Tíminn - 09.08.1962, Side 6
Guðbrandur Isberg, sýslumaður:
Stríð út af stóð-
hestum á heiðum
Þeir atburðir hafa gerzt hér í
sýslu og í Skagafirði, er nokkra
athygli hafa vakið og umtal.
Nokkrir menn af Sauðárkróki og
næsta nágrenni, hafa tekið sér fyr
ir hendur að áliðnum laugardög-
um nú undanfarið, að gera sér
ferg vestur í heimalönd og afrétt-
arlönd Húnvetninga, leitað þar
uppi stóðhesta, sem þar gengu
með stóði sínu og náðu 2 slíkum
hestum, með því að reka stóðhóp
með þeim, sum stóðhrossin alla
leið niður í heimalönd Skagfirð-
inga, þar sem þeim var sleppt,
eftir ag hestarnir höfðu verið
handsamaðir í aðhaldi. Ekki voru
hestamir afhentir hreppstjóra
þess hrepps, þar sem þeir voru
teknir, og ekki ^ieldur nœsta
hreppstjóra, er komið var niður í
byggð Skagafjarðar, heldur var
farið meg þá alla leið út í Skarðs-
hrepp og hestarnir afhentir þar,
en þó farið með þá áfram til
geymslu á Sauðárkróki. Ekki var
eigendum gert aðvart um töku
hestanna, né heldur hlutaðeigandi
hreppstjóra eða oddvita. En á
öðrum degi frá töku þeirra var
sala þeírra auglýst í útvarpi, með
örstuttum fyrirvara, en engra ein-
kenna getið. Eigendumir fréttu
á skotspónum um töku hestanna
og gerðu þeir þá þegar kröfu til
þess, að hestamir yrðu teknir
með fógetagjörð úr vörzlu þeirra
manna, er geymdu þá og afhentir
hlutaeigandi hreppstjóra, þ.e.
hreppstjóra þess hrepps, þar sem
hestarnir voru teknir af haga, en
til vara að sölu hestanna yrði
frestað, unz Hæstiréttur hefði
fjallag um máLig og fengizt hefði
endanlegur úrskurður urn skiln-
ing á vissum ákvæðucn búfjár-
ræktarlaganna, er að hrossarækt
lúta. Að vísu segir í 85. grein
þeirra laga: „Verði ágreiningur
um skilning á ákvæðum þessara
laga, sker landbúnaðarráðherra
úr, og er það fullnaðarúrskurður."
Er leiðinlegt að sjá, að ákvæði
sem þetta, skuli af fullkomnu
andvaraleysi hafa verið sam-
þykkt af Alþingi. Fjölmörg á-
kvæðislaganna eru þessa eðlis, að
borgararnir hljóta, alveg tví-
mælalaust, að eiga stjórnarskrár-
varinn rétt til þess, að leggja skiln
ing þeirra undir úrskurð dómstól-
anna.
í þessu máli er ekki deilt um'
sök eða sakleysi eigenda hest-
anna. Samkv. núgildandi lands-
lögum eru þeir í sök, þó að þar
muni vera um nokkug verulegar
málsbætur að ræða, sem ekki
verða raktar hér. Hitt er deilt
um, hver sé réttur eigenda slíkra
hrossa gagnvart töku þeirra. Það
er heimilt að taka stóðhesta, sem
leyfislaust eru látnir gánga laus-
ir. En h’ér hljóta ag vera tak-
mörk. Spurningin er: Hvar má
taka hestana? Hverjir mega taka
þá? Og hverjum skulu þeir af-
hentir til sölumeðfergar, ef til
hennar kemur?
Ég vil leitast við að svara þess-
um spurningum frá sjónarhól
bænda í Húnavatnssýslu, og ég tel
mig hafa fyllstu ástæðu til að
ætla, að hugur bsénda og réttar-
meðvitund sé mjög\á sama veg í
Skagafirði, enda þótt ég sé minna
kunnugur þar og hafi við færri
talað.
í stjórnarskrá hins ísl. rikis
segir: Heimilið er friðheilagt o.s.
frv. Refsilöggjöfin leggur áherzlu
á þetta með því að leggja þunga
refsingu við því, ag ryðjast iu
heimili manna heimildarlaust. Að
vísu er hér fyrsl og fremst átt við
íbúð manna. En menn geta held-
ur ekki að ósekju sótt hlut
geymsluhús annars manns, ólofað,
enda þótt þeir ættu hann sjálfir,
nema aðstoð fógeta komi til, eða
manns í umboði hans. Þetta vita
nú allir, munu menn. segja, og er
það vel. Hitt er því miður ekki
eins ljóst, hve langt umráðasvæði
bóndans naér. Ég hygg þó að stað-
hæfa megi, ag samkvæmt réttar-
meðvitund bænda almennt — og
á henni verður mikið að byggja
í þessu efni, þar sem lagaákvæði
vantar — sé nágranna að vísu
heimilt, samkv. hefðbundinni
venju, að sækja skepnur, er hann
á, inn í land annars manns, a.m.k
sé það ógirt, án sérstaks leyfis,
en umfram það sé ekki heimilt
ag taka neitt án leyfis, eða sér-
stakrar heimildar, úr heimalandi
annars manns.
Þessi regla kemur fram í ýms-
um fjallskilareglugerðum. Þar er
ekki aðeins bannað að ónáða bú-
pening, meðan hann er í afrétt,
heldur er notendum afréttarinn-
ar bannað að taka þaðan sínar
eigin skepnur án leyfis fjallskiia-
stjórnar (eða hreppsnéfndar).
Liggur í hlutarins eðli, að þessi
ákvæði gilda eigi síður, heldur
niiklu fremur um menn, sem eiga
engan rétt til afréttarinnar og eiga
þangað ekkert erindi. Og nú er
spurningin? Höfðu hinir fræknu
Sauðkrækingar heimild til
sækja stóðhestana inn í afréttar-
land og heimalönd Enghlíðinga.
Þeir munu halda því fram og
leggja á það nokkuð ríka áherzlu,
að þeir hafi ekki lagt beizli vig
hestana fyrr en þeir voru komnir
inn í heimalönd Skagafjarðar-
sýslu. En það þarf ákaflega mikla
vanþekkingu, eða fyrirlitningu, á
skráðum og óskráðum meginregl-
um og réttarhugmyndum almenn-
ings, til þess að telja það skipta
máli, hvar hestarnir eru beizlaðir.
Það væri þá alveg eins heimilt að
reka þá suður á land og beizla þá
þar.
Þá er að athuga hvað búfjár-
ræktarlögin segja um þetta efni.
Er þar að finna heimild til að
taka stóðhesta, hvar á landinu
sem er, utan girðinga?
Hið almenna ákvæði, sem hér
um gildir, er að finna í 36. gr.
laganna. 37. og 38, gr. geyma
sérákvæði, sem, að því er snertir
töku hesta eru mjög hirðuleysis-
lega orðuð, og það svo, að ruglað
hefur dómgreind ýmissa manna,
ekki sízt þeirra, er gjarna vildu
fá rýmri heimild til töku stóð-
hesta, en 36. gr. hefur að geyma.
En sú heimild er svohljóðandi:
„Óheimilt er að láta stóðhesta
ganga lausa í hejmahögum eða af-
réttum nema heimild felist til þess
í lögum þessum. Verði vart við
slíkan hest, ber að handsama
hann og flytja til hreppstjóra" . ..
Orðunum „verði vart við“ fylgir
engin skýring, hvorki í búfjár-
ræktarlögunum, né í öðrum lög-
um. Hvar á þá að leita hennar?
Hennar á vissulega ekki ag leita
hjá skrifstofumönnum, eða búðar-
mönnpm, sem lítt eða ekki þekkja!
til í svei.t, en þykjast góðir ef
þeir þekkja hest frá kú. Hennar,
Sjötugur í gær:
Sveinbjörn Ágúst Benónýsson
Vestmannaeyjum
á að leita hjá bændum iandsins,
fólkinu sjálfu, sem lögin eru sam-
in fyrir. Venjur og réttarmeðvit-
und bændanna kemur hér fyrst
og fremst til greina. Bændur
kannast við orðalagið, sem hér er
notað. Það er gripið beint úr dag-
legu tali þeirra. „Hefur þú orðið
var við“ . . . spyr bóndinn ná-
granna sinn, ef hann vantar
skepnu. Er þá fyrst og fremst átt
við, hvort nágranninn hafi orgið
var við skepnuna í sínu eigin
landi, því að menn eru ekki dag-
lega að flækjast í löndum annarra
manna, eða á afrétt. Spyrjið bænd-
ur. Og þeir munu svara, að með
orðalaginu „verði vart við“, sé
átt vi.ð það, hvort maðurinn hafi
orðið var við stóhestinn í sínu
eigin landi, eða í næsta nágrenni. I
í sínu landi má bóndinn að sjálf-!
sögðu handsama hestinn. Og hon-i
um meir að segja „ber“ að gera
það, samkv. tilvitnaðri lagagrein.
Hann getur einnig handsamag
hann í næsta nágrenni meg sarn-
þykki nágrannans, og loks á af-
rétt, ef hreppsnefnd eða fjallskila-
stjórn leyfir. Látum fara fram
skoðanakönnun meðal bænda og
fáum þann veg úr þvf skorið, hve
margir bændur, sem ekki hafa
tekið þátt í „Sauðkræklinga-
hernaði", eða öðru líka snjöllu,
telja heimilt að ganga lengra í
handsömun stóí5hé5Í;^cán- úndan-
farinnar kæru, ep. hér:{jefun verið
talið vera í samræmí' við réttar-
meðvitund þeirra. Þegar allt kem-
ur til alls, era stóðhestar þó ekki
óargadýr á borg við refi og
minka, og fáir munu telja, varla
einu stnni Sauðkrækingar, að
hestar stangi menn til bana. Og
loks eru lögin sett til þess að
hlynna að hagsmunum bænda, en
ekki hið gagnstæða. En hvaða
bænda? Ég kem að því síðar.
Þá er önnur spurningin, sem
lögin ekki svara. Hverjir mega
handsama stóðhesta? Vitanlega er
öllum heimilt að kæra ólöglega
göngu þeirra, og reynist kæran á
rökuim byggð, varðar vítum að
taka slíka kæru ekki til greina.
Spyrjum bændur. Ég bygg að þeir
muni ákaflega undantekningarlít-
ið svara þannig: Umráðamaður
lands, nágrannalandeigendur —
ef til vill í nokkuð víðri merk-
ingu — samkvæmt samkomulagi,
og fjallskilastjórnir, að því er
afréttir varðar.
Hvaða hreppstjóra á svo að af-
henda hestinn? Spyrjum bændur
enn, og þeir munu svara einum
rómi: Auðvitað hlutaðeigandi
hreppstjóra, þar sem hesturinn er
tekinn af jörð. Annar skilningur
kemur alls ekki til greina ,og
auk þess alger þarfleysa, nema
neitað sé að veita hestinum mót-
töku.
Það er alls ekki unnt að fallast
á þá skoðun, sem ég hef heyrt
greinda og gegna menn, en lítt
kunna landbúnaði, halda fram, ag
það skipti engur máli, hvaða
hreppstjóra á landinu hesturinn
er afhentur. Það stríðir blátt á-
frani gegn heilbrigðri skynsemi.
Ég vil svo að lokum minnast
meg fáum orðum á bakgrunn —
ef maður mætti nefna það svo —
þessa stóðhestamáls,
Langvíðast á landinu ala menn |
hross til notkunar, en ekki sem j
sláturpening Menn temja og nota
hryssurnar jafnt og hestana og
Það var fríður hópur hún-
vetnskra skálda, sem sló undir
nára á Pegasusi um og eftir alda-
mótin síðustu. Mér er nær að
halda, að jafnvel Þingeyingar hafi
ekki/arið' svo fjölmennir til skálda
þings, aukin heldur Sunnlending-
ar, þar sem leitun var á manni í
heilum hreppum, sem gátu böggl-
að saman vísu skammlaust. Veit ég
eigi hvað veldur; kannski lofts-
lagið. — —
Það yrði of langt mál að þylja
nöfn, en af handahófi mætti nefna
nokkur, t.d. Geir Gígja skordýra-
fræðing, Jón Pálmason fyrrv. Al-
þingisfoiseta, Jósep Húnfjörð, Pál
Kolka lækni, Sigurg Nordal
prófessor og nafna hans Norland
latínuklerk í Hindisvík, sem yrkir
að sögn á latínu, grísku, ensku og
íslenzku. En undarlegt var það,
að þá er hann dvaldi í Landeyjar-
þingum vissi enginn til þess, að
hann væri hagmæltur, hvað þá að
hann setti saman ljóð á annarleg-
um tungum, en hestamaður var
hann mikill þá sem nú. -----
í hinni fjölmennu skálÖafylk- '
ingu Húnvetninga ber hátt þau j
systkin frá Kambshóli í Víðidal. |
Þrjú þeirra eru góðskáld; kannski j
fleiri, þótt ég viti eigi deili á því.
Og í dag á eitt þeirra sjötugsaf-
mæli, Sveinbjörn Ágúst Benónýs-
son, Brekastíg 18 í Vestmannaeyj-
um.
Sveinbjörn Ágúst Benónýsson er
fæddur 8. ágúst 1892 að Kambs-
lióli í Víðidal í Vestur-Húnavatns-
sýslu. Átti hann heima í hérað'inu
fram til þrítúgsaldurs, en fluttist
þá til Vestmannaeyja, þar sem
hann stofnaði heimili og reisti hús
sitt, Núpsdal við Brekastíg. Svein-
björn kvæntist Hindriku Júlíu
Helgadóttur, myndarlegri dugnað-
arkonu. Börn þeirra eru þrjú, bú-,
sett í Vestmannaeyjum.
Sveinbjörn Ágúst nam múrara-
iðn, hvar af hann hafði framfæri
sitt og fjölskyldunnar, þvi létt hafa
skáldalaunin verið í vasa fram á
þennan dag./En þótt sumir yrki
í stein, þá hefur sú grein yrkinga
ekki gefið Sveinbirni mikið svig-
rúm til listsköpunar, en fallegir
voru samt fletir húsanna hjá hon-
um. Sveinbjörn Ágúst var mjög
fær maður í iðn sinni, en fyrir
fáum árum varð hann að leggja
múrskeiðina á hilluna að mestu,
vegna heilsubrests. Hefur hann nú
gefið sér nokkurt tóm til ljóða-
gerðar, og verða þar ekki séð nein
ellimerki — nema síður sé. Ljóða-
bók hefur Sveinbjörn þó ekki
sent á prent og er það skaði, en
maðurinn er hvorki fram- né frama
gjarn. Hinsrvegar hefur allmikið af
ljóðum hans birzt í blöðum og
tímaritum í Eyjum, og í safnriti,
er Húnvetningar gáfu út fyrir
nokkrum árum.
Það væri freistandi að prenta
hér, þótt ekki væri nema eitt eða
tvö ijóð eftir Sveinbjörn Ágúst,
en hvorttveggja er, að sá á kvöl-
ina, sem á völina og hitt, að ekki
vil ég aumur eiga reiði Stefs yfir
höfði mér, því þessar fátæklegu
línur áttu aðeins að vera stutt af-
mæliskveðja, en ekki ritdómur.
Þá veit maður aldrei, nema púki
sá sem enn gengur ljósum logum
og fylgir bóka- og blað'aþrykkjur-
um, setji öfugar klærnar í ann-
arra manna verk, og er þá verr
farið.
Sveinbjörn Ágúst yrkir undir
háttum hins „hefðbundna ljóð-
forms", sem sumir sjálfkjörnir
spekingar tala um með fyrirlitn-
ingu. Hann hefur ekki iðkað þá
tegund „skáldskapar", að raða orð
um í kross á pappírsörk, á ská úr
efra horni í neðra, en þess háttar
handverk virðist nú mjög í tízku
og helzt gefa „ljóðunum" gildi.
Eg vil svo að síðustu leyfa mér
að vona, að' Sveinbjörn Á. Benónýs
son eigi eftir að yrkja mörg ljóð
og fleiri land'smönnum gefist kost-
ur á að njóta verka hans, en orð-
ið hefur til þessa. Eg sendi honum
beztu kveðju, óska honum allra
heilla á sjötugsafmælinu og vel-
famað'ar um ókomin ár.
Haraldur Guðnason.
eigendum þeirra er það mikið
mein, ef hryssur fá fyl, án þess að
til þess sé ætlazt, ekki sízt ef fað-
irinn er óvalið úiþvætti. Notkun-
arhæfni hryssunnar minnkar til
mikilla muna. Menn fara t.d. ó-
gjarna í erfiðar fjallgöngur eða
vorsmalanir á fylfullum hiyssum.
Lausganga stóðhestar á slíkum
stöðum getur því valdið mönnum
tilfinnanlegu tjóni og er vissulega
eðlilegt og sjálfsagt, að menn
reyni að fyrra sig slíku. Til bóta
er þó, að í þessum héruð'um er
nægilegt að hafa örfáa, eða jafn-
vel aðeins 1 valinn stóðhest í heil-
um hreppi. Ælti þar ag vera auð-
velt að koma í veg fyrir lausa-
göngu stóðhesta, ef nokkur telj-
andi árvekni væri fyrir hendi. Fyr
ir þessa menn, til að tryggja hags-
muni þeirra, eru hrossaræktar-
ákvæði búfjárlaganna fyrst og
fremst samin, enda á allur þorri
ísl. bænda hér hlut að máli og vit-
anlega sjálfsagt að taka fullt tillit
til hagsmuna þeirra, án þess þó
að gera öðrum augljósan órétt.
Hitt hefur aftur á móti gleymzt, að
taka viðhlítandi tjllit til þeirra
bænda. sem auk þess að ala upp i
lífhross til notkunar, og velja þar
til sínar beztu hryssur og stóð-
hesta, ala einnig stóðhross til kjöt-
framleiðslu, þ e. slátra foröldun-
um á haustin, líkt og dilkum sín-
um. Þetta er nýlegt fyrirbrigði,1
sem fyrst kom verulega til greina !
á mæðiveikiárunum og beinlinis !
má segja að hafi bjargað Húnvetn-
ingum, sem engin mjólkurbú áttu
þá, yfir þau erfiðu ár. Þessi þátt-
ur kjötframleiðslu er aðeins arð-
vænlegur, þar sem eru fyrir hendi
víðáttumikil og grasgefin heima-
lönd, sem þá oftast ekki notast
öðrum búpeningi, og víðáttumikil
afréttarlönd, en hvorttveggja þetta
saman er fyrir hendi í Húnavatns-
sýslu í ríkara mæli, en í nokkurri
annari sýslu iandsins. Hér við bæt-
ist svo hin þurra veðrátta norðan-
lands, sem gerir mönnum fært að
láta stóðhross ganga úti í flestum
vetrum, en gefa þeim út, ef jarð-
bönn koma. Eftir þúsund ára
þjálfun þola ísl. stóðhro'Ss vafa-
lítið eins vel og hreindýr að-bjarga
sér úti, ef þau aðeins ná til
jarðar, eða er gefið út, svo að þau
fái fylli sína. Er hér um atvinnu-
grein að ræða, sem gefur milljónii
í þjóðarbúið (nálægt 2 milljónir i
Húnavatnssýslu einni), en er sér
búgrein, líkt og nú er gert ráð fyr-
ir að holdanautarækti^n verði, við
hlið ræktunar mjólkurkúa, sem
öllum er ljóst að ekki á saman
nema nafnið, þó að hvorttveggja
teljist nautpeningur. Hins vegai
virðast menn ekki hafa áttað sig
á því almennt, a.m.k. ekki sumir
þeirra, sem um þessi mál hafa
fjallað á búnaðarþingi og Alþingi,
að eldi stóðhrossa er sérgrein, sem
á fullan rétt á sér til jafns við aði
ar búgreinar. Ýmsir hafa leyft
sér að setja sig á þann háa hest
að fullyrða, að stóðhrossahald sé
Framhald á bls. 13.
TÍMINN, fimmtudaginn 9. ágúst 1962