Tíminn - 02.10.1962, Blaðsíða 2

Neslort Mandela er fæddur
fyrir 44 árum, sonur höfS-
ingjans yfir Tembu-ættkvísl-
inni, stærsta þjóðarbrotinu í
Transeki í suðausturhluta
Suður-Afríku. Hann var ung-
ur er faðir hans andaðist og
var alinn upp sem eftirmað-
ur föður síns, ungur prins.
En þegar á námsárum sínum
strengdi hann þess heit að
ríkja aldrei yfir kúgaðri þjóð
og hafnaði heiðrinum.
Þessi ákvörðun jafngilti stríðs-
yfirlýsingu, ekki aðeins gagnvart
kúgurunum heldur engu að síð-
ur gagnvart lögum og siðum ætt-
bálks'ins og margir þegnar Man-
delas litu a hann sem svikara og
landráðamann. Hann varð að
flýja — fyrst til gullnámanna i
Jóhannesarborg, síðar leyndist
hann meðal blökkumanna í fá-
tækrahverfum ýmissa stórborga.
Hann var flóttamaður í tvennum
,skilnin$ og það reyndist honum
hollur pólitískur skóli. Bylting-
arsinnar Suður-Afríku verða að
berjast á tvennum vigstöðvum,
gegn hinum hvítu kúgurum lands
ins og einnig gegn íhaldssömum
erfðavenjum ættbálkana svörtu.
Frelsishreyfing blökkumanna er
auk þess klofin í tvær fylkingar,
önnur hlítir forsjá friðarpostul-
ans Luthuli sem hcfur óvirka
andstöðu á stefnuskrá sinni, hin
krefst blóðugrar byltingar og
krefst auga fyrir auga, prédikar
hatur á hvíta manninum í stað
haturs á biökkumanninum. For-
ystumaður hinna siðasttöldu er
Sobukwe og hann hefur átalið
Luthuli harðlega fyrir máttvana
afstöðu hans. Það' var flokkur
Sobukwes sem skipulagði mót-
mælaaðgerðirnar í Sharpeville ár
ið 1959 er'leiddi til þess að 70
blökkumenn voru stráfelldir í
vélbyssuskothríð og hundruð
særðust. Mandela fylgdi í fyrstu
stefnu Sobukwes og þótti honum
Luthuli ekki nógu harður af sér
í baráttunni.
Yfirgaf heimili og starf
Ógnarstjórn og grimmdaræði
Verwoerds, sérstaklega síðustu
mánuðina, hefur orðið til þess
að sameina þessar tvær fylking-
ar einkum þar sem báðar hafa
verið bannaðar. Næstum öll and-
stöðuhreyfingin stefnir nú að
því að komið verði á nýtízku þjóð
félagi, framfarasinnuðu samfé-
lagi blökkumanna, hvítra manna
og indverskra innflytjenda. Þessi
sameining tveggja ólíkra stefnu-
miða er ekki sízt að þakka Man-
dela.
Hann varð lögfræðingur og
var það einkum að þakka hvít-
um stuðningsmanni hans — sem
raunar var Gyðingur — og einnig
var lögfræðingur. Mandela sner-
ist frá draumlyndri þjóðernis-
stefnu og varð frjálslyndari í
skoðunum á háskólaárum sín-
um. Jafnframt bjó hann sig und-
ir hlutverk sitt að skipuleggja
neðanjarðarhreyfinguna.
Það var árið 1950 sem Ver-
woerd-stjórnin kom á lögum sem
heimila „að uppræta kommún-
isma“. Þessi lög stefndu raunar
að því marki að uppræta alla
andstöðu gegn stjórninni, af
hvaða tæi sem var. Mandela opn-
aði lögfræðiskrifstofu um svip-
að leyti og andspyrnuhreyfingin
hóf víðtækar aðgerðir til að sýna
fyrirlitningu á þessum nýju lög-
um og brjóta í bága við þau. Man
dela var settur til að skipuleggja
hreyfinguna og lét lögfræðiskrif-
stofuna lönd og leið. Síðan hef-
ur hann eingöngu starfað sem
skipuleggjandi og áróðursmaður.
Hann tók þátt í hinum miklu
„landráðaréttarhöldum" sem
áttu að sanna að leiðtogar blökku
manna væru ekki annað en mála-
liðar kommúnista, þar var hann
bæði verjandi og ákærður og sat
í fangelsi í fjögur ár. Réttarhöld-
unum lauk sem hrapalegum ó-
sigri fyrir Verwoerd og skunka
hans, þeir urðu að láta „land-
ráðamennina“ lausa án þess svo
mikið að geta klínt á þá dauf-
asta kommúnistastimpli.
ÞjóShetja
Eftir að Suður-Afríka var
neydd til að segja sig úr lögum
við brezka samveldið í marz 1961
og varð sjálfstætt lýðveldi í maí-
mánuði sama ár, hefur Mandela
orðið þjóðsagnhetja og hefur oft
verið nefndur Svarta akurliljan
til að minna á þá rauðu. Hann
ögraði lögregluríki Verwoerds í
hálft annað ár þar til hann var
svikinn í hendur lögreglunni í
ágústmánuði. Hann er rómantísk
ur persónuleiki — jafnvel gagn-
vart óvinum sínum kemur hann
fram sem hóflegur aristókrat —
hugrekki hans og ótrúleg hæfni
að forðast gildrur lögreglunnar
gerðu hann skjótlega frægan
meðal íbúa Afríku. Hann er
slyngur að skipuleggja aðgerðir
af öllu tæi — í maímánuði 1961
meðan lögreglan leitaði hans
ákaft gaf harin sér tíma til að
skipuleggja mótmælaaðgerðir á
„sjálfstæðisdegi" ríkisins við há-
tíðahöldin í tilefni af lýðveldis-
stofnuninni og varð til þess að
allir blökkumenn sátu heima.
Hann hefur samband við blöðin
frá símaklefum á götum borgar-
innar og mætti alltaf stundvís-
lega til funda. Þótt hann sé
hundeltur af lögreglunni og
heitið sé fé til höfuðs honum læt
ur hann það ekki aftra sér frá þvi
að ferðast tjl útlanda í nauðsyn-
legum erindagjörðum — og
koma heim aftur. Hann hefur
tekið þátt í al-afríkanskri ráð-
stefnu í Addis-Abeba í febrúar
1962. í ræðum sem hann hélt
þar og í ótal bæklingum sem
hann hefur skrifað og dreift
leynilega hefur hann varað við
því að halda til streitu hinni
óvirku mótstöðu gegn ógnar-
stjórn Verwoerds og telur hana
ekki lengur nægja gegn hinum
fasistísku kúgunaraðferðum.
Jafnvel Albert Luthuli er horf
inn frá þeirri stefnu sinni að
óvirk andstaða ein megni að
hamla gegn kúgun hinna fasist-
ísku yfirvalda og hefur lýst því
yfir að baráttan standi um „hrein
an fasisma eða lýðræði fyrir
alla“. Hann sér fram á langa og
stranga baráttu, sem verður óum-
flýjanlég, hvað sem hún kostar.
Þannig hafa jafnvel hinir frjáls-
lyndustu og umburðalyndustu
meðai leiðtoga blökkumanna í
Afríku gefið upp alla von um
friðsamlega lausn baráttunnar og
sjá nú fram á að borgararstyrj-
öld er óumflýjanleg. Og sú styrj-
öld verður ekki háð með þeim
aðferðum sem Luthuli hefur
boðað.
Nazistar
Eftir að Suður-Afríka varð
sjálfstætt lýðveldi, leið ekki á
löngu áður en ástandið í landinu
var orðið eins og í þeim lönd-
um þar sem nazisminn réð lög-
um og lofum hér áður íyrr. Hug-
takið „nazistfskt" er ekki notað
hér í yfirfærðri merkingu. Fas-
ismi Verwoerds er beinn karl-
leggur frá nazisma Hitlers. Bezta
sönnun þess er maður sá sem
Verwoerd skipaði í embætti
dómsmálaráðherra í því skyni að
berja niður með öllum ráðum alla
andstöðu gegn stjórninni. Hann
heitir Balthasar Vorster. Á stríðs
árunum síðari var Vorster sett-
ur í íangelsi vegna þess að hann
var forystumaður nazistískrar
hreyfingar sem kallaði sig
„Ossewa Brandvag" og gengu
meðlimir hennar í einkennisbún-
ingum og skreyttu sig með haka-
krossinum, ráku áróður gegn
Englendingum og höfðu að kjör-
orði: „Einn guð, ein trú, ein
þjóð“. Það minnti óneitanlega
á kjörorð Hitlers: „Ein þjóð,
eitt ríki, einn foringi".
Vorster er ábyrgur fyrir hroða-
legasta lögregluríki veraldar.
Meistarastykki hans í iðninni eru
hin illræmdu „skemmdarverka-
lög“ sem sett voru daginn sem
lýðveldið var stofnað, en sam-
kvæmt þeim heyrir undir
skemmdarverk hvaðeina „sem
miðar að þjóðfélagslegri eða
efnahagslegri breytingu" á skipu
laginu.
Vorster lýsir því yfir sýknt
og heilagt að hann stefni að því
að varðveita lýðræðið. Hins veg-
ar er hugmynd hans um lýðræði
harla annarleg. cög.iá/cstríðsárun-
um sagði þessi-núverandi dóms-
málaráðherra: „Við fylgjum
kristilegri þjóðernisstefnu í sam
vinnu við nazista. Það er ólýð-
ræðislegt skipulag, og má kall-
ast einræði, ef verkast vill. Það
skiptir engu máli hvort það er
kallað fasismi á Ítalíu, nazismi
í Þýzkalandi eða kristileg þjóð-
ernisstefna í Suður-Afríku. Hitler
er vinur okkar, — England er
erkifjandi vor.“
ELSON MANDELA
Ótakmarkað einræði
„Skemmdarverkalögin" má
sveigja að geðþótta. Allt er hægt
að flokka undir „skemmdarverk"
og refsinguna má ákveða að vild.
allt að dauðarefsinugu. Sá
ákærði er talinn sekur nema
hann geti sannað sakleysi sitt.
Það eru ekki aðeins blökku-
menn sem berjast gegn Ver-
woerd og skunkunum hans. Því
má ekki gleyma að stór hluti
hvítra manna berst hatrammri
baráttu gegn ógnarstjórninni og
ekki sízt sterk samtök kvenna.
Leiðtogi stjórnarandstöðunn-
ar, Sir de Villers-Graff kallaði
lögin ögruci við mannréttindin.
Og listi sem dómsmálaráðherrann
lét gera yfir þjóðhættulegar per-
sónur hefur að geyma nöfn 60
hvítra manna, en alls eru 102 á
listanum.
Verwoerd er í nánu sambandi
við Welensky og Salazar og eru
þeir þremenningar taldir hættu-
legastir lýðræðislegri þróun í
Afríku. (Þýtt.)
ÞETTA er hið umdeilda málverk svarta málarans Ronalds Harrison
í Höfðaborg, sem stjórnin lét gera upptækt. Það var ekki listrænt
gildi myndarinnar, sem athyglina vakti heldur pólitískt gildi henn-
ar. Mynd sína nefndi Harrison „Hinn svarti kristur”. Það er Albert
Luthuli, sem hangir á krossinum, en rómversku hermennirnir til
vinstri eru dr. Verwocrd forsætisráðherra og Balthazar Vorst, dóms-
málaráðherra.
Áhyggjur lands-
félksins
Benedikt Gröndal, ritstjóri
Alþýðubtaðsins, minnist á það
í pistli sinum UM HELGINA
s.l. sunnudaig, að senn setjist Al
þingi á rökstóla og sipáir því,
að það þinig muni fá til með-
ferffar 2—300 þingmál á 5—
700 þingskjölum. Segir síðan:
„Landsfólkið hefur miklar á-
hygigjur af verðbólgunni og
mun fyrst og fremst bíða eftir
að heyra, hvað ríkisstjómm
gerir á því sviði. Að vísu er
hreyfing verðlags og kaup-
gjalds enn ekki e'ins hröjj eins
go hún var flest árin milli 1950
og 1958, en hættan er eigi að
síður geigvænlcg“.
f þessu felst auðvitað hiklaus
játning um það, hvert stjómar-
stefnan hefur leitt þjóðina,
steypt yfir hana nýju flóði
óðadýrtíðar og verðbólgu. Að
vísu segir ritstjórinn, að
„hreyfing verðlags oig kaup-
gjialds" sé enn ekki e’ins hröð
og á áru.num 1950—1958. Vera
má, að sú „hreyfing“ sé ekki
eins hröð og stundum áður,
en það stafar af því einu, að
vísitölunni var kippt úr sam-
bandi, svo að kaup er ekki
greitt eftir henni, en hins veg-
ar er „hreyfing“ hennar upp á
við í verðlagi.nu hraðarj en
nokkru sinni fyrr. Nægir að
bendia á þá staðreynd, að nýja
vísitalan, sem þessi stjórn setti,
hefur hækkað um 32 stig, og
vísitalan, sem gilti, þegar stjóm
in kipipt'i henni úr sambandi,
hefur hækkað um rúm 60 stig.
Vísitöluhækkunin, sem strand-
aði á, þegar vinstri stjórnin
fór frá, var þó aðeins 28 stig.
Er þetta fróðlegt til saman-
burðar.
Launafólk hefur ekki fengið
nema lí'tið brot þessar.ar fer-
legu hækkunar í launabótum,
og það mun varla of mælt, að
menn bíða með eftirvæntingu
eftir því, hvað ríkisstjórn, sem
misst hefur svona gersamleiga
taumhald á dýrtíðinni telur sér
sæmandi að segj,a við Alþingi.
Ódýrt fercamanna-
land
Morgunblaðið sagði þá gleði-
frétt allkampakátt fyrir
nokkru, að nú væri því marki
náð að gera fsland annað ódýr-
asta ferðainannaland j Evrópu.
Tíminn vakti athygli á þessari
frétt, en Mbl. hefur ekki enn
rætt þetta mál eða skýrt þjóð-
inrii frá því, hvernig ríkisstjórn
in fór að þvi að vinnia þetta
afrek, hvaða úrræðum var veitt
til þess. Þá væri ekki síður lær
dómsríkt að fá að heyra það
hjá Mbl., hvaða áhrif þessar
sömu ráðstafanir höfðu á kjör
landsfólksins sjálfs, eða hvort
það Iiefur grætt eins mikið á
þeim oig útlendingarnir.
9% lækkun
Stjórnin gumar nú mjög af
því, að úthlutað hafj verið 82
millj. kr. til íbúðalána og segir
þetta hærri uppliæð en áður.
f raun og veru er féð all-
miklu minna en áður, því að
krónan er orðin svo lítil. Og
hagtíðindin liafa enga frægðar-
sögu að segja um afrek þessar-
ar stjórnar í húsnæðismálum.
Samkvæmt þeim kostaði 320
rúmmetra íbúð árið 1957 að
meðaltali 350,400 kr. Þá fékkst
hjá Húsnæðismálastjórn 100
þús. kr. lán út á slíka íbúð.
Það eru 28% byggingarkostn-
að'arins. Ilagtíðindin segja okk-
________Framh. á 15. siðu.
—g—il—lllll I I
2
/
TÍMINN, þritfjudhginn, 2. október 1962