Tíminn - 27.10.1962, Blaðsíða 2

verk sem á einkemillegan
hátt segja allt um dýpsta
eðli tveggja manna og list-
ar þeirra Dostoievskís og Leo
Tolstois. Myndin af Dostoie-
vskí er eins og ör í hjarta-
stað, þetta er eins og andlit
af Kristi með gráma af jarð
nesku ryki umhverfis ásýnd-
ina. Varla er hœgt að ímynda
sér einmanaleikann komast
á hærra stig. Niðurlútt and-
litið er sjúklega sjálfkann-
andi. Það er ósýnileg byrði í
sál þessa manns. Þjáning og
sök í hverjum andlitsdrætti.
Nú fyrst rennur þa5 upp fyrir
mér hver Dostoievskí í rauninni
er, varð Priestley að orði er
hann stóð frammi fyrir þessari
mynd fyrir skemmstu.
Og svo er málverkið af Tolstoi.
Þar er styrkur og þróttur og
ber ofurliði innri átök. Opið
andlit. Blá, einarðleg augun
horfa einbeitt framan í mann.
Óttalaus. Hann þekkir manneskj
una og takmarkanir hennar og
fylgir henni alvitrum augum
á leið hennar. Það er harðneskja
í augnatillitinu sem lofar engri
málamiðlun og þar er einnig að
finna ofurgnægð þess mannlega,
blik af draumi.
Kom þú, veruleiki. Eg er reiðu
búinn að takast á við þig.
Jafnvel stelling mannsins og
allt fas hans sameinar alþýðu-
skap bóndans og stolt hermanns
ins. Þannig var maður serft hafði
örlög sín í hendi sér — og veit
þó að örlagataumarnir liggja í
höndum meðbræðranna.
Breiður munnurinn er nautna
legur en ljósið í skæru augna-
ráðinu er þó öllu æðra.
„í augum hans voru þúsund
augu“, skrifað; Maxim Gorki.
Dag einn fórum við til Jasn-
aja Poljana til þess að sjá
hvað heimilið gæti frætt okkur
um Tolstoi.
Dag einn á yngri árum mín-
um — ég var nánast unglingur
— sá ég í vikublaði mynd af
Tolstoj við vinnuborð hans.
Myndin var eins og opinber-
un. Eg klippti hana út og geymdi
hana, fyrir mér var hún ímynd
einfaldleikans. Skáld í vinnu-
klæðum. Maður sem skaut öllu
óviðkomandi til hliðar.
Nú — hálfri öld síðar — gafst
mér tækifæri að líta eigin aug-
um umhverfi Tolstoj á þessari
mynd.
Jasnaja Poljana — „Ljósa
engi“ — liggur um tvö hundruð
kílómetra fyrir sunnan Moskva
og við brunuðum eftir aðalveg-
inum sem iiggur til Krím. Húrra,
hrópaði Hans klaufi. Bíllinn okk-
ar þaut með þungum dyn fram
hjá óteljandi vörubílum og
flutningavögnum og við urðum
eitt með hinni voldugu náttúru
Rússlands.
Búsmalinn reikar eirðarlaus
um víðáttumiklar slétturnar og
tötralegir bændur eigra um
margir illa haldnir af klæðleysi.
Loks komum við að Jasnaja
Poljana. Það er eins og sælu-
garður, lokaður frá ysi og skark
ala umheimsins. Húsvarðaríbúð,
skóli og loks þetta hvíta hús, hús
skáldsins. Hér fæddisi; Tolstoj
og hér lifði hann síðustu fimm-
tíu ár ævi sinnar, vildi vera
bóndi meðal bænda. Sjálfur gróð
ursetti hann mörg þeirra trjáa,
sem nú byrgja útsýnið með lauf-
ríkum greinum. Stundum er einn
litur ríkjandi framar öðrum þótt
litadýrðin virðist fjölbreytileg.
Hér ber mest á grænsku gróð-
ursins en samt er það hvíti lit-
urinn sem er áleitnastur. Píla-
grímurinn hvíti, kirkjuhöfðing-
inn hvíti.
Þegar við nálguðumst húsið
hafði ég það á tilfinningunni að
hann gæti birzt okkur þá og þeg
ar. Hann lifði í svo nánu sam-
bandi við þessa hluti að hann var
vart aðgreindur frá þeim. Eigr-
aði hann ekki álútur hér með-
fram þessum hvíta múrvegg,
berfættur, hvitur fyrir hærum
og skegg öldungsins hafð'i sama
lit og skyrta hans?
Fyrir framan innganginn
stendur tré bíðendanna, aldar
gömul eik. Hér var það sem hús-
gangsmenn biðu eftir ölmusu og
syrgjendur biðu eftir huggunar-
orði. Þeir virðast vera hér enn,
þögull, hnípinn hópur orðlausir
stara þeir á dyrnar: mun hann
ekki brátt birtast?
Látum oss ganga inn fyrir í
allri auð'mýkt.
Sérhvert hús býr yfir eigin
andrúmslofti og þetta hús ein-
kennist af vinnusemi og nægju-
semi. Hver hlutur er gagnlegur.
Eg lít í kringum mig eftir bók
um og rek fyrst augun í Victor
Eremitus: „Annaðhvort — eða“.
Úr endurminningum Gorkis
vitum við hvaða álit Tolstoj hafði
á H. C. Andersen. „Andersen hlýt
ur að hafa verið mjög einmana
— mjög einmana." En hvað vit
um við um viðhorf hans til
Sören Kierkegaard?
Þetta er óð'alsetur sem við
heimsækjum. Stórt í sniðum en
einfalt að sama skapi. Dagstof-
an bendir til fjölskyldusam-
heldni, sumargleði. Báðum meg-
in við aðalmatborðið er smáskot
og smugur þar sem virðist upp-
lagt að sitja yfir skákborði, te-
drykkju eð'a hannyrðasýsl.
Vinnuherbergið er ekki stórt.
Við skrifborðið stendur stólkríli.
Tolstoj vildi ekki nota annan
eins hégóma og gleraugu og varð
því að vera með nefið ofan í
því sem hann skrifaði og las.
Bak við stóiinn stendur skældur
og slitinn legubekkur þar sem
hann fæddist sjálfur og þar sem
börn hans fæddust og smám sam
an rennur það upp fyrir manni
hvað honum fannst líf sitt nú-
tengt lífi kynslóðanna. í fyrstu
bókum sínum fjallar hann um
eigið líf sitt og foreldra sinna
og forfeðra og hér í herberginu
sjáum við' mynd af dóttur hans,
hann hafði sýnilega litið á sig
sem tengilið ættarinnar, kynslóð
anna. Við vitum hve sár harmur
var að honum kveðinn er sonur
hans sjö ára gamall dó. Hann
hafði alltaf litið á þennan son
sinn sem erfingjann, þann er
skyldi bera merkið áfram fram
á veginn. Hann náð'i sér aldrei
eftir þetta áfall, sorgin vegna
dauða sonarins varaði allt líf
hans. .. .
Og svo komum við í hvítt kjall
araherbergið, þar sem ýmsar stór
fenglegustu sýnir hans fengu á
sig form orða. Hér var það. Eg
reyndi að finna líkingu með
þessu herhergi og þeirri mynd
sem ég varðveittj af skáldinu í
æsku minni. Eg stóð þarna og
reyndi að skynja til fulls hina
hyldjúpu þögn er þarna ríkti.
Þetta hvíta herbergi sem virtist
gefa öllu öðru ljóma sinn og lit.
Nei — mér tókst það ekki til
fullnustu. Eg sneri mér við, hin-
ir voru farnir og ég reyndi að
ljúka upp dyrum þagnarinnar og
eitt andartak var sem birtan
hvíslaði mér á orðlausu máli
þar inni . . .
Tolstoj lét sér aldrei nægja
ytri lýsing þótt þar væri hann
meistari og snillingur svo mik-
ill að fáir hafa verið honum
fremri. Hann lýsti persónum, at-
höfnum og umhverfi mjög ná-
kvæmlega og list hans hefur með
réttu verið kölluð „plastískur
realismi". En hann lét sér það
ekki nægja, hann vildi komast
inn að innstu verund hlutanna,
ná sambandi við innsta þátt sál-
arinnar.
Að síðustu fjarlægði hann allt
sem hann taldi gæti orðið til traf
ala til að ná þessu sambandi,
allt sem gæti truflað. Hann varð
meinlætamaður og pílagrímur,
afneitaði sinni eigin ritlist.
Hann gat ekki fundið svar í
bókum síns tíma og því gekk
hann á vit náttúrunnar. Hann
vildi vera í henni. Komast eins
nálægt henni og unnt var.
Tolstoj gerði sér ljósa grein
fyrir eina möguleika sínum. —
Hann krafðist samhengis og sam
ræmis, ekki einvörðungu í heimi
hugsunarinnar — það var of auð
velt — en einnig samræmis í
raunveruleikans heimi. Hann —
óðalseigandinn — varð að ganga
sjálfur þá braut í veruleikanum
sem hann prédikaði í bókum og
ræðum.
Sem mað'ur og skáld vissi hann
að þau gæði sem máli skipta
Framhald á 13. síðu.
RÚM SKÁLDSINS
VÍDAVANGUR
m
Tómar tunnur

Talið er, að fyrirferðarmestu
vörubirgðir í landinu séu nú
tómar tunnur — tunnur, sem
átti að sálta í síld, sem ríkis-
stjórnin er búin að seljia út i
lönd, en bannar að veiða. Og
eina skynsamlega stjórnarráð-
stöfunin, sem gerð hefur verið
síðustu dagana í þessum mál-
um, er ,að stöðva innflutn'ing á
tómum tunnum, þar sem aug-
Ijóst er orðið, að ekki veiðist
síld í þær á þessu bausti.
Síldarsaga ríkisstjórnarinnar
ir orði,n kyndug á þessu áw.
I sumar var síldveiði tafin
með ýmsum hætti og móttaka
tafin. Svo þegar síldveiðin stóð
sem hæst o,g menn vel komn-
ir af sf.að með söltunina, hróp-
aði ríkisstjórnin: STOPP! Við
erum ekk'i búnir að selja meira
og við neitum að ábyrgjast
nokkra söltun fram yfir að, þó
að við vitum að „æpandi salt-
síIdarskortur“ sé og í haust
verði unnt að selja mildu
meira. Bannað er að salta.
í haust sagði svo saltsíldar-
skorturinn mjöig til sín á er-
lendum markaði, og var hægt
ij að selja mikið magn ,af saltsíld.
|| Þá bannar ríkisstjórnin alveg
að veiða síldina, eða neitar al-
veg að gera ráðstafanir sem
henni ber að gera til þess að
koma flotanum út.
Síldarsiaga ríkisstjórnarinnar
á þessu ári er í stuttu máli
þessi: f sumar er bannað að
salta sfld, meðan hún veiðist
sem bezt, en í haust er bannflð
að veiða síld, þegar hún selzt
betur en nokkru sinni fyrr.
Skiptir ekki máli, þó að síldar-
miarkaðir fari veg allrar ver-
aldar, og eniginn þori framar
að gera við okkur sfldarkaupa-
samninga, af því að við stönd-
urn ekki við þá. Er furða, þó
að menn séu farnir að raula
þennan vísupart, sem á vel við
sfldarsögu ríkisstjórnarinnar:
„Tunnan valt og úr henni allt
ofan í djúpa keldu“.
Og menn efast um, að botn-
gjarðirnar haldi.
Svipmynd af stjórn-
arfarinu
f Degi á Akureyri er brugð-
ið upp þessiari svipmynd af á-
standi því, sem stjórnarfarið í
'landinu hefur skapað — mynd
þessara haustdaga 1962, þegar
kjörtímabil „viðreisnar“-stjórn-
arinnar er að renma á enda, og
þjóðin átti samkvæmt loforðun-
um að vera farin að njóta ríku-
lega ávaxtanna af stjómarstefn
unni og hinum ,,varanlegu“
bjiargráðum:
„Nú er svo komið, að fjár-
lög ríkisins eru, að heildarút-
gjöldum, orðin 2 milljarðar og
126 milljónir eða 1 m'illjarð og
244 millj. kr. hærrl en þau voru
1958.
Skuldir þjóðarinnar við út-
lönd hafa stóriega hækkað.
Dýrtíðin hefur magnazt, svo
að mælt með gömlu vísitölunni
hefur hún hliaupið upp um full
80 stig.
Verklýðsfélögin segja hvert
á fætur öðru upp samn'ingum.
Starfsmenn ríkis- og bæja sam
þykkja að krefjast meirl kjara-
bóta en heyrzt hefur fyrr.
Síldveiðrflotinn fer ekki á
veiðar við Suðuriand fyrir á-
greiningi um kjör — og er tal-
ið, að sú stöðvun kosti þjóðar-
búið fimm milljó,nir króna á
diag.
Bændurnir telja sig harðast
leikna allra stétta af stjórnar-
Framhald á bls. 13
2
T f M I N N, laugardagurinn 27. okt. 1962.