Tíminn - 05.10.1962, Blaðsíða 9

Málverk á sýningunni í Skálanum.
við, áttar maður sig betur á
sjálfum sér, kemst í snertingu
við hreyfingu samtíðarinnar,
þar mætast menn af öllum
landshornum og heimshornum.
Þetta er máske orðið svipað í
New York, ég þekkj það ekki
af eigin raun.
Fyrst vel tekið —
síðan svo og svo
— Hvernig finnst þér annars
ag bera saman móttökurnar
hér heima fyrstu árin og í
seinni tíð?
— Mér var tekið býsna vel
á fyrstu sýningunni, sem ég
hélt 1931, hún var í Gúttó, þá
var ekki um annan sýningar-
stað að ræða í bænum. Ég var
þá að koma heim frá Noregi,
þar sem ég lærði hjá þeim á-
gæta manni Axel Revold. Það
var eiginlega furða, að ég
skyldi selja nokkra mynd. Það
var nefnilega komin kreppa og
ég varð hennar strax miklu
meira var hér en úti. Já, mér
var tekið reglulega vel, líklega
verið talinn bara nokkug efni-
legur unglingur. En svo hélt
ég til Parísar og næsta sýning
mín hér varð ekki fyrr en 1938.
Þá var ekki eins mikil hrifn-
ing. Og síðan eru mjög skipt-
ar skoðanir. Satt ag segja
mála ég aldrei með það fyrir
augum, að nokkur lifandi mað-
ur vilji kaupa myndir mínar.
— Hvernig stóð á því, að þið,
sem stóðuð að Septembersýn-
ingunni, lögðuð hana niður?
— Því get ég ekki svarað.
Ætli nokkurt okkar hafi gert
sér grein fyrir því, af hverju
það var, nema það hafi gerzt
af sjálfu s£r af því að hún
hafði lokið sínu hlutverki. Hún
hafði reyndar kostag okkur mik
ið fé, þ.e.a.s. sýningarskrárnar.
Þær voru svo skrambi dýrar í
útgáfu, að það er ekki langt
síðan við losnuðum úr þeirri
skuld, þó að tíu ár séu síðan
sú síðasta kom út. Við fórum
nokkug flott af stað notuðum
fínan myndapappír. Eiginlega
voru þetta fyrstu sýningarskrár
hér, sem voru ekki svo ómerki
legar, að nokkur í útlöndum
vildi líta við þeim, þótt ég
segi sjálfur frá. Þær voru á-
gæt auglýsing erlendis, svo
langt sem þær náðu.
KveSja frá Sikiley
til H.K.L.
— Þú fórst líka til Ítalíu á
fyrstu Parísarárunum, eða var
það ekki?
— Jú, ég var þar í eitt ár.
En það var svo skrambi leið;
inlegt inni á meginlandinu. 1
þessu fasistaríki var eins og
flestir þeir væri hálf hjákátleg
ir, sem ekkj voru í úniformi.
Þarna inni á meginlandinu var
ekkcrt annað að gera en skoða
list frá liðnum öldum. Þar
gerðist ekkert f myndlist, með-
an fasistarnir voru við völd.
En þegar þeir voru fyrir bí,
leystist myndlistin svo ræki
lega úr læðingi, að varla urðu
slíks dæmi í nokkru landi'öðru
eftir seinna heimsstríðið. Já,
þegar ég var þarna 1937—1938,
var ég fyrst nokkra mánuði
inni á meginlandinu, aðallega
í Flórens, síðan fór ég út á
Sikiley, var þar í hálft ár. Þar
býr hreint allt annað fólk en
inni á sjálfri Ítalíu. Enda eru
þeir alveg áreiðanlega mikið
blandaðir bæði Aröbum og
sjálfsagt Norðurlandabúum
líka, síðan þeir gengu þar á
land forðum daga. Þeir eru
sagðir miklir áflogahundar og
glæpamenn, Sikileyingar, en
ekiki varð ég fyrir óþægindum
af því, og mér fannst þeir eig-
inlega miklu heiðarlegri en
sjálfir ítalirnir. Fólkið á Sik-
iley var einstaklega geðfellt,
og þeim var ekkert um fasism-
ann gefið. Svo mikið var víst að
þegar Hitler kom að heimsækja
Mussolini og stóð til, að hann
kæmi líka til Sikileyjar, var
hætt við ferðina þangað, enda
þótt búig væri að koma fyrir
einhverju móttökutildri. Ég
var þarna í þorpinu Taormina,
þar sem Haldór Kiljan Laxness
skrifaði Vefarann mikla frá
Kasmír, og þeir mundu eftir
honum þorpsbúar, báðu mig
tveir að skila kveðju til Hall-
dórs. Þeim líkaði vel við hann.
Ég hafði virkilega gaman af að
vera þarna. Ég hafði Etnu fyr-
ir framan gluggann minn, og
ekki var gróðursælt þar í
grennd, fátt annað þess kyns
en kaktusar.
Áhuginn beinist að því,
sem ógert er
— Er það rétt, að abstrakt
listmálarar kær; sig kollótta
um fyrri verk og telji þau, lít-
ils virði?
— Það er náttúrlega orðum
aukið. En hitt er sönnu nær,
að aðaláhugi okkar beinist að
því, sem ógert er. Það er dag-
urinn á morgun, sem gildir,
fyrst og fremst að sinna því
dagsverki,' sem er framundan.
það hafa þeir í huga, sem fást
við listir.
— En það hefir komið fyrir
þig og fleiri að snúa aftur að
því að gera hlutrænar myndir.
er þag afturhvarf til náttúrunn
ar, veitir abstraktlistin þá ekki
nægilega möguleika?
— Ég held það geti verið
ýmsar ástæður fyrir þessu. T.d.
það, að listamaður áttar sig á
því, ag hann var ekki búinn að
„tæma sig“ á fyrra sviði og
hverfur aftur til þess.
Einstaklingur skapar ekki
liststefnu
— Og hvað kemur fleira til?
— Slíkt sem þetta getur líka
orsakast af einhverri kreppu,
sem listamaður er staddur í.
Þegar ég kom heim frá Frakk-
landi á stríðsárunum, hafði ég
málað áður abstrakt alllengi.
En eftir að heim kom, rofnaði
samband við málara, sem ég
ræddi oft við og voru að brjóta
til mergjar svipuð vandamái
og ég, (þetta er sams konar
aðstaða og kúbistarnir komus*
í, þegar þeir urðu viðskila í
fyrra stríðinu). Þegar svona va>
komið, fór ég að mála fígúra
tívt, frá þeim tíma er t. d.
þessi mynd, Sjávarþorp, og
satt að segja er hún og fleiri
myndir frá þessum tíma í
vissu samræmi við það. sem ég
er einmitt að gera nú upp á
síðkastið, þegar ég nú fer að
athuga það, þá sé ég það. Þá
koma mér í hug þeir, sem voru
að vinna í Kaupmannah. á þess
um tíma, þeir sem sýndu sam-
an á Höstjndstillingen, Svavar
Guðnason var í þeim hópi. —
Þeir ræddust við og báru sam
an bækur sínar, og starf þeirra
rofnaði ekki. Stefna skapast
ekki af einum manni, heldur af
samvinnu fleiri manna. T. d.
hefðj enginn impressionismi
orðið til af starfi eins manns,
heldur hreinlega veslazt upp.
En það var heill hópur, þar
sem hver studdi annan, bæði
kenningarlega og siðferðilega.
Það er fátítt, að nokkur maður
skapi nokkuð að gagni einung-
is af sjálfum hér, heldur kvikn
ar listin af gagnkvæmum kynn
um o.g að einhverju leyti af
sameiginlegri lausn vandamála.
Það var einmitt svipað með
kúbistana. Þeir komust svo
langt í sinni stefnu, af því að
þeir leituðu sameiginlega að
kjarna hlutanna.
Listir fyrir mannkynið
— ekki einstakan
þjóðfiokk
— Abstrakt listamönnum er
oft legið á hálsi fyrir það, að
þeir forsómi þjóðleg einkenni.
— Já, það er einkennilegt,
hvað þag er lífseigt þetta stagl
um þjóðlega list. Mér finnst
þeir, sem vinna af einlægni og
heiðarleika’sem listamenn, getj
ekki starfað eftir þessu boði.
Listin er fyrir mannkynið, ekki
fyrir einstakan þjóðflokk. —
Stundum er ég að hugsa mér,
hvað hefði orðið, ef einhver
hefi sett sig á háan hest og
farig að boða þjóðlega stjörnu-
fræði, hvort þá hefði verið til
nokkur stjörnufræði. Hitt er
jafn satt og rétt, að ég hef séð
íslenzka list í útlöndum, bæði
fígúratíva og abstrakt list, sem
sker sig úr verkum annarra
þjóða. Það er örugglega vegna
þess, að höfundar þessara verka
hafa lifað á íslandi, sem á
svona sérstæða náttúru. Með
öðrum orðum, hið ómeðvitaða
þjóðlega er raunveruleiki í list
hjá öllum þjóum. Hvað eigum
við að segja t. d. um íslenzka
miðaldalist, sem er eitt hið
stórkostlegasta, er gert var í
Evrópu á þeim tíma, varð hún
ekki til áður en farið var að
tönnlast á þessu hugtaki um
þjóðlegu listina?Mér dettur í
hug meistarinn Bach. Ekki
reyndi hann að vera þjóðlegur,
svo ég viti, ég þykist hafa
kynnzt honum dálítið, set mig
aldrei úr færi til að hlusta á
hann, met hann mest allra tón
skálda. Ég segi það, ekki hon-
um til lasts, að hann skrifaði
upp ítalina, Vivaldi og aðra,
en það gerði bara gæfumun-
inn, ag hann var svo miklu
stærri en þeir. Ég get ekki
gleymt því, sem Einar Bene-
diktsson sagðj einhvers staðar
í ritgerð, þótt ég treysti mér
ekki til að hafa það orðrétt eft
ir, en meiningin var þessi: —
Grímur Thomsen er einn
þeirra fáu Íslendinga, sem
kunna að yrkja og sem hefir
skilið, að listir og skáldskapur
eru vísindi. Dönsk miðlungs-
skáld kunna að yrkja og því
eru verk þeirra betri en sumra
íslenzkra góðskálda. Einhvern
veginn á þessa leið komst Ein-
ar Ben að orði.
Listamenn eru fólk
— Er listin aðeins fyrir út-
valda, á hún að þóknast fólk-
inu, eða hvað segirðu annars
um Sósíalrealismann?
— Það er nú ljóta fyrirtæk-
ið, og til allrar blessunar held
ég, að varla nokkur góður lista
maður hafi gengið í þjónustu
hans og þar með eyðilagt sig.
Ég hef aldrei almennilega skil-
ið, hvers vegna þessi stefna var
sett fram, af því að mér finnst
felast í henni svo mikil mann-
fyrirlitning, hvort sem forsvars
mennirnir gera sér það ljóst.
Þetta á við þessa undarlegu
stefnu, en annars held ég að
öll góð list sé sósíalrealisk,
listin er fyrir fólkið og lista-
menn eru fólk. En að vera að
hamra á því, að listamenn eigi
að koma til móts við fólkið,
það er móðgun bæði við fólkið
og listamanninn. Ef listamaður
á að fara ag beygja sig í átt
til áhorfandans, þá er varla
hægt að skilja það öðruvísi,
en svo, að hann sé hátt yfir
það hafinn. List er bara einn
þáttup í lífinu, ekkert annað.
Eigum vig að hugsa okkur, að
tónskáld væri skikkað til eða
tækj sér fyrir hendur að skrifa
músík fyrir ómúsíkalskt fólk,
af því að það ætlaði ag halda
áfram að véra ómúsíkalskt. —
Hvers konar skáldskapur yrði
það?
— Getur músík komig fram
í málverki?
— Það er máske erfitt að
segja, að hvaða marki það sé,
nema um áhrifin ein sé að
ræða. Ég þykist alltaf sjá það
á málverki, hvort málarinn er
músíkalskur. Samt getur ó-
músíkalskur málari gefið alveg
jafnmikið í mynd sinni og hinn,
sem er músíkalskur. Það er
oft eitthvert samband mjlli list
greina og listamanna. Hvað
snertir málara og myndhöggv-
ara hér á landi, þá hafa þeir
meira samband við bókmenntir
en gerist í öðrum löndum, hér
gera þeir meira af því að lesa
bækur, og það er sjájfsagt af
því, að allir hér eru svo mikið
fyrir það gefnir_að lesa bækur.
Margir rithöfundar hér hafa á-
huga fyrir verkum okkar, t. d.
hafði Steinn Steinarr mjög gam
án af málverkum, þó varla eins
mikig og við höfum af lýrikk-
inni hans. Annars held ég sé
nú mál að slá botninn í þetta,
af því að þetta er allt ótæm-
andi umræðuefni. Nú skulum
við bara setja punkt.
— G.B.
Ein myndin á yfirstandandi sýningu Þorvaldar I Listamannaskálanum. Minnir hún á myndina Sjív«
arþorp?
J
TÍMINN, föstudaginn 5. október 1963 — 9