Tíminn - 11.05.1962, Blaðsíða 14
Fyrri hluti: Undanhald, eftir
Arthur Bryant. Heimildir eru
STRIÐSDAGBÆKUR
ALANBROOKE
I
þær gerðu innrásina framkvæman
lega og að engu væri hægt að
lofa. Og daginn sem tilkynningin
var birt í London og Moskvu
lagði forsætisráðherrann þá til-
lögu fram á ráðherrafundi að
engin veruleg landganga skyldi
gerð i Frakklandi fyrr en Þjóð-
verjar hefðu beðið enn frekari
ósigra í Rússlandi. Því að enda
þótt brezku leiðtogarnir væru enn
í vafa um það hvort bandamenn
þeirra myndu standast yfirvof-
andi sókn Þjóðverja, þá voru þeir
nú farnir ag verða bjartsýnir á
það sem árið kynni að leiða í
Ijós eftir áföll vetrarins. Rússar
höfðu sannað kjark sinn og enda
þótt sú eldraun er þeir áttu
í vændum, kynni að verða hörð,
þá gat hún tæplega reynzt verri
en þag sem þeir höfðu yfirunnið á
liðnu ári. Og enda þótt óttinn við
það ásækti hina pólitísku yfirboð-
ara hans, þá hafði Brooke enga
trú á því, að Rússar myndii gera
sérstaka friðarsamninga. Á Mið-
jarðarhafinu, í Frakklandi, Skandí
navíu og Niðurlöndum hóldu Bret
ar næstum hálfum þýzka flughern
46
Guðmundur Björnsson fór heim
um nóttina.
XXXIV
Sýslumaður hresstist eftir ferð
ina, en þó var það almannaróm-
ur, að hann hefði aldrei náð sér
til fulls eftir hana. Var það heift
ug lungnabólga, sem dró hann til
dauða á fáum sólahringum. Frú-
in og Guðrún stunduðu hann í
banalegunni, og ráðsmaðurinn var
einnig yfir honum síðustu dægrin,
enda var hann þá með óráði. Og
þegar svo var komið, var ráðsmað
urinn ómissandi vig banabeðinn.
Lauk svo ævi héraðs'höfðingj-
ans, sem hafði sett svip sinn um-
hverfið og var mjög umdeildur.
Var útför hans mjög virðuleg og
fjölmenn mjög. Stúdentinn mælti
nokkur kveðjuorð við gröfina,
lýsti höfðingjanum og rakti nokkr
ar minningar, allar hlýjar og svip
miklar, og þótti mælast vel. Það
sáu menn við jarðaförina, að Guð
rúnu var mjög brugðið. Hún var
föl og þreytuleg, hljóð í umgengni
en virðuleg. Hún hafði skreytt
líkkistuna. Var það nýbreytni,
sem ekki sást á þeim tíma. Og
hún hafði sjáanlega hug á því,
að kistan kæmist ámáð og með
fullum skrúða ofan í gröfina. Við
kirkjuathöfnina drúpti' Guðrún
höfði og lygndi augunum. Ekkert
tár leið af hvörmum hennar. Þeim
mun meira grét frúin, enda tilfinn
ingarík mjög. Samúð þeirra hjóna
var ekki snurðulaus, en samofin
pngu að síður. Þess minntist hún
nú, enda vissi hún, að sitthvað
hlaut að breytast vig fráfall eigin
mannsins.
Það leyndi sér ekki, er á vetur
inn leið, að Guðrún var með barni
Hún gerðist alvörugefin mjög, dró
um og a.m.k. fimmtíu herdeildum
Möndulrikjanna í skefjum. Og auk
þess fluttu þeir vígstöðvarnar inn
í Þýzkaland sjálft, lömuðu allan
iðnað þess og framleiðslu og
neyddu Þjóðverja til að hafa eina
milljón manna til að verja heima
landið. í apríl höfðu fyrstu brezku
4ra hreyfla Lancaster-sprengju-
flugvélarnar flogið inn yfir Þýzka
land — fyrirboði þess er í vænd-
um var. Og þann 3. maí gerði Harr
is flugmarskálkur fyrstu raunveru
legu árásina á þýzka borg, með
næstum eitt þúsnnd sprengjuflug-
vélum, sem lögðu sex hundruð ekr
ur af borginni í rústir, eða næst-
um eins stórt svæði og það sem
lagt hafði verið í auðn í öllum
fyrri árásum á Þýzkaland saman-
lögðum. Og fimmtán hundruð míl-
ur í burtu, í libysku eyðimörkinni
hafði áttundi herinn, þrátt fyrir
ófullnægjandi herstjórn og birgða
flutninga, brotið á bak aftur allar
tilraunir Þjóðverja til að hrekja
hann burt frá stöðvum sínum í
Cyrenaica. Herferð Rommels hafði
mistekizt og Tobruk staðizt árás-
ir hans, svo að hinum brynvörðu
herdeildum hans tókst aðeins með
naumindum og eftir mikið mann-
fall og eignatjón að brjóta sér
leið til baka, yfir jarðsprengju-
svæðin.
Síðasta dag mánaðarins kom
skeyti frá Auehinleck í Cairo:
„Vel gert, Áttundi her!“ Nú var
eftir að vita hvort hinir þreyttu
liðsmenn Ritchie, sem stöðvað
höfðu framrás óvinanna, gætu sjálf
ir snúið vörn sinni upp í sókn og
tryggt, með því að halda áfram
til Bengazi og flugvallnana í Vest-
ur-Cyrenaica, skipalestunum, sem
voru að leggja af stað yfir Miðjarð
arhafið með vistir til Möltu, nægi-
lega loftvernd.
Jafnframt hafði mjög dregið úr
þeirri hættu, sem Bandamönnum
hafði stafað af Japönum. Þeir
höfðu ekki aðeins haldið Ceylon
og fjölgað flugvélum og herdeild
um i Indlandi, heldur hafði líka
óvinaflotinn horfið af Indlandshaf
inu. Og í fyrstu viku júnímánaðar
bárust mikilvægar fréttir frá
Kyrrahafssvæðinu. Amerískum
herskipum hafði tekizt að hindra
Japani í því að hertaka Midway
og með því valdið þeim tjóni, sem
ekki var síður örlagaríkt en óvænt.
Fjórum japönskum herskipum
hafði verið sökkt, er þau voru að
reyna að endurtaka hina óvæntu
árás á Peari Harbour, en aðeins
einu amerísku. Þrátt fyrir ellefu
orrustuskip, sigursælan her og
margar flotastöðvar, höfðu Japan-
ir nú ekki lengur aðstöðu til að
hefja árás á Ástralíu eða Mið-
Austurlönd.
EFTIR þá ákvörðun hermála-
ráðuneytisins þann 11. júní, að
engin tilraun til landgöngu skyldi
gerð fyrr en hægt yrði að beita
nægilegum styrk til að tryggja
fullkominn árangur hennar, höfðu
frekari viðræður og samkomulags-
umleitanir við Bandaríkjamenn
orðið nauðsynlegar. Og nauðsyn
þess varð jafnvel cnn brýnni, þeg
ar atburðarás þeirrar sömu viku
á Miðjarðarhafinu og Vestur-eyði-
mörkinni tók þá stefnu, sem
hvorugur aðilinn hafði gert ráð
fyrir. Þann 9. júní, að fengnum
hinum góðu fréttum frá Midway,
ákváðu forsætisráðherrann og her
foringjaráðið að senda Auchinleck
hershöfðingja tvær auka-herdeild
ir, sem voru á leiðinni umhverfis
Góðravonarhöfðann, til styrktar
Ástralíu eða Indlandi gegn jap-
anskri innrás. En daginn eftir hóf
Rommel aftur sókn sína, réðst
með skriðdrekasveitir sínar á hinn
tvístraða her Breta og veitti hon-
um á næstu tveimur dögum svo
mörg högg og þung að þann 12.
júní naut brezka fótgönguliðið í
eyðimörkinni engrar skridreka-
verndar lengur. Þann 13. s.m. fyrir
skipuðu þeir Auchinleck og Ritc-
hie tafarlaust undanhald á egypzku
landamr—unum. Allar vonir þeirra
Churchills og Brookes um væntan
lega sókn, voru orðnar að engu.
Jafnframt urðu skipalestirnar
tvær, sem áttu að flytja vistir og
varalið til Möltu, fyrir þungum
áföllum. Þann 14. júní varg önnur
þeirra. sem var í fylgd með einu
56
orrustuskipi, þremur beitiskipum
og sautján tundurspillum, fyrir
loftárás úti fyrir Sardiníu, þar
sem flest verndarskipin löskuðust
svo mjög að þau neyddust til að
snúa við. Daginn eftir réðust svo
ítölsk beitiskip og tundurspillar á
kaupskipin með þeim afleiðingum
að aðeins tvö þeirra komust aila
leið til Möltu. Hinum var öllum
sökkt. ítölsk orrustuskip og sæg-
ur þýzkra flugvéla og kafbáta réð
ust á hina' skipalestina og hröktu
hana aftur til Alexandríu, eftir að
hafa sökkt einu beitiskipi, þremur
tundurspillum og tveimur kaup-
skipum af eír-eiu. Þannig komust
aðeins tvö skip alla leið til Möltu,
af þeim sautján er send höfðu
verið.
8. KAFLI.
„Þann 13. júní 1942“, skrifaði
Brooke í dag-bók sína, „hófst undir
búningurinn ag fyrstu Ameríkuför
minni. Þá hringdi forsætisráðherr
ann til mín og sagði mér að hann
hefði í hyggju að leggja ’af stað
til Washington næsta fimmtudag
og að hann vildi að ég færi með
sér. Ilann taldi að Roosevelt hefði
fjarlægzt nokkuð rétta stefnu og
því væru nánari viðræður um vest
urvígstöðvarnar nauðsynlegar.
Eg hafði skroppið heim þann
14. júní og bjóst við rólegum
sunnudegi en raunin varð samt
allt önnur. í dagbók minni segir
svo:
„Ró sunnudagsins raskað af
mörgum símtölum við forsætisráð-
herrann, sem var mjög áhyggju
fullur vegna þeirrar stefnu er
hernaðaraðgerðir í Mið-Austurlönd
um höfðu tekið. Rommel virðist
vissulega bera hærri hlut í viður
eigninni við Ritchie og vera hon-
um fremri, hvað alla herstjórn
snertir ....
15. júní: Mjög óskemmtilegur
mánudagur. Fór frá Ferney Close
klukkan 8 f.m. og ók beint til
Huntsman, þar sem ég pantaði
þennan einkennisbúning til Ame-
sig í hlé, og sumir héldu því
fram, að skaphöfn hennar færðist
nú í sama horf og var, er hún
missti stúdentinn. En sannlei'kur
inn var, að nú þráði hún elskhuga
sinn, og miklaði fyrir sér glapræð
ið að herða á utanför hans. Þær
fóstrur s-krifuðu báðar bréf. Frú
in fóstursyninum Sveini, bað hann
hann að koma heim og afhenda
skjöl sýslunnar viðtakanda, hver
sem hann yrði, hjálpa til vig upp-
gjör búsins og gefa sér góð ráð.
Nú stæði hún eins og villtur mað
ur á kros-s'götum. Þá fór hún
nokkrum orðum um Guðrúnu og
taldi útlit hennar ískyggilegt. Var
auðfundið, að henni fannst lítið
til um tignarbrag elskhugans, sem
átti langan f-jarverutíma framund
an, en leyfði sér þó að misbjóða
ástmey sinni. Lagði hún fast að
Sveini að koma Þóroddi heim,
Heitmey hans biði hans í sárum.
Hann yrði að finna útgöngudyr,
sem hæfði tímanum og tign þeirra
konu, er honum hafði tekizt að
vinna. Hún væri úrvinda af harmi
og ef til vill blygðun, vegna mis
gjörða hans. Frúin var beisk í
orðum. Kenndi þar alls í senn:
Kvíða veg'na viðhorfsins, forns
stórlætis, sem hafði legið í dái
um skeið og sorgar vegna dauðs-
falls eiginmannsins og þeirra at-
burða, sem jafnan fylgja slíku.
Guðrún skrifaði Þóroddi. Hún
bað hann að koma, ef þess væri
nokkur kostur, lýsti ástæðum sín
um. Kvag hún sig hafa grunað
það, sem nú væri komið á daginn
en ekki viljað hefta för hans. Sig
hefði gilt einu, þó að fóstri sinn
kæmist í nokkurn vanda sín vegna
En nú hafði dauðinn leyst hann
af hólmi. Nú virtist sér hún hafa
launað illa uppeldi og umönnun
fósturforeldra sinna. Við þá hugar
kvöl gæti hún ekki losað sig. Hún
óttaðist um líf barnsins þeirra.
Það hlyti að líða með sálsjúkri
móður. Bréfið var öðrum þræði
ástríkt með fyrirbænum og árnað
aróskum, en að hinu leytinu magn
að sorgarmyrkri og kveinstöfum
sárhryggrar sálar. Var þó sjáan-
| lega gerð tilraun til þess að draga
j úr örvinglunarþunganum, eins og
! þar sem hún talaði um vorið, sem
í hönd f-ór, græðismyrsl hins
bjarta tima, sem drægi fjöður yf-
ir það, sem dauði, myrkur og
vetrarríki merðu milli^ kvarn-
steina sinna. Frúin í Ási fékk
mann til þéss að fara með bréfin
til Reykjavíkur. En póstsamgöngur
og skipaferðir voru slíkar í þá
daga, að óvíst var, að viðtakend-
ur fengju bréfin, fyrr en allar
skipaferðir frá Danmörku væru
um garð.
Seint á útmánuðum gerðist sá
atburður í Ási, ag stúdentinn kom
með annan mann, ráku þeir
nokkra hesta, og var reiðingur á
einum þeirra, sumir sögðu tveim-
ur. Ráðsmaðurinh tók á móti þeim
og bauð hann vinnumönnum að
hirða hestana, en gestum í bæinn.
Og aldrei þessu vant lét stúdent-
inn það afskiptalaust hvert hest
arnir voru leiddir. Enda þekkti
hann vel hesthúsin í Ási og rausn
heimilisins, sem var jöfn við
menn og málleysingja, að flökk-
urum undanskildum.
Stúdentinn tjáði ráðsmanninum j
umsvifalaust, að hann væri s-ettur
sýslumaður og kominn til að taka!
vig skjölum embættisins. Bað
hann ráðsmanninn að segja
frúnni erindi sitt og óskaði
fljótrar og góðrar afgreiðslu.
Frúnni var mikið um fréttina.
Engan vildi hún síður eftirmann
BJARNI ÚR FIRÐI:
Stúdentinn
í Hvammi
! Sveins en Guðmund stúdent Forn
| innibyrgð gremja logaði upp
í í henni. Flutti hún reiðilestur
! mikinn. En á hann hlýddi enginn
| annar en ráðsmaðurinn. Bað hann
! frúna að stilla sig, koma virðu-
| lega fram. Hér stæðu að verki
öfl, sem hvorki hún né nokkur
annar hefðu mátt til að risa gegn.
Kom hann svo fortölum sinum,
að frúin rifaði seglin, og allt var
vandræðalaust, er fundum henn-
ar og sýslumanns bar saman. Hún
s-agði hinu nýja yfirvaldi, að hún
hefði búizt við því, að mega sjálf
velja sér mann til að afhenda
plögg sýslunnar, mann, sem hún
gæti treyst. Sjálf vissi hún lítil
deili þess, hverju bæri að skila,
né á hvern hátt ættj að leggja
fram skjöl sýslunnar. Kvaðst hún
hafa ætlað fóstursyni þeirra hjóna
það verk. Hún hefði þegar skrifað
honum og vænti heimkomu hans
með vorinu. Stúdentinn. hinn ný
dubbaði sýslumaður. lagði fram
skilríki, er sönnuðu stöðu hans.
Hann fór hægt í sakirnar, en hélt
s-ér þó við það, að bækur embætt
isins og tilheyrandi . skjöl yrði
hann að fá. En leyfði, ag sjálft
uppgjörið mætti bíða eftir fóstur
syninum, kæmi hann heim á vor-
inu.
Eftir nokkurt þóf sótti frúin
lyklana og lét af hendi þær bæk
ur og skjöl, sem stúdentinn krafð
ist að fá. Bauð hún ráðsmannin
um að skrá hvað eina, sem afhent
var og gaf hinn ungi sýslumað-
ur viðurkenningu fyrir því, hverju
og einu.
Þanni-g lyktaði þes-su öllu vand
ræðalítið. En skildi þó eftir spor.
sem ekki vildu mást. Einkum var
það frúin, sem kunni úrslitum ilia
þó að hún sæi sér ekki fært að
rísa öndverð gegn straumnum.
XXXVI
Vorið hóf göngu sína. Mild veðr
átta leysti veturinn af hólmi og
lyfti gróðrinum fyrr en vænta
mátti. Allir dásömuðu árgæskuna
góðærið vetur og sumar eru ein-
s-tæðar gjafir hér á landi. En nú
höfðu gengið yfir nokkur góð ár.
Menn litu björtum augum fram,
og skáldin snngu hlýja söngva.
Þegar farfuglarnir dásömuðu gjaf-
ara himins og jarðar, söng unga
fólkið með fagnaðarsöngva. Þá
lét enginn sér nægja eitt eða tvö
erindi, lieldur voru heilar drápur
fluttar frá fyrsta erindi til hins
14
T í M I N N, föstudaginn 11. maí 1962.