Tíminn - 28.08.1962, Page 8

Freysteinn Gunnarsson, skóla-
stjóri Kennaraskólans, er sjötug-
ur I dag. Hann er fæddur að Vola
i Hraungerðishreppi 28. ágúst
1892. Freysteinn lauk kennaraprófi
3913 og stúdentsprófi utan skóla
1915. Guðfræðiprófi lauk hann
við' Háskóla íslands 1919, en dvald
ist við Uppsalaháskóla um tíma
1921, en það ár varip hann kenn-
ari við Kennaraskólann og tók við
skólastjórn hans 1929 af séra
Magnúsi Helgasyni. Um tíma var
hann settur fræðslumálastjóri
æð'ri skóla í landinu 1931—34, og
formaður bókadeildar Menningar-
sjóðs var hann fyrstu starfsár
hennar.
Mörg rit, bæði frumsamin og
þýdd, hafa komið frá hendi Frey-
steins. Hann gaf út ágrip af setn-
ingafræði og greinarmerkjafræði
1925, danska orðabók 1926, is-
lenzkar ritreglur 1930. Freysteinn
er ljóðhagur vel og hafa komið út
eftir hann tvær kvæðabækur. Eru
mörg kvæði hans þjóðkunn, og
hann hefur ort margt ágætra söng-
lagatexta. Þá hefur Freysteinn
þýtt fjölda bóka, geysimargar
barna- og unglingabækur, og einn-
ig ýmsar bækur annars efnis.
Hann hefur annazt útgáfur ýmissa
rita, svo sem lesbóka barnaskól-
anna, Hallgrímsljóða og Ljóðmæla
og sagna eftir Jónas Hallgrímsson.
Freysteinn kvæntist árig 1900
Þorbjörgu Sigmundsdóttur úr
Reykjavík og eiga þau tvö börn, j
Guðrúnu og Sigmund.
Þó að' ævistarf Freysteins Gunn
arssonar sé þegar orðið mikið og
margþætt, ber stjórn hans á Kenn-
araskólanum hæst. Nemendur
hans eru orðnir marglr, og það
hefur lengi verið sammæli þeirra,
sem bezt þekkja til, að Freysteinn
Gunnarsson sé með'al beztu ís-
lenzkukennara, sem uppi hafa ver-
ið i landinu siðustu áratugina.
Freysteinn er mikill íslenzkumað
ur. Kunnátta hans í fornu máli
sem nýju er mikil og lítt brigðul.
Málfar hans er afar kjarngott og
fagurt og laust úr staglfræðilegum
viðjum. Þetta hefur komið glöggt
fram í ritum Freysteins, jafnt
þýð'ingum sem öðrum. Þar sést hve
óvenjulega snjall hann er á mál,
og smekkvís, svo að af ber. Danska
orðabókin, sem hann annaðist, er
meistaraverk, sé leyfilegt að nota
slíkt orð um mannlegt verk af
þessu tagi. Þýðingar margra orða
þar eru svo ágætar, að menn
leita þangað orða, þótt ekki sé
verið að þýða úr dönsku.
Margir þeir, sem notið hafa ís-
lenzkukennslu Freysteins í Kenn-
araskólanum, telja það bezta vega-
nesti, sem þeir hafi hlotið á skóla-
bekk.
En fágætir mannkostir hans
munu þeim þó ofar í huga, sem
notið hafa handlelðslu hans.
Traust skapgerð hans, einlæg vin-
semd og velvilji mótaði alla stjórn
hans og dagfar, og honum hefur
jafnan tekizt það með festu og
mildi, sem hörð orð og ströng boð
fá trauðla áorkað. Hann hefur
aldrei kvatt sér hljóðs með háu
kalli, en þó ætíð verið betur hlust-
að á lágvært tal hans en flest ann-
að. Freysteinn Gunnarsson á nem-
endur. hundruðum saman um allt
land, og þeir eru allir þakklátir
vinir hans. Þeir munu ekki hylla
hann með lúðrablæstri á þessum
afmælisdegi, en mættu hlý hug-
skeyti til hans ná. er víst, að ekki
mundi væsa um Freyftein Gunn-
arsson þennan afmælisdag. Eg tel
hann einn hinn eftirminnilegasta
og bezta mann, sem ég hef kynnzt
um dagana.
AK
Við kölluðum Freystein stund-
um „gamla manninn', þegar við
töluðum um hann okkar í milli.
Ekki af því, að okkur væri það
efst í huga, þegar hann bar á
góma, að hann er gamall. Það var
svo sjálfsögð og auðsæ staðreynd,
að hún þurfti ekki undirstrikunar
við, — eða það fannst að minnsta
SJötugur í dag:
Freysteinn Gunnarsson
kennaraskólastjóri
kosti okkur, sem sátum á skóla-
bekk hjá honum fyrir skömmu.
Á milli okkar og þessa manns, sem
við þekktum ekki nema með skóla-
töfluna i baksý'n, var heil manns-
ævi. í okkar augum hlaut hann
því að vera gamal.1. Það, sem fólst
í þessum orðum, var viðurkenning
á þessari staðreynd, en ekki undir-
strikun hennar. En megininntak
þeirra, það sem ber þau uppi og
gerir það að verkum, að við not-
um þau enn þá, þegar við hittumst
á förnum vegi og talið berst að
skólanum okkar, er sú hlýja og
virðing, sem vaknaði við kynni
okkar af honum í skólanum. Þessi
virðing er ekki þeirrar tegundar,
sem verður til j fínum sölum, þar
sem menn ganga um eins og upp-
trektir „bamsar'1 og nota stór orð
lítillar merkingar. Hún spratt
fram í kyrrþey með svo sjálfsögð-
um og eðlilegum hætti, að við
vis'sum ekki, hvenær hún varg til. i
Hún lýtur ekki titlum, og þess;
vegna hefði Freysteinn aldrei
getað unnið til hennar með þvi
einu að vera skólastjóri þeirrar
stofnunar, sem við námum vjð,
heldur aðeins méð 'því, sem hann ,
er og var nemendum sínum sem |
maður og kennari.
Ég þekki Freystein aðeins sem
nemandi kennara sinn og skóla-
stjóra, og viðhorf mitt til hans nú
og áður er mótað af þvi. Tilvera
hans utan skólans er mér ókunn,
— þaðan af síður, að ég þekki það
líf, sem hann átti, áður ég eign-
aðist mitt.
f fjóra vetur áttum við skóla-
systkini mín og 'ég, með honum
eina klukkustund á hverjum virk-
um degi. — Nú er hann sjötugur,
og ég finn og veit, að þessar
stundir eru lítill hluti allra þeirra,
sem þessi sjötíu ár rúma. Ég man
enga sérstaka þeirra. Þær voru
ekki allar eins, en líkar hver ann-
arri, rólegar og hógværar og létu
lítið yfir sér:
Freysteinn stendur við kennara-
borðið, lítill maður og grannvax-
inn, situr aldrei. Á borðinu liggur
gömul bók með Eddukvæðum. —
Bílarnir bruna hjá skólanum og
fleygja hávaða inn í stofuna. Úti
á flugvellinum urrar strór farþega-
flugvél illskulega eins og reitt
skordýr. Hún kjagar eftir flug-
brautinni, og það stimir á gljáandi
bolinn. Urrið verður að öskri, og
einhver stekkur upp á borð og
lokar gluggunum, en öskrið held-
ur áfram að hljóma í stofunni, og
við gefum henni auga, þangað til
hún hleypur öskrandi upp í him-
ininn. —
Hann er byrjaður að tala, ró-
legri röddu, dálítið hásri, og hand-
leikur bókina. Það er hljóð í stof-
unni — opnar bækur á borðum.
Hann hefur tekið einhvern upp og
spyr hann. Spurningarnar eru
skýrar og afmarkaðar, og þótt
röddin sé lág, er hún ákveðin og
krefst svars: Sá, sem ekki getur
svarað, finnur það, og það er, ó-
þægileg tilfinning. Þag er verra
að geta ekki svarað honum en
öðrum, kannske er það vegna þess,
að hann er skólastjóri — eða ef til
vill vegna þess, að hann horfir
stöðugt á mann, meðan hann bíð-
ur eftir svari, ekki ásakandi — það
gerir hann aldrei — rólegu, óbif-
anlegu augnaráði. Honum liggur
ekkert á, og hann bíður lengi,
reynir ag ýta undir svarið, brjóta
skurnina. Honum bregður ekki,
þótt svarið sé rangt, ekki heldur,
þótt það sé ekkert. — Gengur að
gamalli töflunni, sem er orðin
gljáandi af sliti, og skrifar á hana
forn orð, beyingar og myndir.
Þolinmæði hans er óþrotleg,
nærri því óhugnanleg. Hann
stekkur aldrei upp á nef sér,
brýnir aldrei raustina, hvessir ekki
augun. Það er líkt og ekkert geti
raskag ró hans.
Hver mínúta er honum dýrmæt.
Hann leyfir engri þeirra að sleppa
úr greipum sínum, án þess að hafa
reynt að nota hana til fulls. Stund
að við metum mínúturnar litils,
um — kannske oft — finnur hann,
þegar fáar eru eftir í lok kennslu-
stundar. Þá bregður fyrir kímni-
glampa í augunum á bak við gler-
augun og hann segir með svolitlu
glotti: „Þag má gera mikið á fimm
mínútum." Hann sannar sitt mál
með því að halda áfram að þurrka
rykið af Edduorðunum, og maður
finnur, að þessi setning hefur ekki
orðig til fyrir tilviljun. Hún opin-
berar sannindi í lífi hans sjálfs, —
er lykillinn að verkum hans. Hann
sóar ekki mínútunum, þess vegna
eru afköst hans mikil.
Hann getur verið kíminn, laum-
ar út úr sér fyndninni, svo lítið
ber á. Hún er broddalaus, aðeins
sögð til gamans. Annars er hann
oftast alvarlegur, ekki hátíðlegur,
og maður verður aldrei var við, að
hann láti skina í það, sem hann er
— skólastjóri. Hann setur engar
reglur, en samt verða þær til
með einhverjum undarlegum
hætti, og þær eru allar óskráðar.
Þetta er einn af leyndardómunum
í stjórn hans á þessum skóla.
Þessar reglur eru oft brotnar. —
Reglur eru brotnar í öllum skól-
um, meira að segja þar sem þær
eru skráðar og hengdar upp á
vegg.
Þegar hann vill, að’ eitthvað
verði öðruvísi en það er, talar
hann um það. Hann notar fá orð
og skýr. Það hljóta flestir að taka
tillit til þeirra. Sumir gera það
ekki. Þá talar hann við þá eins-
lega. Eftir það gera þeir það. Hann
skilur afstöðu nemenda innbyrðis,
og þess vegna verður ekki djúp
milli hans og þeirra. Við vitum
ekki, hvað hann segir eða gerir á
kennarastofunni og á kennara.
fundum í skólanum, — við vitum
aðeins að hann gerir veL
Árin líða hjá, — þessi fjögur
ár, þegar skólinn er miðpunktur
lífs okkar. Hann er eins konar ör-
yggi í tilverunni. Við vitum alltaf,
hvag bíður okkar á hverju hausti.
Við tengjumst honum, hver öðram
og kennurum hans böndum, nauð-
ugir — viljugir. Og það setur
mörk á líf okkar. Sum hverfa,
önnur verða eftir og taka á sig
nýjar myndir.
Að baki er skólinn, gamla hús-
ið við Laufásveginn, sem nú hef-
ur verig dæmt úr leik. Það geymir
fjóra vetur af lífi okkar, og við
getum aldrei hugsað til þeirra án
þess að hugsa um leið til Frey-
steins Gunnarssonar, skólastjóra
okkar. Hann og þetta gamla skóla-.
hús eru felld í eina mynd í vitund
okkar. — Og nú óskum við Frey-
steini til hamingju með sjötugs-
afmælið.
Birgir Sigurðsson.
veifakona skrif-
ar um sveitalífið
í.
Ég er ein af þeim, sem hafa
lifað tvenna tímana. Þjóðin öll
hefur að mér ásjáandi risið úr
öskustónni og' komizt til ríkis í
landi allsnægtanna. Gleðin vfir
framförunum verður því að von
um öflugust í huga mínum, þeg
ar ég renni augum yfir farinn
veg. Einn skugginn veldur
mér samt hugarangri og kvíða.
Það er íólksflóttinn úr sveit-
inni. Fyrir örfáum áratugum
voru bæir og þorp ekki nema
fáar log smáar þyrpingar i úi-
jöðrum landsins. Þá bjó megin
þorri landsmanna enn í sveit-
unum, bæði háir og lágir. Nú
er þessu svo gjörsamlega snúið
við, að í mörgum héruðum má^
kalla að aðeins séu eftir nokkr-
ar eftirlegukindur og þær flest
ar gamlar. Allur blóminn er
kominn til höfuðborgarinnar og
umhverfis hennar. Og það er
næstum taliö brjóstumkennan
legt að vera „bara bóndi“ eða
sveitamaður.
Ég hugsa oft um það. hvað
veldur því að æskan sogast burt
úr sveitunum út í hringiðu þétt
býlisins. Eitt er eflaust auglýs-
ingaflóðið í útvarpinu, hin dag
lega þula um öll þau undur og
þægindi, sem eru á boðstólum
í borginni, óteljandi skemmtan-
ir, sem unnt er þar að njóta og
fjClda starfa, sem menn eiga
þar kost á. Unga fólkið renn-
ur á þetta kall og sumir kom-
ast líka eflaust í lukkupottinn.
Aðrir reka sig á, að þegar til
kastanna kemur, geta næsta fá
ir veitt sér nema takmarkaðan
fjölda gæða og þæginda i þétt-
býlinu eins og í sveitinni, og
mörg störfin eru leiðari og
lægra launuð en þeir héldu. Til
eru þeir, sem þá vildu ef til vill
aldrei hafa slitið sig upp, en
telja sig ekki eiga afturkvæmt
úr því sem komið er.
Ég skil það vel að þéttbýlið
hefur marga kosti og mikinn
unað upp á að bjóða. Veit að
fjöldi starfa er þar léttur o^
áhyggjulaus og skemmtistaðir
eru á hverju strái. Sveitalífið
er nálega annars eðlis, sumpart
af öðrum heimi. En vissulega
á það þó sín ágæti, sinn yndis-
leika og skemmtan.
Kaupstaðabörnin sanna það,
þegar þau koma í sveitina á vor
in. Mörgum þeirra finnst sér þá
opnast nýr heimur. Þau eru að
kalla alsæl yfir að vera komin
út í guðsgræna náttúruna, I ná-
ið samband við dýrin og undir
víðan himin. Oft fara 'þau sár-
nauðug heim á haustin, vildu
helzt líka kynnast vetrinum,
bæði stríðu hans og blíðu —
hríðum og heiðríkju.
Sveitafólkið þekkir þetta og
skilur. Það veit um töfra vors-
ins, bjartar nætur, döggfagra
morgna, kyrr kvöld. Þótt annir
og unaður eggtíðar og stekktíð
ar séu úr sögunni, er enn sauð-,
burður og rúningur, sáðtími og
fjallrekstrar. Svo koma heyann
ir með töðuilm og ýmist leiða
regndaga eða heiða og hlýja
hirðingadaga, þegar allar hend
ur eru á lofti til bjargar mikl
(Framhald á 6. síðu)
8
/
T í M I N N, þriðjudagurinn 28. ágúst ÍSÖ.