvarflaði hug-
urinn þó enn til Jóns. Enn vænti
séra Þorleifur sér liðsinnis af hon
um. Seint í júlímánuði settist hann
niður og skrifaði Jóni nýtt bréf
um málefni Sæunnar sinnar. Og
nú hafði honum dottið snjallræði
í hug.
Prestur virðist hafa haft vak-
andi auga á nýjungum um vinnu-
brögð, og nú veit hann skil á því,
að til er tæki, stem fljótlegra er
að prjóna með en gömlu hand-
prjónunum. Hann hefur minnzt
baráttu sinnar fyrir vefstólnum
hér á árunum, er vafalaust hefur
þótt kjörgripur í höndum Páls.
Mátti nú ekki slá tvær flugur í
einu höggi: Fá styrk til þess að
koma á nýjum vinnubrögðum við
prjónaskapinn og fullnægja
ástríðufullri löngun Sæunnar til
þess að kynnast dýrð Kaupmanna-
hafnar?
Bréfið, sem hann skrifaði Jóni
Sigur'ðssyni, var á þessa leið:
„Ég óska yður til lukku og far-
sældar við alþingisstörfin og öll-
um, sem að þeim vinna vorri þjóð
til gagns og sóma.
Ég minntist að nýju yðar góða
bréfs af lOda nóvember fyrra ár,
og hef ég svarað því með póst-
skipinu næstliðinn vetur, viðvíkj-
andi Sæunni dóttur minni. Mér
verður að vera það mál umvarð-
andi vegna hennar sterku eftir-
löngunar, eins og ég hef á vikið
við yður, og enda vegna hennar
heilbrigði, svo ég vildi nú feginn
mega með fyrstu ferð vænta þar-
aðlútandi línu frá yður. Það mætti
að vísu vera til fyrirstöðu, að ég
er of fátækur til að styrkja hana
og orðinn bæði gamall og þreklítill
með alla framkvæmd, en á fyrir
mörgum börnum, en óráðstöfuð-
um, að synda, svo ég þoli ekki mik
inn kostnað. Mundi ekki mega
taka það frá þeirri síðu, að hún
fengi styrk frá hinu opinbera til
að læra á prjónastól, því prjóna-
saumur hjá oss gæti komið að
miklu liði, sem er mjög seinlegur
hjá oss og farinn að líða undir
lok, svo prjónakonur gefast hér
vestra fáar eins hraðar og gagn-
legar sem fyrrum?
Ég gríp svona á þessu, hæst-
virti! því ég hef eins og aðrir
þreifað á yðar þrekmiklu ást til
móðurlandsins í orði og verki eft-
ir ýtrustu sannfæringu — já, sem
hafið komið fram til góðs og orð-
ið mörgum samlöndum að góðu
liði. .
Það sannast á mér, að lengi
þrammar þreyttur, nú undir fjöru-
tíu ár við prests- og prófastsverk
í meðalbrauði, án þess að fá það
eina brauð, Staðarstað, er ég hef
sótt um þennan tíma. Það er eins
og stjórnin viti ekki af því, hverj-
ir í andlegu stéttinni hafa lengst
borið hita og þunga dagsins eður
hvernig þeir hafa borið hann,
hvernig þeir hafa staðið í sinni
kallan. Hún ætti að líta nákvæm-
ara eftir henni, því að hún getur
mikið verkað, mikið til góðs, eink
um ef hún hefur þor og þrek —
góða forstöðu.
Ég hef nú ritað þessar línur í
skyndi og bið yður velvirðingar á
þeim, eins og lína upp á aðalefnið
viðvíkjandi minni vesalings dóttur
væri mér æskileg frá yðar góðu
hendi".
IX.
Enn brugðust þó vonir prests
og Sæunnar. í þorrabyrjun 1860
skrifaði séia Þorleifur Jóni Sig-
urðssyni í gremjuþrungnum mæðu
tón, en var þó ekki svo langt leidd
ur, að hann undanþægi ekki Frið-
rik sjöunda og ráðgjafa hans öll-
um slæmum getsökum. í því
bréfi voru þessi orð:
„Það verður tíðast árangurslítið
að leita okkar háyfirvalda hér í
einu sem öðiu. Þeir gerast hjá-
sneiðingarsamir við bænir vorar,
eins og viðvíkjandi Sæunni dóttur
minni um styrk af opinberum sjóði
að nema prjónastólsvefnað ytra
með fleiru. Það er gert lítið úr
okkur, fátæku embættismönnun-
um, þó við höfum lengi borið hita
og þunga dagsins og eins og orð
er á, auðnazt sumum að standa
sómasamlega í okkar kallan. Kon-
ungur vor veit ekkert af því né
hans stjórnarráð, en haldið fast í
fjármunastyrk, einkum við and-
legu stéttina í landinu og til við-
reisnar nauðsynlegum fyrirtækj-
um fósturjarðar vorrar“.
Og svo fór sem séra Þorleif
uggði: Konungur vii'ðist aldrei
hafa komizt á snoðir um það, að
prestinn í Hvammi vantaði prjóna-
stól handa táldreginni dóttur sinni,
og jafnvel Jón Sigurðsson leysti
ekki vanda prests. Sæunn Þorleifs
dóttir steig aldrei fæti sínum á
það land, þar sem fleiri menn
heita Hans en annars staðar í
heiminum, og hún leit ekki aug-
um þá borg, er alið hefur fleiii
menn, er nefnast Nielsen en allar
aðrar borgir. Þaðan af síður fékk
hún hnýtt saman á ný slitna þræði
vestur í gullgrafaraþorpum Kali-
forníu.
Það átti fyrir Sæunni að liggja
að giftast tvisvar, en báða menn
sína missti hi^n, sinn með hvorum
hætti. Prjónastóll mannlífsins
fléttaði henni örlagaþræði á ýmsa
vegu.
En þrátt fyr'ir margt misjafnt,
er hún fékk að reyna, lét hún sig
fleira skipta en það eitt, er varð-
aði hagi hennar sjálfrar. Ef til
vill hefur þar kennt áhrifa frá
Jóni Sigurðssyni.
Þegar Sæunn Þorleifsdóttir var
öldruð kona á ísafirði, gerðist hún
handgengin Skúla Thoroddsen og
varð þá oft skrafdrjúgt um stjórn
mál og stórviðburði í útlöndum.
Hún tók innilega ‘þátt í baráttu
Búa, þegar þeir áttu í höggi við
brezka jötuninn, og Japani bar
(Framnaio a ta siðu