Tíminn - 29.09.1962, Blaðsíða 2
Hershðfðinginn, sem sigraði án
þess að skoti væri hleypt af
í hernaðarsögunni úir og
grúir af nöfnum þeirra hers-
höfðingja, sem hlutu frægð
og frama fyrir unnar orrust-
ur. Það virðist öllu erfiðara
að hljóta frægð sem hers-
höfðingi fyrir það að lenda
ekki í styrjöld. En það gerð-
ist í seinni heimsstyrjöld-
inni, Hershöfðinginn sem
sigur vann án þess að hleypa
skoti úr byssu var fyrrver-
andi yfirmaður svissneska
heraflans, Henri Guisan.
Að vísu var Sviss hlutlaust 1
stríðinu. En tvisvar var útlitið
ófriðlegt fyrir Svisslendinga, í
fyrra skiptið eftir uppgjöf Frakk
lands og í seinna skiptið eftir ó-
sigur Mussolinis. f bœði skiptin
var Hitler reiðubúinn að ráðast
á Sviss. Stjórnmálamennirnir
svissnesku hneigðust að því í
fyrstu að láta undan kröfum
Þjóðverja og leyfa liðsflútninga
úm svissneskt landsvæði. En
Guisan þvemeitaði og styrkti
svo varnir landsins að Þjóðverjar
hættu ekki á að gera innrás.
Að vísu var Sviss hlutlaust í
stríðinu en bak við tjöldin var
unnið að því að koma á 'friði á
ný. Og Svisslendingar vissu að
fyrsta skilyrðið fyrir friði var að
koma Hitler fyrir kattarnef. And
stætt hernaðaryfirvöldum ann- ■
arra landa, eru hershöfðingjar
Svisslendinga kjörnir af þjóðinni
og hafa mikil áhrif á stjórnmál-
in. Guisan hershöfðingi tók til
starfa einbeittur og ákveðinn og
lagði bandamönnum lið. Hlut-
leysinu var haldið — en bak við
tjöldin var rekin víðtæk njósna-
starfsemi, sem beindist gegn
nazistum — í þjónustu friðar-
ins.
Svissneski hershöfðinginn Henri Guisan kont tvisvar í veg fyrir árás Hitlers á
Svissland og svissneska leyniþjónustan hélt uppi víðtækum njósnum í þágu
friðarins.
veg hagað en í öðrum löndum.
Þar eru karlar á aldrinum 20—
60 ára látnir bera vopn og þjálf-
aðir með vissu millibili. í hin-
um eiginlegu hersveitum eru all-
ir karlar á aldrinum 20—36 ára.
Á stríðsárunum var einnig bú-
ið svo um hnútana að konur —
sem hafa ekki atkvæðisrétt í
landinu — gætu fengið þjálfun
í hernaðarmennsku.
Þessi tilhögun reyndist ákjós-
anleg þegar á reyndi á hættunn-
ar stund og í stríðslok var fjórð
ungur allra Svlsslendinga undir
vopnum.
Ofsahræðsla
Þann 30. ágúst 1939 þegar
Evrópa rambaði á barmi tortím-
ingar var Henri Guisan útnefnd-
ur yfirmaður alls heraflans af
þjóðþinginu í Bern. Á friðartím-
um ber enginn þann titil. Svo seg
ir í lögum að enginn skuli út-
nefndur hershöfðingi yfir öllum
hernum nema á hættustund til
að verja landið.
Það var síður en svo auðvelt
viðfangsefni sem Guisan fékk í
hendur. Herinn var mjög sundur
leitur og hafði hlotið misjafna
þjálfun auk þess sem effðavenj-
ur íþyngdu starfsháttum hanS.
Hin þrjú höfuðvígi landsins,
Sargans, St. Maurice, og St. Gott
hard voru ekki búin undir ný-
tízkuhernað og í upphafi stríðs-
ins hafði ekkert verið gert til
þess að notfæra sér hin bröttu
Henri Guisan, hershöfðingi
Alpafjöll til varnar landinu.
Guisan lét það verða eitt af
sínum fyrstu verkefnum að skipu
leggja njósnadeild svo hann
gengi ekki í algerri blindni. Þessi
deild, sem er svo nauðsynleg i
nútímahernaði var í fyrstu að-
eins skipuð 10 mönnum undir
forystu Roger Masson.
Þegar í stríðsbyrjun reiknaði
Guisan með því að alvarlegasta
hættan væri á innrás Þjóðverja.
Hann taldi litlar líkur á þvi að
Frakkar réðust inn í landið. Því
beindi hann öllu afli sínu að
því að styrkja varnir landsins í
norðri. Herinn var því staðsett-
ur á línu sem dregin var frá Bas-
el-Ziirich-Wallenstadt og sneri
byssuhlaupum gegn Þýzkalandi.
íbúarnir fylltust ofsahræðslu
er þeir urðu þess varir hvað um
var að vera og Guisan hóf því
siðferðilega hvatningu meðal her
manna og borgara, hann sann-
færði íbúana um að Sviss yrði
varið, og herinn væri þess bæði
megnugur og viljugur.
En áður en af því yrði, greip
ofsahræðslan um sig. Þann 10.
maí 1940 byrjaði fólk að flýja frá
landamærunum í norðri. Þessi
flótti stóð í fjóra daga, unz komið
var á reglu og ró að ný.
Enginn láir svissnesku stjórn-
inni þótt hún yrði gripin ótta er
þýzkar sprengjuflugvélar fóru að
fljúga yfir landið og þýzkir her-
flokkar náðu frönsk-svissnesku
landamærunum 17. júní. Þrem
dögum síðar féll Frakkland.
Raddir voru uppi í þýzku her-
stjórninni um að innlima Sviss
úr því slátrunin var byrjuð á
annað borð. í Bern voru ýmsir
stjórnmálamenn sem hölluðust
að því að viðurhlutaminnst væri
að láta undan Þjóðverjum, a. m.
k. reyna að forðast stríð.
(Framhald á 12. síðu).
Herinn
Guisan varð þjóðhetja og naut
þess heiðurs í lifanda lífi að gata
í Lausanne var skírð í höfuðið
á honum. Hann dó í apríl 1960.
Þegar seinni heimsstyrjöldin
hófst var Sviss óviðbúið eins og
önnur lönd, — utan Þýzkalands.
í einu vetfangi varð að breyta
landinu úr friðsömu ferðamanna-
hæli í óvinnandi vígi.
f Sviss er herskyldu á annan
í GÆR blrtlst hér b'réfkorn um
vandamál daglega lífsins, eftlr
J.K.J. og var þar rætt um græn.
metl. 'Hér er annað bréf frá sama
höfundl, og segir hann þar frá at-
hyglisverðum sögnum manna um
fæðingarstað hins alkunna kvæðis,
„Þú bláfjallageimur með heiðjökla
hring", eftlr Steingrlm Thorsteins-
son:
„KUNNUGT ER, að oft berast ýms-
ar ésamhljóða sögur manna á mllli
um það, hvernig ýmls verk lista-
manna hafi orðlð til og hvar. Sög-
ur þessar grelna frá tildrögum,
stað og s'tund. — Þarna stóð skáld
ið og horfðl I þessa átt. Þá opnað.
Ist honum sýn og hann ortl þetta
kvæði, segja menn.
Margar þessar flökkusögur eru
sannar ,en aðrar fara milli mála.
Þær geta verlð skemmtilegar og
leltt tll ýmissa athugana og melri
skilnings á efni — t.d. kvæða. Af
þelm geta spunnizt langar og marg
þæ'ttar umræður manna á milli.
FYRIR NOKKRUM árum fræddi Ár-
nesingur mig á því, að Steingrím-
ur skáld Thorsteinsson hefði ver.
ið staddur austur í Grafningi, ná-
lægt Neðri-Hálsi, er hann orti hið
alkunna kvæði sitt: Þú bláfjalla-
geimur með heiðjöklahring. Álfta-
vatn er þarna skammt frá í aust-
urátt, og fögur og blá fjöll gnæfa
yzt við sjónhring í norðrl og
austri, svo að vel er skáldlð stað-
sett og umhverfið í samræmi við
efni og orð kvæðisins. En víðar
eru álftavötn og blá fjöll á íslandi.
,Mér þótti saga Árnesingsins senni.
leg og skemmtileg, en hef ekki
grennsiazt um þetta nánar. Mér
fannst ég þó vera að nokkru fróð-
ari en áður.
EN NÚ KEMUR annað hljóð i
strokkinn. Eg fæ í hendur árbók
Ferðafélags íslands árið 1962, og
er hún um Arnarvatnsheiði og
Tvídægru eftir Þorstein Þorsteins-
son frá Húsafelli. Á bls. 78 neðan
tii segir svo:
„Steingrímur skáld Thorsteins-
son gisti einu sinnl á Skúteyrum
(vorið 1874) með elnhverjum öðr-
um höfðingjum (sbr. sögur Þór-
halls biskups, Alm. bókafélagið
1961) á leið norður. Þá svaf Stein-
grímur minna en hinlr og var
þá að yrkja kvæðlð: ÞÚ BLÁ.
FJALLAGEIMUR. Á Skúteyrum
sést ekkert álftavatn, en kvæðið
hefur átt að lýsa unaði heiðarinn-
ar eins og hann sá hana á leið-
inni norður."
SVO MÖRG eru þau orð, og langt
er milli Grafnings og Skúteyrar
á Grfmstunguheiði. Báðar sögurn-
ar eru skemmtilegar um tildrög
þessa hugljúfa kvæðis, sem hvert
‘mannsbarn á íslandi hefur sungið
með sænska laginu heilan manns
aldur. Eg geri ráð fyrir, að saga
Árnesingsins gangi manna á milli
fyrlr austan fjali, hvaðan sem hún
er komin í þeim búningi, sem hér
er greint, Höfundur bókar Ferða-
félagsins, sem áður er tilgreind,
getur heimildar fyrir slnni sögu.
Talið er réttara að hafa það, er
sannara reynlst, þó að í litlu sé,
en torvelt er oft að finna það, og
ef til vill verður svo hér,
J.K.J."
Svissneskir hermenn á heræfingu.
Liflu fegínn
Mbl. er kampakátt í gær, og
þykist hafa fengig sýknudóm
hjá Tímanum. Og sýknudómur-
imi, sem Tíminn birti, er þessi:
„Ýmsar byggingar hafa auk.
izt á þessu ári aftur eftir stöSn
unina og samdFáttinn fyrstu
ár þessarar ríkisstjómar, því
að þörfin rekur menn ti'l a<5
byggja, livað sem það kostar“.
Mbl. varð svo kátt, þegar
það sá þessi orð í forystuigrein
Tímans í fyrradag, aS ritstjór-
annir skrifu.Su stórgrein um
málið og söigðu: Þama sjáið
þið, loks er Tíminn bú'inn að
sýkna stjórnina af samdfettar-
ákærunni. En heldur er nú
sýknan linlega orðuð'.
Það er auðVitað staðreynd,
að ýmsar byggingar hafa auk-
izt á þessu ári eftir þá stöðvun,
sem áður átt'i sér stað af völd-
um viðreisnarinnar. En þetta
stafar ekki af því, að ríkis-
stjórnin hafi gert ajmenningi
auðvcldiara að byggji — síður
en svo, því ag afrek hennar að
meira en tvöfalda byiggingar-
kostn.aðinn stendur enn óhagg-
að í fullu gildi. En ástæðan er
sú, að svo lífsnauðsynlegar
framkvæmdir sem byggingiar,
verða ekki stöðvaðar lengi með
öl'lu. Þó að' sama stjórnaróár-
an ríki, verða mcnn að hefjast
handa aftur, HVAÐ SEM ÞAÐ
KOSTAR, þó að menn verði að
hætfca í b'ili, þegar ríkisvaldið'
rekur slagbrand í veg manna.
Húsnæðisvandræði liér í höfuð
staðnum eru nú svo gífurleg
og húsaleiga liefur þotið svo
upp síðUstu mánuði, svo og
liúsavcrð, að einstaka menn ráð
ast nú á þann þrítuga hamar
að korna sér þaki yfir höfuð,
þó að' hann virðist allt að því
ókle'ifur. Þessir menn eru þó
fáir enn og miklu færri en á
tímum nœstu ríkisstjórna á
undan.
Þeir geta byggt
En það voru ekki þessar
byggingar, sem Tíminn átti
við, er hann sagði, að „ýmsar
byggingar“ hefðu aukizt held-
ur á þessu ári, enda veita þær
ekki teljandi atvinnu, en í því
sambandi var á þetta minnzt.
Sú bygigingaaukning, sem um
er að' ræða á síðustu missirum,
eru starfshús heiiflsala, stór-
kaupmanna, iðjuhölda og ný-
ríkra stórgróðiamanna. Það eru
hús eins og þau, sem nú sjást
rísa hér inn með Suðurlands-
brautinni og víðs vegar um bæ.
Það eru gróðahús einkafjár-
magnsins. Efnahagsr'áðsfcafanir
þessarar ríkisstjórnar voru
fyrst og fremst til þess ag dælia
gróganum í þær liendur. Það
tókst mætavel, og fyrstu ár
,viðreisnarstjórnarinnar‘ færði
einkabrask'inu slíkt morð fjár,
ag því verðUr ekki mikið fyTir
að byggja hallir eftir tveggja
ána „við'rcisnar“-gróða. Það eru
þessar bygging.ar, sem hafa auk
izt og kalla á nokkurt vinnuafl
i byggingaiðnaðinum.
Ég er Þýzkalands-
keisari
Maður nokkur á geðveikra-
hæli sagði ævinlega, þegar
hann hitti fólk: „Ég er Vil-
hjálmur Þýzkalandskeisiari“.
Morgunblaðið hefur tekið þetta
upp og liefur daglega svipaða
setningu yfir, stundum á nokkr
um stöðum í b'laðinu. Setning-
in er þessi: „Viðreisnin hefur
tekizt“. Nú er það orðin föst
venja þessa stjórnarmálgagns
í hvert skipti, scm óðadýrtíðin
(Framliaid á 12. síðu).
2
T í MIN N, laugardaginn 29. sept. 1962