Tíminn - 11.10.1962, Blaðsíða 8
r
Lárus Jónsson:
Uppsaiabréf [
KOSNiNGAR I
Nokkuð er nú um liðið síðan
síðasta bréf hljóp af stokkun-
um og mikig vatn hefur runn-
ið til sjávar í Svíþjóð. Sumarið
hefur verið með fádæmum kalt
og rakt. Til vandræða hefur
horft með uppskeru. Kornig er
niðurbarið og þegar tekið að
spíra í axinu. Hafrarnir standa
fagurgrænir og hálfþroskaðir,
þótt september og venjulegur
uppskerutími sé úti. Óhemju
magn af heyi hefur eyðilagzt
vegna óþurrka. Bændur eiga
órólega og áhyggjufulla daga.
En þag eru fleiri, sem hafa
orðið fyrir búsifjum vegna ó-
þurrka. Á nokkuð takmörkuðu
svæði rétt sunnan við Stokk-
hólm rigndi ca. 104 mm á ein-
um sólarhring. Afleiðingin varg
sú, að langur kafli úr Erópu-
vegi nr. 4 hvarf, og hver sem
til náði greip sér bát og árar
og réri lífróður um göturnar
að bjarga nágrönnunum og því
lausafé, sem hættast var við
skemmdum, því fjöldi húsa
varð umflotinn og kjallarar
fylltust og menn óðu í hné á
stofugólfinu. Scania Vabis verk
smiðjurnar urðu að fá kafara
til þess að fara í lagerinn, því
öðrum var ekki fært.
KOSNINGAR
Það er sitthvað fleira frétt-
næmt sem hefur gerzt og má
þar helzt nefna kosningar til
sveitastjórna og sýslunefnda
(landstrng). Niðurstaðan er nú
alkunn. Socialdemókratar unnu
mikinn sigur. Hægri menn töp
uðu, frjálslyndir stöðvuðu það
hrun, sem hótaði við síðustu
kosningar og Miðflokkurinn
hélt í stórum dráttum velli.
Kommúnistar töpuðu nokkru.
Sigur sósíalista (og ósigur
hægrimanna) varð í fulltrúa-
tölu reiknaður nokkuð minni,
þegar öll kurl komu til grafar
en fyrstu niðurstöður gáfu til
kynna. Þetta kom til af því, að
utankjörstaðakosning fór hér
að mestu fram á kjördag á póst
húsum, sem síðan senda at-
kvæðin á áfangastað. Það tekur
því hálfan mánuð að fá
lokaniðurstöður. Sú regla er
nokkuð undantekningalaus að
hægri menn fá mest af póst-
atkvæðunum, því hafa þau oft
orðið til þess að bjarga sætum,
sem virtust töpuð eftir bráða-
birgðatalningu. Þetta er Þó til
tölulega þýðingarlítið og breyt-
ir engu um að sósíalistar juku
fylgi sitt til mikilla muna og
hafa nú fullan helming kjós-
enda á bak vig sig, og að hægri
menn töpuðu um 25% af sínu
fylgi miðað við síðustu sveita-
stjórnarkosningar. Miklu af því
tapaði flokkurinn vig síðustu
kosningar til neðri deildar
þingsins fyrir tveimur árum en
hrunið hélt áfram.
Það var ekki betur séð, en að
kosningaúrslitin kæmu mönn-
um á óvart. Skoðanakönnunin
í upphafi kosningabaráttunnar
sýndi mikinn sigur fyrir hægri
flokkinn og sósíalistar virtust
tæpast þora að vona að halda
sínum góða hlut frá þingkosn
ingunum árið 1960. Eg verð þó
hér að skjóta inn í nokkru
sjálfshóli. Því meira sem leið
að kosningum því ákveðnara
spáði ég sigri sósíalista, ein-
faldlega af því að mér fannst
stjórnarandstæðingar lítið sann
færandi í áróðri sínum og í
mörgum atvikum var áróður
þeirra falskur og tvísaga. Eg
varð sannspár, hvort sem ástæð
urnar eru þær sem ég nefndi
eða aðrar.
Annars eru að sjálfsögðu all
margar kenningar á lofti um á-
stæðurnar. Ein býsna athyglis
verð athugun gerðist á Per-
Albins-árunum fyrir 1940. Ég
hygg að það hafi verið árið
1936, sem sósíalistar unnu sinn
stóra sigur, en í næstu kosn-
ingum 1938 juku þeir enn fylgi
sitt, menn vildu meina að hér
væri um ölduhreyfingu að ræða
og eftir hagstæðar kosningar
fylgi enn þá hagstæðari.
Athyglisvert er, að sósíalistar
fá alla jafna hlutfallslega
meira af ungum kjósendum en
eldri. Þetta er athyglisvert með
hliðsjón af þeirri staðreynd,
að sósíalistar hafa stjórnað Sví
þjóð samfleytt í 30 ár og unnið
mikið starf í að skapa félags-
legt öryggi og að þeir sem nú
kjósa í fyrsta sinn hafa ekki
hugmynd um hvað atvinnuleysi
er. Maður skyldi ætla, að á-
róður stjórnarandstæðinga um
meira athafnafrelsi og betra
líf félli í góðan jarðveg hér.
Svo er ekki og ef svo heldur
áfram mega sósíalistar vera
bjartsýnir um næstu framtíð,
barnahópar stríðsáranna öðlast
kosningarétt.
Kosningabaráttan fór nú fram
með nokkuð öðram hætti en
áður. Minna var um fundahöld,
en þeim mun meira um sjón-
varps- og útvarpsumræður. —
Þessar dagskrár voru með ýms
um hætti. í útvarpi mættust
flokkarnir tveir og tveir, einn
frá hvorum, unz allir höfðu
mætt öllum. Þessar ræ?Sur voru
sjaldan skemmtilegar, enda
ekki stórhöfðingjar, sem þar
komu fram.
í sjónvarpi fékk hver flokk-
ur heilt kvöld, sem hófst með
því að sýnd var kvikmynd, sem
áróðursdeild flokksins hafði
látið gera og sýndi hvað flokk-
urinn vildi láta gera. Því næst
var flokksformaðurinn spurður
spjörunum úr af fjórum and-
stæðingum, sínum frá hverjum
flokki. Þessi kvöld voru hin at-
hyglisverðustu, enda engir við-
vaningar á sviðinu Langat-
hyglisverðasta kvikmyndin var
frá sósíalistum. Þeir tóku þrjú
tímabil, eitt fyrir þeirra daga
og svo daginn í dag og lögðu
þá megináherzlu á' vankantana
og gallana. Með þessu sögðu
þeir ag svona var það. Þetta
höfum við gert, en þetta eig-
um við þó eftir að gera, og svo
lauk myndinni með því að sýna
hvernig þeir vildu halda á-
fram að bæta þjóðfélagið. Síð-
an þeir grein fyrir hvað þetta
kostaði, og hvers vegna skatt-
arnir væru svo háir.
Þetta hafði óefað miklu já-
kvæðari áhrif en hróp frjáls-
lyndra „burt meg biðraðirnar,
fleiri skóla. fleiri sjúkrahús,
fleiri bústaði og lægri skatta.“
Fólk trúði því ekki að hægt
mmmmmmmmm
Eitt af kosningaspjöldum jafnaðarmanna, þar sem lögð var áherzla
á að friður og öryggi skipti mestu, en hsegt er að tryggja það
með óbreyttri utanríkisstefnu Svíþjóðar, sem ekki samrýmist aðild
að EBE. — Myndin, esm fylgir, er af Tage Erlander, forsætisráðh.
væri að gera meira fyrir minni
kostnað og að steypa sér í skuld
ir var sýnilega ekki vinsælt,
en þá sagði Ohlin ef skattarnir
lækka þá sparar fólkig meira
en skattalækkuninni nemur!!
Erlander svaraði því til að þetta
væri auljós blekking, en þó
þetta væri svo, þyrfti ríkið að
taka lán og hingað til hefði það
verið aðaláróðursefni stjórnar-
andstæðinga að ríkið tæki lán.
Þá svaraði Ohlin að munurinn
á skattatillögum sósíalista og
frjálslyndra væri hverfandi, og
beit þar með í skottið á sjálf-
um sér. — Þetta er auðvitað
býsna einföld mynd af löngum
og margþvældum umræðum
en hún er sönn svo langt sem
hún nær.
Hvað veldur því að frjáls-
lyndir eiga svo erfitt með að
móta gagnboð gegn pólitík
sósíalista? Ein ástæða er aug-
ljóslega sú, ag stefna sósíalista
í dag minnir meira á þann
sósíallíberalisma, sem Bertil
Ohlin átti svo mikinn þátt í að
byggja upp árin fyrir stríðið
en á hinn gamla dagmatíska
sósíalisma. Samtímis hafa frjáls
lyndir komizt meira og meira
til hægri í samstarfsleit og
kannski í leit að mótvægi móti
þeim liberalsósíalisma sem
sósíalistar bjóða nú upp á.
Kosningabará.ttan hófst með
nánu samstarfi milli áróðurs
hægri og frjálslyndra. Miðflokk
urinn fékk ekki að vera með,
heldur fékk hann sinn hlut af
skömmunum. ásamt sósíalist-
um, var jafnvel kallaður hækja
stjórnarinnar. Þessu svaraði
Hedlund með því að tala um
Sameinuðu hægriflokkana. —
Augljóst er að eftir Því sem
leið á kosningabaráttuna sáu
frjálslyndir fram á að hið nána
samband við hægri menn væri
óholt lýðhylli þeirra og í loka-
útvarpsumræðunum lögðu þeir
mikla áherzlu á að sýna fram
á skoðanamun milli sín og
hægri manna.
Hægri menn aftur á móti
komu fram í nýjum búningi,
með nýjan formann. Hann virt-
ist reyna að móta frjálslyndari
stefnu en fyrirrennari hans
féll á 1960. En eftir því sem
leið á kosningabaráttuna þving
aðist hann til þess að taka af-
stöðu til hinnar eldri stefnu og
lýsti því þá yfir að hægri flokk
urinn og hægri stefnan væri ó-
breytt. Að sinni yrði þó ekki
hreyft við styrk með fyrsta
barni, stefnuskráratriði sem
var aðaluppistaðan í baráttunni
1960. Gunnari Heckscher tókst
ekki að stöðva flóttann og kosn
ingaúrslitin hljóta að skoðast
sem persónulegur ósigur, mikið
bitur og alvarlegur ósigur.
LÓÐAMÁL.
Skömmu fyrir kosningar birtu
sósíalistar drög að stefnuskrá,
drög, sem skulu vera til um-
ræðna í flokksfélögum og
hljóta afgreiðslu á flokksþingi
árið 1964.
í þessari stefnuskrá er kveðið
svo á að sveitastjórnir þurfi
að fá aukihn rétt til eignar-
náms í þeim tilgangi að hindra
okur og óeðlilegan gróða í lóða
braski.
Hér þóttust hinir þrír borgara
legu flokkar hafa fundið annan
punkt. sem allir vildu þrýsta
á. Þeir hófu upp raustina og
hrópuðu: Stjórnin ætlar að
taka lóðablettina af villueigend
um. Hér er hætta á ferðum!
Þetta stóg að vísu hvergi í
stefnuskráruppkastinu. Því svör
'iðu stjórnarandstæðingar. að
það stæði hvergi ag Það væri
ekki meiningin. Það dugði ekki
að sósíalistar bentu á að fyrir
nokkrum árum skiluðu Þeir
séráliti í þingnefnd, þar sem
þeir undanskildu einmitt villu
eigendur, meðan hinir borgara
legu vildu ekki gera slíka und
anþágu. Stjórnarandstæðingar
börðu hausnum við steininn.
Aðspurðir hvort þeir teldu þörf
á að hindra lóðabrask svöruðu
frjálslyndir já, hinir fóru und
an í flæmingi. En hvernig
frjálslyndir vildu koma í veg
fyrir braskið, vitum við ekki
enn, en ef að líkum lætur munu
þeir við síðari kosningar eigna
sér heiðurinn af þeim laga-
breytingum sem sósíalistar
berja í gegn á þessu sviði. Það
er þeirra ógæfa. Það er eins
og manni finnist á stundum,
að stjórnarskipti séu frjálslynd
um takmark í sjálfu sér frem-
ur en leið til bættra stjórnar-
hátta.
UTANRÍKISMÁL
EBE og utanríkismálin voru
mikið hitamál í kosningunum.
Löngu áður en kosningabarátt
an eiginlega hófst, tóku að
sjást, einkum frá hægri mönn
um, yfirlýsingar um að ef Sví-
ar kæmu ekki með í EBE
myndu raddir um endurskoðun
utanríkisstefnu Svía vinna í
styrkleik. Þetta kölluðu sósíal-
istar og miðflokksmenn að
vilja verzla með hlutleysið, Því
var harðlega neitað. Hlutleysið
skyldi varið til síðasta manns,
en samt var sjálfstæði ein-
stakra þjóða gamaldags og ó-
eðlilegt (Den nationella suver
anitatens tid ar förbi). Sannast
sagna var ógerlegt að átta sig
á raunverulegri stefnu frjáls-
lyndra og hægri manna í utan-
ríkismálum, en þeir reyndu að
gefa í skyn' jákvæðari afstöðu
til EBE en sósíalistar og þó
einkum Miðflokksmenn, sem
mega teljast neikvæðastir. Þó
er þess ag gæta, að sósíalistar
eru varla einhuga í málinu.
Það er margt fleira hægt að
segja um Þessar kosningar og
þessa kosningabará.ttu, en ein-
hvers staðar verður að láta
staðar numið.
Þeir sitja nú félagar og
sleikja sárin. Til Þess hafa þeir
fyllstu ástæðu, því kosningarn
ar styrkja aðstöðu stjórnarinn-
ar í ríkisþinginu, ekki bara sið-
ferðislega, heldur og atkvæða-
lega, því sýslunefndir (lands-
ting) kjósa menn til setu í efri
deild ríkisþingsins. Fyrir kosn
ingar var aðstaðan sú að stjórn
in var í minni hluta í neðri
deild, það verður óbreytt. í efri
deild hafði hún hreinan meiri-
hluta og í sameinuðu þingi, sem
fjallar um viss mál, a.m.k. sum
hljóta mismunandi afgreiðslu
í deildum; þar hafa kommún-
istar haft úrslitaatkvæði. Nú
eykst meirihlutinn í efri deild
inni svo að á.rið 1964 þegar á-
hrifa kosninganna fer að
gæta, fá sósíalistar hreinan
meirihluta i sameinuðu þingi
og verða óháðir kommúnistum.
Hinir sigruðu kenna hvor
öðrum um.
8
T f M I N N, fimmtudagur 11. október 1962