Tíminn - 05.04.1962, Blaðsíða 14
aaagHWBBB
B—W—WWBMWM
Fyrrí hluti: Undanhald, eftir
Arthur Bryant. Heimildir eru
á
L
L
skip í gegnum Messínasundið til
þess að styrkja Egypta og hvetja
Grikki og Tyrki. Og í nóvember,
þegar ítalir gerðu árás á Grikki
og Tyrki. Og í nóvember, þegar
ítalir gerðu árás á Grikkland, yf
ir Adríahafið, verndaði Cunning-
ham ekki aðeins gríska Eyjahafið
og eyjarnar fyrir innrás, heldur
sendi flugvélar með tundurdufl
til árásar á ítalska flotann í Tor-
anto, sem sökktu eða gerðu ónot-
hæf þrjú orrustuskip af sex alls,
er þar voru fyrir. Mánuði síðar
þegar Graziani hélt af stað með
her sinn til þess að leggja Alex-
andriu undir sig og svipta flotann
bækistöðvum sínum, réðst O’Con-
nor á þá, hjá Sidi-Barrani, með
eina indverska fótgönguliðssveit
og eina ótrausta vélaher-
deild frá Englandi og ger-
Sigraði lið Grazianis. Enda
þótt indverska herdeildin væri
tekin frá honum, samkvæmt fyrir-
mælum Wavells og send til árásar
á Ítalíu í Eritreu og Aldyssiniu, og
hann fengi einungis óæfða ástr-
alska herdeild í staðinn, hélt O’-
Connor áfram að umkringja og
gera áhlaup á itölsku strandvirk-
in í Libyu og Cyrenaica cftir
hundrað og fimmtíu mílna ferð
yfir ókannaða eyðimörk um-
kringdi hann leifamar af her
Grazianis. Þannig tókst þessum
furðulega hermanni, með aðeins
tvær herdeildir, að eyðileggja 10
ítalsíkar herdeildir, hertaka 130
þús. fanga, 400 skriðdreka og 850
byssur.
í Grikklandi voru Bretar ekki
eins sigursælir. Þar mættu þeir
Þjóðverjum, í stað ítala, hraust-
um og þrautþjálfuðum hermönn-
-um. Og nú voru þeir ekki aðeins
hraktir burt úr Grikklandi, eftir
að hafa misst nær allan herbún-
að sinn, eins og í Noregi og Frakk
landi, heldur misstu þeir líka öll
yfirráð sín á Krít og flugvellina,
sem O’Connor hafði hernumið í
Vestur-Cyrenaica. Brezki herinn í
Afríku, sem veikt hafði mjög að-
stöðu sína við það að senda nær
alla sína skriðdreka og byssur
Grikkjum til hjálpar, varð fyrir
árás þýzkra bryndrekasveita, sem
komizt höfðu til Tripoli seint í
febrúar, undir stjórn Rommels og
var hrakinn þrjú hundruð mílur
til baka, til litlu ítölsku hafnar-
borgarinnar Tokruk, sem O’Con-
nor hafði áður náð á sitt vald.
O’Connor sjálfur, sem sendur
hafði verið aftur, til að hjálpa eft
irmanni sínum að bæta upp ófar-
irnar, sem hann hafði séð fyrir,
var tekinn til fanga tveimur nótt
um eftir komu sína. Það var ein-
ungis staðfesta Wavells, sem bjarg
aði Nílar-deltunni f rá því að
verða fyrir innrás.
En riddaraskapur Breta þetta
vor hafði afleiðingar, sem urðu
Hitler til mikils tjóns. Hann hafði
nú ákveðið að ^ráðast á Rússíand,
en vegna þess að hann þurfti
bæði Íandher og flugher til að
brjóta mótspyrnu Júgóslava og
Grikkja á bak aftur og hrekja
Breta burt frá Grikklandi og Krít.
þá 1 varð hann að fresta árásinni
á Rússland. Og hinar dirfskufullu
hernaðaraðgerðir Breta í Mið-
Austurlöndum varð til þess, að
þýzku foringjarnir sannfærðust
um styrkleika þeirra — sem raun
verulega var ekki mikill — á þess
um vígstöðvum og þorðu því ekki
að ráðast á Tyrkland og tryggja
sér þannig oliulindirnar í Mið-
Austurlöndum.
Þann 22. júní ruddust svo her-
sveltir þýzka einræðisherrans inn
í Ráðstjórnarrikin, eins og stríðs-
menn Napoleons forðum, yfir hin-
ar óravíðu flatneskjur Rússlands.
í öllu þessu höfðu áhrif Church
ills ráðið úrslitum. Hann hafði
ekki tekið fram fyrir hendurnar á
Herforingjaráðinu — hinum mik-
ilvægu og reyndu ráðgjöfum sín
um og hermálasérfræðingum. En
í krafti stöðu sinnar sem varnar-
málaráðherra hafði hann stjórn-
að þeim með hugrekki sínu. ein-
beittni og* orku.
Til þess að bjarga Englandi og
hinum frjálsa heimi hafði hann
verið viðbúinn að leggja óendan-
lega mikið í hættu, og hann hafði
gert það. í fyrirskipunum, sem
þeir Brooke og Andrew Cunning-
ham fengu sendar, leit stundum
helzt út fyrir það. að hann skeytt.i
ekkert um takmörkin milli þess,
sem var hernaðarlega framkvæm
anlegt og hins, er bauð beinlínis
óhamingjunni heim. En eina rau#
in um gæði hlutar er reynslan, og
við lok þessa hættulega árs hélt
Bretland enn óskertum yfirráðum
sínum á hafinu og i Mið-Austur-
löndum, en hamstola óvinurinn
eins og naut sem slyngur nauta-
bani hefur tryllt, æðandi í blindni
á rússneska björninn.
Þetta ár hitti Brooke forsætis-
ráðherrann oft. Stundum fór hann
með honum í eftirlitsferðir:
„Dvaldi i leyfinu i Fernie Close“,
skrifaði hann um sjö leyfisdaga í
júlí,
„nema föstudaginn 25. Þegar ég
ók til Tidwarth með Martel til
þess að hitta forsætisráðherrann.
Hann var að koma til að sjá 1.
herdeildina, segja nokkur orð við
þá og láta þá vita, að hann gerði
sér fulla grein fyrir því tjóni.
er þeir hefðu orðið að þola við
það að senda hundrað og fimmtíu
skriðdreka tii Mið-Austurlanda.
Alls staðar var honum fagnað inni
lega. Hann ók í bifreið minni á
milli tveggja hermannaraða, er
st.óðu báðum megin vegarins og
alls staðar kváðu við fagnaðaróp
og köll: „Góði gamli Winnie"! Já,
vinsældir hans eru undraverðar.”
Snemma á árinu 1941 flutti
Brooke úr aðalstöðvum sínum í
St.Pauls-skólanum í sérstakar neð
anjarðar-deildarstöðvar skammt
frá hermálaráðuneytlnu: „Þessar
bækistöðvar“. skrifar hann,
„voru djúpt niðri í k.iallara og
styrktar að utan með þykku járn
bentu steypu.lagi... Allar skrif-
stofurnar voru vel búnar út með
sérstakri ioftræstingu, síma, sendi
tækjum, kortaklefa o.s.frv., þar
sem herforingjaráðið kom einnig
saman í þessari byggingu og Win-
ston hafði þar sömuleiðis her-
bergi, þá voru hæg heimatökin
með allar ráðstefnur og viðræð-
ur.. .
10. febrúar: Fór rakleitt til
Windsor kastalans tii viðtals við
konunginn og til að skýra honum
frá öllum atriðum í varnaraðgerð-
um okkar. Hann sýndi mikinn á-
huga á því, sem ég hafði að segja,
og var eins og venjulega mjög
elskulegur. Því næst fór ég til
London og vann á skrifstofunni
til miðdegisverðar, sem ég borð-
aði með forsætisráðherranum. Að
þvl loknu bauð hann mér að skoða
íbúð sína í byggingunni og sýndi
mér vinnustofu sína, setustofu,
borðstofu, svefnherbergi frú
Churchill, baðherbergi. eldhús,
þvottaklefa o.s.frv.”
„Hann var alveg eins og lítill
drengur”, bætti Brooke við —
„sem er að sýna nýju leikföngin
sín.“
Þeir hæfileikar, sem Brooke
dáðist mest að í fari Churchills,
voru hugrekki hans, hið óbrigðula
minni og óþreytandi þrek, og
minntist hann oft á það í dagbók
sinni:
„Það er beinlínis furðulegt, hvað
hann getur virzt léttur í skapi og
21
baðstofan ein sem tók nú stakka-
skiptum, heldur al'ur bærinn hátt
og lágt. Hirðusemi hafði jafnan
ríkt í Hvammi. En þó færðist nú
allt í nýtt horf, þvilíkt sem öllu
væri þrýst í mót.. Og leiðst engum
að ófríkka þann heildarsvip sem
livarvetna blasti við sjónum
manna. En þrátt fyrir þessa
ströngu reglusemi og hreinlæti í
hvívetna, var ráðskonan vel liðin
og virt af öllu heimilisfólkinú. Hin
hógværa, prúða framfeoma henn-
ar, samfara glaðværð, léttu máli,
góðvild og vakandi eftirliti með
öllu og öllum vakti aðdáun og virð
ingu alls heimilisins. En hvergi
var þó breytingin eins alger og á
herbergi stúdentsins. Hann hafði
auga fyrir snyrtimennsku og gladd
ist við að sjá hið hlýlega svip-
anót herbergisins, eftir handtak
ráðskonunnar. Þag varð, í einum
svip að nýrri vistarveru og sást
þó hvergi íburður né prjál.
Á nágrannabæjunum var lengi
í minni, það, sem fjósakarlinn í
Hvammi sagði eitt sinn: „Þó að
kóngurjnn kæmi að öllum óvör-
um, mætti leiða hann um bæinn
þveran og endilangan. Hann sæi
hvergi óhreinan blett. Hvergi,
hvergi.“
Vorið leið. Fénu hafði verið
sleppt, unnið var á túnum, stung
ið út úr fjárhúsunum, kýrnar leyst
ar af básunum, fuglarnir lokið
fagnaðarsöng sínum, sauðir rún-
ir og geldfé, ærnar stekkjaðar og
fært frá, torf rist, ungmenni
fermd og altarisganga um garð.
Sýslumaður hafði lokið manntals
þingi. Nú var þess beðið að borið
væri úti. Sumir hlökkuðu til aðrir
kviðu fyrir slættinum. Þá var það
einn dag, að Sveinn í Ási reið í
hlaðið. Hann var sendur með áríð
andi bréf til hreppst.jórans í
næstu sveit, hafi hann tekig á sig
krók, tíl þess að hitta stúdentinn,
vin sinn. Sveinn hafði nú verið
einn vetur i skóla og náð góðu
prófi. Var hann að verða snotr-
asta ungmenni. Stúdentinn tók
honum tvelm höndum, veitti hon
um vel og fylgdi honum svo úr
hlaði. Er þeir kvöddust dró piit-
urinn bréf úr barmi sínum og
rétti stúdentinum. Hann sá þegar,
að bréfið var frá Guðrúnu, stakk
þvl á sig og hélt hei.m þungt hugs
andi. Hann hafði gert sér vonir
um bréf frá henni, og beðið þess
lengi með óþreyju. En vorið leið
að slætti, og hann var hættur að
vonast eftlr því. Það virtist sjá-
anlegt, ag hvorugt þeirra gat rétt
fram hönd til sátta. Hann var bú-
inn að sætta sig við þessi ömur-
legu leikslok. Nú byggði hann
von sína á upprofi, sem ekki léti
bíða of lengi eftir sér. En þó
fann hann vel, að hnökri var kom
inn í kembuna og óvíst mjög að
hann greiddist nokkurn tíma í
sundur.
Nú var hann meg bréf í hönd-
unum. Hann var viss um að ekki
myndi hún ætla sér með bréfinu
að herða fastar hnútinn, sem
hnýttur var er þau skildu síðast.
En gat hún eða þau sameiginlega
leyst þann hnút úr þessu? Nú er
hann hélt á bréfinu kveið hann
fyrir því að lesa það. Fyrst varð
honum reikað inn á herbergi sitt.
En er þangað kom, gerði hann
það eitt að handleika bréfið og
horfa á utanáskriftina. FaUeg var
rithönd meyjarinnar. ekki síður
en hún sjálf.
Stúdentinum varð litið út um
gluggann. Niðurtúnið blasti við,
hlýlegt var það og gróskumikið.
Þá tók við grjótgarðurinn mikli,
sem engin ófleyg skepna komst
yfir, svo eyrarnar við ána, háir
bakkar handan árinnar. Þá brött
hlíðin og bæjarroðin nokkru ofar.
Útsýnið frá Hvammi var ekki víð-
áttumikið en sviphýrt. Stúdentinn
átti jörðina handan árinnar og
leit vel eftir búskaparháttum land-
setans, sem var dugmikill bóndi.
Var ekki sem honum sýndist Hús
bóndinn var að hvetja ljá. Alltaf
hafði stúdentinn borið fyrstur út
á hverju sumri. Hann mátti ekki
breyta þeirri venju. Allt var til-
búið. Stúdentinn tók viðbragð og
snaraðist út. Hann var fljótur að
koma Ijánum í orfið. Ekki hafði
fallið á hann um veturinn. Slík
var hirðan og geymslan í'Hvammi.
Svo snaraðist hann fram í hlað-
varpann og hóf sláttinn. Fyrsta
skárin var lýtalaus. Er hann hafði
slegið nokkrar brýnur, kallaði
hann á vinnumenn sína þá er til
náðist og lét þá bera út. Er allir
voru komnir af stað, bar hann orf-
ið sitt heim og lagði það frá sér á
skemmuvegginn. Svo renndi hann
augum yfir um til landsetans.
Hann var rétt í þessu að hefja
sláttinn. Stúdentinn hafði aðeins
orðið á undan. Landsetinn gekk
einn ag slætti, en í Hvammi skár-
uðu þrír hraustir karlmenn, og sá
fjórði gat byrjað hvenær sem
vildi. Og þegar hann, sjálfur hús-
bóndinn, bættist í hópinn, voru
þeir fimm. Þeir voru því vissir
með mikla yfirferð daglega.
Stúdentinn horfði til manna
sinna. Nafni hans bar af þeim öll
um. Hann gekk til hans og talaði
við hann um stund, greip i orfið
hans og sagði: „Ágætt. nafni
minn, ágætt.“
Svo gekk hann til hinna sláttu-
imannanna, leit eftir slættinuim,
■BRBS-~~ "-ift—iw" » >^;nmniiMiiia«wwiMM
: BJARNI ÚR FIRÐI:
Stúdentinn
1 Hvammi
kannaði bitið og gaf flestum ein-
hver góð ráð. Svo kvaddi hann
hópinn með árnaðaróskum. Ekki
fór hann inn í bæ, heldur lagði
leið sína í hvamminn mikla, valdi
sér hlýlegan bala, og settist niður.
Tók upp bréfið, braut það upp og
las:
„Vinur minn“.
Eg get ekki haldið þetta út
lengur. Eg elska þig og engan
annan. Komdu og ég skal fylgja
þér, hvað sem hver segir og
hvað sem það kostar. Eg veit
að ég tek það nærri mér að
skilja þannig við fósturforeldra
mína, að þau beri til mín þung-
an hug, en ég get ekki annað.
Þú ert mér allt. Eg treysti elsku
þinni og orðum þínum. Þessi
skilnaðarstund hér verður aðeins
skammært él, sem birtir upp
með skínandi sól. En ef ekki,
þá vil ég deyja við barm þinn.
Elskan til þín verður afsökun
mín, er ég mæti fyrir hinum
stranga dómi. Eg set aðeins eitt,
skilyrði fyrir komu minni. Þú [
verður að elska mig yfir alla
hluti fram, án þess verður ekk-!
ert úr mér. Og þá er sama hvar
ég dey. Fram í dauðann elska
ég þig og þrái.
Þín heittelskandi
Guðrún Oddsdóttir.
Þetta var bréfið. Stúdentinn
braut það saman. Hvað átti hann
að gera? Ef hann söðlaði nú hest
sinn og riði I Ás, var hann þess
fullviss, að Guðrún stæði við
hvert orð, sem í bréfinu stóð. Eng
ar fortölur né förmælingar
myndu aftra henni. En hver yrði
eftirleikurinn? Gat hann gefið
henni þá ást sem hún krafðist og
átti heimtingu á? Nú bauðst Jiún
til ag stíga hið örlagaríka spor,
sem eitt leiddi þau saman. Á það
varð að hætta. Ilann reis upp og
sneri heim á leið. En hvammur-
inn var og er sporadrjúgur. Hann
hikaði áður en hvammurinn var
allur og tók að ganga um hann
fram og aftur. Hvað vann hann
á því að sækja heitmey sína?
Skapgerð hennar var slík, að um
leið og hún fyndi hina minnstu
smugu á ástríki hans, var hún ó-
farsæl, þegar þannig var í pottinn
búið sem hér. Og hvag var ást
að hennar dómi? Guðrún var eins
og fagurt blóm og viðkvæmt.
Slíkt blóm þoldi illa alla með-
14
TÍMINN, fimmtudagur 5. apríl 1962.