Tíminn - 19.10.1962, Blaðsíða 8

Svar við leikdómi f
Jane Vaughan:
Áströlsk menn-
ing, bókmenntír
og leikhús —
LEIKDÓMUR Gunnars Dals um Sautjándu brúðuna lýsir grátbros-
legri vanþekkingu á ástralskri menningu bæði i fortíð og nútíð.
Hvaðan hann hefur heimildir sínar er mér ókunnugt um, en þær
eru rangar, og það, sem hann skrifar er villandi. Ég leyfi mér að
fara þess á leit við Tímann, að mér verði leyft að leiðrétta verstu
villurnar.
Ástralíubúar hafa engan
menningargrundvöll. — Ein alvarlegasta villa Gunnars
Dals er sú kæruleysislega tilgáta, að Ástralíubúar hafi engan menn-
ingargrundvöll eða menningarerfðir. Ég efa stórlega ag til sé nokk-
urs staðar í heimi þjóð svo ferleg og ómennsk, að hún hafi ekkert
af þessu til að bera, því skyldu Ástralíubúar þá endilega vera eina
undantekningin. Sá menningargrundvöllur, sem við byggjum á í
listum er ferns konar.
í fyrsta lagi erum vig flestir Evrópubúar að ætt og erum sem
slíkir aðilar að allri evrópskri menningu allt frá dögum Forn-Grikkja.
Ensk tunga er móðurmál okkar, við lítum á enskar bókmenntir eins
og eigin bókmenntir. Ástralíubúar draga ekki markalínu milli t. d.
ástralskra, amerískra og enskra skáldsagna, þær eru allar ritaðar á
enskri tungu og Þess vegna hluti enskra bókmennta.
í öðru lagi er áströlsk erfðamenning ekki eins fyrirferöarlítil
og Gunnar Dal heldur. Við eigum aragrúa af Þjóðsögum, streng-
leikjakvæðum, ævintýrum og munnmælasögum, sem skýra ástralska
afstöðu til þess sem gerzt hefur, einkum frá frumbýlisárunum og
gullæðistímanum. Þetta allt skapar hin sérstöku blæbrigði í ástr-
alskri menningu, sérstakan hugsunarhátt, sem ekki er til í öðrum
löndum. Að þessi munur er raunverulegur sannar eftirfarandi. Allir
íslenzkir leikdómar, sem ég hef lesið um Sautjándu brúðuna skipa
leiknum sess meðal hins almenna, enginn jaðrar hina sérstæðu til-
vísan til ástralskra lífsskilyrða og menningarverðmæta. Þetta er
vitanlega mjög eðlilegt og skiljanlegt, en það er hvorki eðlilegt né
skiljanlegt ag gagnrýnandinn Gunnar Dal skyldi taka á sig gervi
strútsins og segja. „Ég veit ekkert um ástralska erfðamenningu,
þess vegna er áströlsk erfðamenning ekki til“.
Þriðju menningarerfðina okkar er að finna í fjölmörgum þjóð-
kvæðum, dönsum og sögum hinna innfæddu, list Þeirra og dul-
rænni lífsreynslu. Þetta eru mikilvægir menningarbrunnar, sem
skapandi listamenn ausa óspart af.
í fjórða lagi veitir landið okkar margt, villt og framandi eins
og þag er, sjálfskrifuð harmsaga, sem lesa má út úr aldagamalli
náttúru, sérstæð fegurð og leyndardómar, sem höfða til hugmynda-
flugs jafnvel hinna hugmyndasnauðustu frá blautu barnsbeini. Og
allt, sem Gunnari Dal getur dottið í hug í þessu sambandi er, að
þag sé minni munur á árstíðum í Ástralíu og Evrópu. Gagnvart
slíku hyldýpi vanþekkingar stend ég ráðþrota. Hvað er hægt að
gera við slíku?
Engar
bókmcnntir eða! — Það ætti ag vera hverjum manni
augljóst að listrænt verk eins og Sautjánda brúðan, sprettur ekki
allt í einu upp úr engu. Hin algera vanþekking leikdómandans á
áströlskum bókmenntum birtist Ijóslega í setningum eins og „Ástra-
lía hefur fram til þessa ekki fóstrað nein stórskáld . . .“ „En þótt
skáldskapur hafi aldrei risið hátt í Ástralíu ..." — Þessar stað-
hæfingar get ég því miður ekki rætt við Gunnar Dal. Hins vegar
vil ég leggja honum eins ríkt á hjarta og mér er unnt að kynna sér
verk fremstu höfunda Ástralíu svo hann hætti ekki áliti sínu öðru
sinni með Því að skrifa um bókmenntir, sem hann Þekkir ekki. Þar
eð iðni við lestur ástralskra bókmennta virðist hvorki hafa truflað
starfssvig né tómstundaiðju leikdómandans skal ég hafa listann
stuttan. Ég leyfi mér að benda honum á skáldsagnahöfundana Henry
Handel Richardson, Eleanor Dark, Xavier Herbert og Patrick White,
harmleikaskáldið Douglas Stewart (útvarpsleikrit hans eru sérstak-
lega athyglisverð) og ljóðskáldin Christopher Brennan, James
McAuley, Judith Wright, R. D. Fitzgerald, Ronald McCuaig og-A. D.
Hope. Hinn síðastnefndi hefur verið meðal enskra bókmennta-
manna talinn meðal hinna tíu beztu, sem skrifa á enska tungu. Bóka-
forlagið Hamish Hamilton í London gaf út verk hans 1960.
Og, svei mér.
Engin leikhús heldur! — Gunnar Dal hefur enn fremur
misskilið núverandi stöðu ástralskra leikhúsa. Þag er að vísu rétt
að National Theatre Trust, sem stofnaði Elisa-betarleikhúsig í Sidney
er ekki nema sjö ára. En það er aðeins eitt leikhús af mörgum. Leik-
dómandinn gefur í skyn ag engin önnur leikhús séu starfandi. Þetta
er alrangt. Með því að Gunnar Dal á villandi hátt minntist aðeins á
Sydney en sleppir höfuðborgum hinna áströlsku ríkjanna fimm,
skal ég líka halda mér við Sydney eina. Ég hef búið þar alla mína
ævi unz ég kom til íslands fyrir rúmu ári og tel mig þess vegna bæra
um að ræða þetta mál af nokkurri þekkingu. (Framh. á 13. síðu).
L,a
ÞAÐ var bjart veður í
Reykjavík að morgni þriðju-
dagsins annars októbers, þegar
flugvélin Gljáfaxi hóf sig til
flugs af flugvellinum og tók
stefnu í austurátt. Ég hlakk-
aði til að njóta útsýnisins yfir
sveitir og fjöll Suðurlandsins
og beið albúinn með myndavél-
ina, staðráðinn í því að láta
engan faUegan stað sleppa.
En Adam var ekki lengi í
Paradís. Ekki vorum við fyrr
komnir austur fyrir fjall, en
þokan, þessi erkióvinur ferða-
langa og allra forvitinna manna
— byrgði okkur sýn — aðeins
stöku sinnum grisjaði gegnum
hana, svo hægt var að átta sig
á því, hvag ferðinni leið. Hvítá
og Þjórsá sáust í svip, Hekla
var skýjum hulin svo og Mýr-
dalsjökull. Það rétt grillti í
Langasjó, þar sem hann teygði
letilega úr sér miUi Tungu-
fjalla og Fögrufjalla, Leiðólfs-
fell kúrði sig í suðri. Svo lækk
aði flugvélin flugið. Flugmenn
irnir ætluðu sér auðsjáanlega
niður fyrir skýin. Við flugum
nokkra stund í þoku, svo sást
skyndilega niðlur; s/andar og
vötn, sandar og vötn og brim-
ótt strönd. Vig vorum óumdeil
anlege komnir niður í Skafta-
fellssýsm.
ins hlýtur að hafa borig þess
merki um aldirnar, — og ger-
ir raunar enn. ÓÞarft er að
taka fram, að eini atvinnuveg
ur Öræfinga er landbúnaður
og einangrunin gerir það að
verkum, ag þeir eiga miklu
erfiðara með að losna vig af-
urir sínar en þeir, er við þjóð-
braut búa. Vafalítið horfirnútil
landauðnar í Öræfum, ef engin
væru önnur sámgöngutæki til
en þau, sem á landi aka eða sæ
fljóta. En einmitt um það leyti,
sem þær sveitir á íslandi, er
verst voru settar með samgöng
ur, tóku að leggjast í eyði,
hófst nýr þáttur í samgöngu-
sögu íslendinga, — flugið. —
Næstum allar samgöngur við
Öræfin í dag fara fram loft-
leiðis. Faxar Flugfélags íslands
lenda þar tvisvar í viku yfir
sumarmánuðina og vikulega á
vetrum, og flugvélar flytja
Það varð stöðugt lágskýjaðra.
Flugvélin flaug lægra og lægra.
Jökulelfur beljuðu til sjávar
með stuttu millibili á Skeiðar-
ársandi, selirnir vöknuðu við
vondan draum og flýttu sér allt
hvað af tók út í brimgarðinn.
Ingólfshöfði kom sígandi út úr
þokunni, landig reis á rönd, og
eftir örskamma stund stað-
næmdist flugvélin á jörðu niðri,
í sveit, sem til skamms tíma
var einhver einangraðasta á
íslandi, Öræfunum.
—o—
Öræfin eru um margt sér-
stæð sveit. Byggðin stendur á
mjórri gróðurræmu undir
hæsta jökli á íslandi. Ör-
skammt er milli jökuls og sjáv
ar, þar sem skriðjöklamir
teygja sig lengst, og beggja
vegna sveitarinnar eru illfær-
ar jökulár og eyðisandar. Frá
nátttúrunnar hendi eru Öræfin
Því_ einhver einangraðasta sveit
á íslandi og lífsbarátta fólks-
næstum allar afurðir þeirra Ör-
æfinga til Reykjavíkur. Ein-
mitt þessa daga fór Dakotavél
austur þangað tvisvar á dag
hlaðin áburði og öðrum vörum
og flutti nýtt kjöt og aðrár
sláturafurðir til baka. Og það
var ein slík flugvél, sem ég
fékk að fara með.
Flugið hefur sannarlega rof-
ið einangrun Öræfinga. Þag er
ef til vill einkennandi við hin
nýju viðhorf, sem einn þeirra
sagði við mig: Það er nú orðið
svo, að ef við Þurfum að
skreppa út úr sveitinni, þá er
stytzt til Reykjavíkur!
En einangrunin hefur að
sumu leyti verið Öræfingum til
góðs. Sveitin hefur losnag við
margar plágur, sem hrjá önnur
byggðarlög, bæði í andlegum og
veraldlegum skilningi. Þar eru
t. d. engar mýs ,og Þjóðsögur
herma, að hvorki þær né kett-
ir geti þrifizt í Öræfum. Sú
þjóðsaga hefur nú víst verið
afsönnuð, því kettir munu nú
BLESAKLETTUR gnæfir yfir flugvöllinn á Fagurhólsmýri.
TÍMINN, föstudaginn 19. október 1962