Tíminn - 24.10.1962, Blaðsíða 2

Ætlaði að útrýma
siðspillingunni
— Grein um ábótann í San-Marco klaustrinu,
ofstækis- og umbótamannínn
Girolamo Savanorola
Fá tímabil í sögu mann-
kynsiiís hafa verið jafn um-
brotasöm og endurreisnar-
tímabilið. Og í fáum löndum
var lífið jafn stórbrotið í
sniðum og á Ítalíu, og þar
var ekki miskunn hjá Magn-
úsi.
Fyrir hugskotssjónum flestra
stendur endurreisnartímabilið
sem óslitin röð gleðidaga og blóð
heitra nótta. Þar var ekki verið
að taka hlutina alvarlega. Þá var
urmull af miklum listamönnum,
húmanisturn, áhrifaríkurn ætt-
um, daðurdrósum, sórstæðum
páfum, iaunmorð'ingjum, þá
klæddist fólk skarti, gulli og gim
steinum.
Brenndur á báli
í þessu furðulegu umhverfi
spratt upp trúfræðilegur ofstæk-
ismaður, spámaður og umbóta-
maður, ábótinn í San Marco-
klaustrinu í Firenze, Girolamo
Savanorola. Hann stakk mjög í
stúf í samtíð sína með óbreyttu
líferni og meinlætalifnaði,
stirangleik sínum og guðlegri
hörku.
Og einmitt fyiir það að prédika
harðleika holdsins tókst honum
um skeið að verða einráður í
Firenze og verða brenndur á
báli.
Ásffanginn
Til þess að skilja betur hið
furðulega líf og hinn óhugnan-
lega dauða Savonrola verður að
hafa í huga þann heim sem hann
hrærðist í. Þá var endurreisn-
in í mestum blóma á Ítalíu,
Firenze ein helsta verzlunar-
borgin og þar réði Medici-ætt-
in lögum og lofum og stóð á
hátindi frægðar sinnar.
Æviferill Savanorola kemur
mjög heim við það sem almenn-
ingur ímyndar sér um endur-
reisnartímabilið. Hann var fædd
ur í Ferrara árið 1452. Faðir
hans var læknir í miklum met-
um og það var ætlunin að son-
urinn fetaði í fótspor hans er
að því kæmi. Hann valdi sér
þó heimspekina og voru það
einkum þeir kumpánar Aristo-
teles og Tómas af Aquinas sem
urðu honum leiðarljós. Þegar
hann hafði lokið meistaraprófi í
heimsrpeki tók hann til við lækn-
isfræði til að þóknast föður sin-
um.
En þá varð hann ástfanginn.
Stúlkan var af tignum ættum,
Strozzi-fjölskyldunni. Hún vís-
aði honum fyrirlitlega á bug.
í sjálfu sér var það harla lítil-
mótlegt atvik — nóg var af kven-
fólkinu í Firenze á þessu tíma-
bili. En Savanorola leit á málið
alvarlegri augum, hann sneri
baki við lystisemdum heimsins.
Hann gekk í klaustur.
Krafðist hreinlífis
Þegar á unga aldri var saur-
lifnaður heldra fólksins þyrnir
í augum Savanorola. Náinn ætt-
ingi borgarstjórans gortaði af
því að eiga ekki færri en 800
ástmeyjar.
En það sem einkanlega mæddi
hinn unga mann var dýrkun
fólksins á hinum heiðna arfi for
tíðarinnar, menningu fornaldar.
í klaustrinu las Savanorola
hveija bókina á fætur annarri
upp til agna. Hann dró enga dul
á markmið sitt: hann ætlaði að
ganga milli bols og höfuðs á sið
spillingunni
Og hún blómstraði allt um
kring. Einnig í klaustrinu. Munk
ar voru allra manna léttlyndast-
ir, drukku eins og belgir og
höfðu alltaf nóg kvenfólk á tak-
teinum, lifðu í vellystingum
praktuglega þótt þeir ættii að
heita betlimunkar. Honum til
mikilla sárinda uppgötvaði hann
að það var Medici-ættin sem stóð
straum af kostnaði við klaustrið,
og sparaði hvergi peninga og
veraldleg gæði.
Savanorola átti einskis stuðn
ings að vænta frá páfanum í
Róm. Innosens VIII. var kunnur
fyrir spillingu og barneignir.
Savanorola krafðist þó hrein-
lífis í æ tíkara mæli í raqðum
sínum.
Sparnaðurinn
Það skarst í odda með honum
og Medici-ættinni vegna þessa og
um þriggja ára bil var honum
meinuð klausturvist. Árið 1419
sneri hann þó aftur og þá sem
ábóti.
Sama ár hóf hann að predika
í dómkirkjunni í Firenze og þar
beitti hann hnútasvipu andans ó-
spait og dró hvergi af sér.
Savanorola hafði þá bjargföstu
trú að hann væri kjörinn af
Guð'i til þess að koma á trúbót-
um. Hann trúði þvi að Guð hefði
útbúið hann með ofurmannleg-
um spámannlegum gáfum.
Og það voru einmitt þessar
gáfur, sem leiddu hann upp á
tindinn. Hann var óhræddur við
að spá og allt gekk eftir. Úr
stóli dómkirkjunnar spáði hann
því að nýr Kyros mundi koma yf-
ir Alpafjöllin og haldra suður
Ítalíuskagann brennandi borgir
og brjótandi kirkjur.
Og það gekk eftir.
Einræðisherrann
Árið 1494 gerði franski kon-
ungurinn Karl VIII. innrás í
Ítalíu, lagði undir sig Milano og
sneri sér því næst að Firenze.
Ofsahræðsla greip um sig, furst
inn, sem réði borginni, missti
alla stjórn á sér.
Hann hafð; einmitt lagt sig
í líma við að viðhalda friði við
Frakkland. Hann hafði m. a. gef-
ið Karli konugi hóp af afbragðs
veiðifálkum sem konungur hafði
veitt móttöku af barnslegri gleði.
Þegar Frakkar nálguðust borg
ina flúðu ættmenn Medici hver
sem betur gat en hallir þeirra
voru lagðar í rúst.
Nú tróð Savanorola fram á
sjónarsviðið. Ilann gerði samn-
inga við Karl Frakkakonung.
Hann fékk því til leiðar komið að
borginni var þyrmt og rán ekki
framin.
Frakkar stóðu skamma hríð
við í Firenze, héldu síðan her-
förinni áfram suður á bóginn.
Varla höfðu þeir yfirgefið borg-
ina þegar uppreisn brauzt út.
Auðvaldinu, sem til þessa hafði
ríkt í borginni, var hrundið frá
völdum og nú komst á fót eins
konar lýðræði.
Stuttu síðar varð trúmálabrjál
æðingurinn frá San Marco-
klaustri einvaldur í borginni.
Nú var tekið til óspilltra mál-
anna við umbætur og endurreisn.
Allt miðaði í þá átt að breyta
hinni lífsglöðu borg í nokkurs
konar Nazareth. Þaðan átti ljós
guðdómsins að lýsa yfir alla ítal-
íu. Eins og jafnan vill verða í
einvaldsríki varð að halda múgn
um í skefjum.
Savanorola hafði sínar „terr-
or“-sveitir engu síður en Hitler
og Castró. En þær sveitir voru
með nokkuð öðrum hætti en nú
tíðkast. Það voru börn.
Um þessar mundir var urmull
af börnum i Firenze og er það
ekki undarlegt þegar þess er
gætt hvað lauslæti var gífurlegt.
Þau rásuðu um götur borgarinn-
ar eins og flækingskettir, um-
hirðulaus og áttu hvergi höfði
sínu að halla. Savanorola lét
smala þeim saman og loka þau
inni í klaustri þar sem þau
fengu að boiða og þar var þeim
innrættur brennandi kristindóm-
ur. Síðan voru þau send aftur
út á göturnar, í þetta sinn til að
Ráðhúsið i Flórenz eins og það lít
ur út f dag.
berjast fyrir kristindóminn. Þau
rændu vegfarendur sem þeim
þóttu i'íkmannlega búnir, réðust
inn í íbúðir auðugs fólks og
lögðu allt í rúst. Þau hrifsuðu
skrautlegar bækur og listmuni,
þessu var síðan safnað saman á
aðaltorgi borgarinnar og brennt.
Meðan þessu fór fram neydd-
Savanorola
ist Karl Frakkakonungur til þess ;
að hverfa burt frá ítalíu. Það 'i
reyndist örlagaríkt fyrir Savan- •
orola en hann studdist beinlín- j
is við hinar frönsku hersveitir. j
Og ekki bætti það úr skák að 'I
Firenze undir stjórn Savanorola
hafð; neitað því að taka þátt í |
bandalagi annarra ítalskra borg- I
ríkja gegn Karli VIII.
Og nú reis upp voldugur mót-
stöðumaður. Það var nýi páfinn, Si
Alexander VI. Hann var einn |
þeirra sem Savanorola hafði far- H
ið um mestum hr'akyrðum. Páf- g
inn var af hinni kunnu Borgia- kj
ætt og honum var mest í mun
að styrkja veraldlegt vald páfa- j*
stóls. Þegar hann sótti messu, |
fengu prestarnir orð í eyra, ef ffl
þeir höfðu messað of lengi. Sjálf 0
ur rakaði hann að sér óhemju |
auði og ástmeyjar hans voru all- g
ar fegurstu konur í Rómaríki.
Savanorola beindi hvössum |
geiri gegn þessum dæmigerða m
persónuleika endurreisnartíma- E
bilsins og var svo orðhvatur að |
páfi sá sér ekki annað fært en fe
grípa í taumanna og koma í |
veg fyrir frekari „siðbót". Sav- Q
anorola var hættulegur andstæð- |
ingur.
Rannsóknardómurinn
Páfi bannfærði Savanorola en j,
allt kom fyrir ekki. Hann lýsti |
heilögu stríði á mótj páfa og n
kvaðst mundi setja honum stól- H
inn fyrir dyrnar með öllum ráð- |
um. Æsing og ofsi greip um sig |
í Firenze. Þegar Savanorola pré- §
dikaði hinzta sinni í dómkirkj-
unni voru kirkjugestir svo fjöl-
mennir að þeir urðu að standa
þétt á nærliggjandi götum og
torgum.
f Páfaríki var hin leynilega
lögregla páfastóls skipulögð til
baráttu. Rannsóknardómarinn
bjó sig undir að binda endi á
lýðræðið í Firenze.
Þessir skuggalegu heiðurs-
menn komu sér í kynni við fólk
í Firenze sem var óánægt með
stjórn Savanorolas og nú voru
lögð á ráðin. Meirihlutj borgara-
stéttarinnar, einkum þeir sem
höfðu lifafj vjð auð og allsnægtir, H
þráði aftur fyrri daga og það
reyndist rannsóknardómnum ié
auðvelt að hvetja til uppþots
gegn Savanorola.
Þeim orðrómi var komið á
kreik að Savanorola væri galdra-
maður en það var dauð'asök í þá
daga.
Framhald á 13. síðu.
VIÐAVANGUR
„Þjóðarhneyksli"
Morgunblaðið lýkur forystu-
grein í gær með þessum orð-
um:
„Það er Þjóðarhneyksli, ef
vetrar&íldveiðarnar tefjast leng
ur. Sfldarmarkáðir okkar eru
þegar í mikilli hættu. Ekki hef
ur reynzt mögulegt að standa
við gerða samninga við einstak-
ar þjóðir. Afleiðingar þess eru
ófyrirsjáanlegar".
Þctta cr hárrétt svo langt sem
það nær. En Mbl. ætti að skil-
greina „Þjóðarhneykslið“ svo-
lítið nánar. Það var líka „þjóð-
arhneyksli“ þegar ríkisstjórnin
tafði sfldveiðarnar og sfldar-
verksmiðjurnar í vor. Það er
„þjóðarhneyksli" að ríkisstjóm
in skuli ekki hafa gert ráðstaf-
anir til þess að koma sfldar-
flotanum út nú í haust. Hún ein
hefur í hendi sinni að gera
ráðstafanir tii þess, a. m. k. til
bráðabirgða. Hún getur varið
svolitlum hluta þess fjár, sem
' hún tekur í útflutningsgjöld af
sjávarafla eða tók af útgerð-
inni við gengisbreytinguna í
fyrra, til þess að greiða tækja-
uppbót til bátanna, meðan
samningar fara fram, alveg eins
og hún borgar vátryggingar
bátanna. Með því greiddu út-
gerðarmenn og sjómenn þetta
sjálfir, en ríkisstjómin gæfi
aðeins eftir til þess svolítinn
hluta af því fé, sem hún tekur
af sjávarútgerðinni. Slíkt væri
ekki of mikil fórn til að koma
bátunum út. Það sem er „Þjóð
arhneyksli“ í þessu máli er ein
mitt það, að ríkisstjómin skuli
ekki fara þessa sjálfsögðu leið,
þegar svona mikið er í húfi.
Það er Þessi rilásstjórn og aUt
hennar æði, sem er „þjóðar-
hneyksli“.
vesfan m norftan
Það er afar sjaldgæft að Mbl
fái nokkurn almennilegan
bónda til bess að skrifa og lof-
syngja aðfarir þessarar ríkis-
stjórnar geen bændastéttinni,
og finna Mbl.-ritstjórar áug-
sýnilega til þess, hve lítinn
stuðning stjórnin fær úr bænda
hópi. Til þess að bæta svolítið
úr þessu, grípa ritstjórarnir til
þess að búa til bréf og ummæli,
sem þeir eigna nafnlausum
bændum. Um daginn var það
„bóndi að norðan“, sem svar-
aði Halldóri á Kirkjubóli með
heiðarlegu orðalagi Mbl. og í
gær er það „ungur bóndi af
Vestfjörðum", sem hefur „hitt
hlaðið“. En staksteinahöfund-
urinn kemur unn um sig. Hann
slevmdi að setia gæsalappir á
eftir hinum tilbúnu orðum
„unga bóndans", áður cn hann
bætti við sínum eigin hugleið-
ingum um orð hans.
Tolieringin
Þeir halda áfram as tollera
í Mogga. Á sunnudaginn sagði
Bjarni í Reykjavíkurbréfi. að
Framsókn brygði „fæti fyrir
kommúnista, hvenær, sem hún
má“. og fleira í þeim dúr, sem
kom ekki sein bezt heim við
öll skrifin um -Þjóðfylkingu
kommúnista og Framsóknar"
og „bandalag Framsóknar við
heimskommúnismann“. í gær
er gamla hljóðifj komið aftur
í strokkinn og segir: „Nú hef-
ur Framsóknarflokkurinn gert
bandalag við kommúnista“. Það
er sem sagt tollerað í ákafa upp
og niður — niður og upp.
a
2
T f M I N N, miðvikudagurinn 24. okt. 1962