Tíminn - 02.11.1962, Blaðsíða 13

DETTIFOSS
Framhald af 9. síðu
gerð og síðan reist stóriðjuver,
mundi verða þar veruleg aðlög-
un vinnuafls og fjármagns. Þar
sem það er ljóst, að stóra lands
hluta skortir mótvægi, þótt þeir
búi yfir miklum ónýttum land-
kostum, er þá ekki eðlilegt, að
þjóðfélagið hafi fyrst og fremst
áhuga fyrir því að veita straum
um í uppbyggingu þessara
landshluta.
Það á að vera keppikefli ráða
manna þjóðarinnar, að land-
kostir séu alhliða nýttir um
land allt. Sé því markmiði náð,
þá er í raun og veru hið rétta
jafnvægi komið á í bvggð lands
ins, en fyrr ekki. Það eina, sem
réttlætir að þjóðin leyfir er-
lendum aðilum yfirráð yfir at-
vinnutækjum í landinu, til dæm
is meiri hlu'ta eignar í stór-
iðjuverum, er það að þjóðin sé
með þeim hætti að stuðla að
uppbyggingu í þeim landshlut-
um, sem ’búa yfir ónýttum land
gæðum, og í fyrirsjáanlegri
framtið verða ekki nýtt með
eðrum hætti.
Endanlegt svar mitt við
spurningunni er því þetta: fs-
lendingar verða sjálfir að setja
skilyr'ði fyrir erlendri fjárfest-
ingu í landinu, og taka heldur
þann kostinn að bíða, en færa
fórnir, fyrir ímyndaðan skjót-
fenginn gróða. Ekki kemur til
mála að þreyta kapphlaup við
vanþróuðu löndin, um framsal
au'ðlinda til erlendra aðila.
ÞAÐ VANTAR NÝJA AT-
VINNUGREIN, SEM HVORKI
ER HÁÐ FISKIGENGD NÉ
ÁRSTÍÐASVEIFLUM.
r— Hér liöfum við rætt um
stóriðju, sem hugsanlcga leið
til að efla jafnvægi í byggð
landsins. Við sjáum það bá'ðir,
að henni yrði vart komið á
nema mcð erl. fjármagni, og
að vi'ð yrðum að ganga að ýms
um óljúfum skilyrðum. Þá vakn
ar hins vegar spurningin: —
Mundi smæiTÍ iðnaður, byggð-
ur á íslenzku fjármagni geta
komið í stað stóriðjunnar í
þessu sambandi?
— Sá iðnaður, sem gæti orð-
ið til verulegs jafnvægisauka
er fyrst og fremst í sambandi
við nýtingu sjávaraflans. Iðn-
aður þessi þarf ekki vegna
markaðsaðstöðu að vera stað-
settur í þéttbýlli héruðum
landsins. Hins vegar þarf hinn
almenni neyzluiðnaður alla
jafna að vera nálægt aðalmark-
aðssvæðunum og því ólíklegt að
með uppbyggingu venjulegs
neyzluiðnaðar sé hægt að gera
fljótvirk átök til mótvægis. —
Sjávarvöruiðnaðinn er sjálf-
sagt að efla, enda er hann þjóð
hagslega mjög hagkvæmur.
Miklu af vinnuafli þjóðarinnar
er þannig breytt í erlendan
gjaldeyri. Uppbygging sjávar-
vöruiðnaðarins er þannig eitt
allra þýðingarmesta úrræðið til
að lyfta landsbyggðinni. En
ekki er því að leyna að fram-
leiðsla, sem bundin er sjávar-
afla myndar sveiflur í atvinnu-
lífi umhverfisins og því vara-
samt að hætta um of á í þessu
efni. Það sem vantar aðallega
er atvinnuuppbygging, sem er
stöðugri, og hvorki fylgir á.rs-
tíðasveiflum né breytilegri fiski
gengd. í dreifbýlinu þarf að
koma upp nýjum útflutnings-
iðnaði. Þessi útflutningsiðnað-
ur getur orðið ijornsteinn í
uppbyggingunni, er önnur al-
menn atvinnuuppbygging
kæmi í kjölfarið. Tökum hlið-
stætt dæmi um hvernig stór-
virkur atvinnurekstur geti leitt
af sér almenna atvinnubylt-
ingu: Reykjavík efldist rnjög á
fyrri hluta þessarar aldar
vegna togaraútgerðar, sem þá
var árviss og skapaði mikið
verðmæti.;í skjóli hennar risu
upp aðrir atvinnuvegir. Svo er
nú komið, að togaraútgerðin,
sem var burðarás atvinnulífs
Reykvíkinga er fallin í skugg-
ann af þeim atvinnuvegum, sem
spruttu upp í skjóli hennar.
Stóriðjan sjálf, miðað við fjár-
festingu, veitir ekki tdtölulega
mörgum mönnum atvinnu. —
Sama má segja um stórútgerð
í samanburði við smáútgerð.
Með stóriðju, eins og stórútgerg
vinnst það helzt, að aðlaga
mikið fjármagn á einn stað,
sem síðar leitar út í aðrar at-
vinnugreinar, sem kalla á aukið
vinnuafl, sem byggja upp með
fjármagni sínu, þá er mark-
miðinu náð. Ég mæli fyrst og
fremst með stóriðju af þessum
ástæðum, vegna þessaðaðhenni
laðast aukið fjármagn og vinnu
afl, nýjar atvinnugreinar og
almenn uppbygging. Velgengni
okkar íslendinga undanfarna
áratugi er meðal annars vegna
þess, að hver einstaklingur hef
ur fært tiltölulega meira verð-
mæti í þjóðarbúið, en tíðkast
annars staðar. Til þess að skapa
mótvægi í byggð landsins þurf-
um við að leita þeirra ráða,
sem eru stórvirkust til að beina
fjármagninu á þá staði í dreif-
býlinu, sem geta orðið það
máttugir, að skapa mótvægi í
byggð landsins.
— Ef við sem sé, Áskell, drög
um nú þessa ni'ðurstöðu okkar
saman, þá verður hún eitthvað
á þessa leið: Það er nauðsyn-
legt ag virkja Jökulsá á Fjöll-
um, og byggja upp stóriðju í
sambandi vi'ð hana, til þcss að
skapa mótvægi, gegn því að-
dráttarafli, sem Faxaflóabyggð
in f dag liefur yfir að ráða. Stór
iðjan á að verða lykill a'ð fram-
tíðarlausn þessara mála og
munu aðrar atvinnugreinar
fylgja í kjölfar hennar, og
njóta góðs af því fjármagni,
sem hún flytur með sér.
— Jú, þetta er a'ðalatriðið.
— Hvað er svo ag frétta af
framgangi þess mikla máls,
virkjun Jökulsár á Fjöllum?
— Á síðustu árum hafa menn
veitt Jökulsá á Fjöllum vax-
andi athygli til stórvirkjunar í
sambandi við stóriðju. Veru-
legur skriður komst ekki á mál-
ið fyrr en í tíð vinstri stjórn-
arinnar, þegar þáverandi raf-
orkumálaráðherra, Hermann
Jónasson beitti sér fyrir, að
unnið væri að áætlunargerð um
stórvirkjun í Jökulsá á Fjöll-
um. Áður höfðu fulltrúar ame-
rískra aluminiumhringa snúið
sér til íslenzkra aðila, með alu-
miniumframleiðslu fyrir aug-
um, og kom Jökulsá mjög til
greina í þeirra á.liti. Síðan mún
hafa verið unnið að rannsókn-
um og athugunum á virkjunar-
hæfni Jökulsár á Fjöllum, jafn
hliða því, sem rannsóknir fóru
fram á virkjunarmöguleikum
Þjórsár. Virtist mönnum, að
rannsóknir þessar ættu að
vera nokkuð samsíða og standa
jafnfætis, þegar draga ætti á-
lyktanir af niðurstöðunum,
hvort vatnsfallið yrði valið til
stórvirkjunar í sambandi við
stóriðju. Nú, síðustu árin virð-
ist bregða út af þessu, þar sem
öllu meiri áherzla er á það
lögð að kanna virkjunarmögu-
leika Þjórsár, en Jökulsár.
Hins vegar er rétt að hug-
leiða það í fullkominni alvöru,
séu þær kenningar réttar, að
raforkuþörfin tvöfaldist á
hverjum tíu árum, hvort það
sé skynsamlegt að binda fyrir-
fram nýtingu þeirra orkulinda
til stóriðju, sem eru næstar
þéttbýlustu héruðum landsins.
Erum við ekki þannig að kalla
yfir okkur, þótt síðar yrði ó-
yfirstíganlegan þröskuld í orku
búskap þjóðarinnar? Því að
svo getur farið, ef kenningar
þessar reyndust réttar, að virkj
anlegt vatnsafl sunnanlands
verði að fullu nýtt á næstu öld,
eða eftir rúman mannsaldur,
þótt hin svonefnda stóriðja
komi ekki til. En í öðrum
landshlutum. norðanlands og
austan væri hægt að binda
veruleg orkunot til langs tíma,
þótt ekki væri kreppt að fyrir-
sjáanlegri stóraukinni orku-
þörf til almennvar notkunar.
VIRKJUN ÞJÓRSÁR MUNDI
VEIKJA DREIFBÝLIÐ
— Land, eins og ísland, sem
á mjög takmarkaðar orkulind-
ir, verður að vera á verði um
það, að'nýting orkunnar komi
að sem mestu þjóðfélagslegu
gagni um ókomin ár. Tæplega
detturnokkrumhyggnummanni
í hug, að ráðstafa til langs tíma '
verulegum hluta af orkugetu
þess vatnsfalls, sem er vara-
sjóður þéttbýlustu byggða
landsins, og getur orðið að engu
fyrr en varir.
Það hlýtur að liggja í aug-
um uppi, sé skyggnzt inn í
framtíðina, að gera þarf
skynsamlega áætlun um nýt-
ingu auðlinda landsins, og
leggja áherzlu á, að þær orku
lindir séu helzt nýttar að fullu
um fyrirsjáanlega framtíð
vegna almennrar neyzlu. Þar
eru þvi bein búhyggindi að 'nýta
í þessu skyni þær orkulindir,
sem verða ónotaðar í dreifbýl-
inu í næstu framtíð, og kemur
í því sambandi helzt til greina
Jökulsá á Fjöllum.
FJÓRÐUNGSÞING NORÐ-
LENDINGA VILL AÐ BETUR
SÉU ATHUGUÐ HAFNAR-
STÆÐI AUSTAN EYJA,
FJARÐAR.
— Fjórðungsþing Norðlend-
inga tók það mál upp og beindi
því til ríkisstjórnarinnar, að
þetta yrði athugað, þar sem
það getur ráðið úrslitum um
endanlegt val stórvirkjunar, að
hafnarstæði vegna stóriðju finn
ist austan Eyjafjarðar. Enn
fremur kom það mörgum und-
arlega fyrir sjónir, að það
skuli vera reiknað með helm-
ingi minni varastöð vegna Þjórs
ár en Jökulsár. Fengust þær
skýringar á Akureyrarfundin-
um, að nota mætti Sogið sem
varastöð, ef á þyrfti að halda.
Augljóst er að tæplega mundu
Sunnlendingar líða það til
lengdar, að Sogsvirkjunin yrði
nýtt í þessu skyni pm lengri
eða skemmri tíma. Hætt er við
að síðar kæmi bakreikningur
fyrir nýrri varaaflstöð.
Þetta gefur hugboð um, að
það sé fleira i samanburði um
virkjunarkostnað, sem þurfi
gaumgæfilegrar endurskoð-
unar við, og í sjálfu sér
er það ekki hægt að dæma Jök-
ulsá úr leik, fyrr en endanleg-
ar athuganir hafa farið fram,
bæði á Jökulsárvirkjun og
Þjórsárvirkjun. Það er eðlilegt,
að allar ákvarðanir um stóriðju
bíði þess tíma, að fullnaðar
rannsóknir liggi fyrir.
— í uplýsingum Jóhannesar
Nordal bankastjóra á Akureyr-
arfundinum í sumar, kom fram,
ag ódýrasta raforka nálægt
stærstu iðnaðarsvæðum Evr-
ópu og Ameríku sé um 21 til
26 aurar á kílówattstund. Sam-
kvæmt útreikningum raforku-
málastjóra, miðað við hina út-
eltu áætlun um Dettifossvirkj-
un, kostaði rafmagnið, komið
vestur að Dagverðareyri um 17
aura kílówattið, sem er allt að
9 aurum ódýrara, en kílówatt-
stundin gerist ódýrust í mestu
ið.naðarhéruðum Evrópu og
Ameríku. Það fer þvi ekki milli
mála, að þrátt fyrir hina óhag-
stæðu áætlun er Jökulsárvirkj-
un samkeppnishæf um raf-
magnsverð. Þetta er höfuðatr-
iðið.
Þótt í Noregi sé nú um sinn
hægt að fá ódýrari orku til
stóriðju er skammt undan, að
stóriðjuhringarnir verði að
fara að sætta sig við það næst-
bezta, því að verð á orku mun
eðlilega fara hækkandi í heim-
inum.
Með vaxandi þjóðerniskennd
og sjálfstæðisvitund þjóðanna,
sem eiga ónotaðar auðlindir á
borð við íslendinga verður al-
þjóðaauðmagnið, sem stendur
að baki aluminíumhringnum að
taka tillit til þjóðhagslegra
sjónarmiða einstakra þjóðlanda
í vaxandi mæli. Smáríkjum og
fátækum löndum hefur tekizt
að lyfta Grettistökum á sviði
stórvirkjana og iðnaðar, án þess
að láta heimsfjármagnið'
skammta sér úr hnefa.
ÞANNIG GÆTI ÞJÓÐIN
EIGNAZT STÓRIÐJUVERIN
— En má nú ekki búast við
því, a'ð hinir erlendu hringar
lieimti fríðindi á landi liér?
—Jú, höfuðáhættan við er-
lent fjármagn er sú, að líklegt
má telja að hinir erlendu að-
ilar geri kröfur um óheftan
fjármagnsflutning og ívilnanir
í sköttum. Með frjálsum fjár-
magnsflutningr geta þeir flutt
úr landi afrakstur framleiðsl-
unnar, annan en þann, sem eft-
ir verður í landinu í orkuverði,
vinnulaunum og annarri inn-
lendri þjónustu. Þar að auki
er rétt að taka tillit til þess,
að hluti ágóðans er má.ske feng
inn vegna þess, að viðkomandi
stóriðjufyrirtæki nýtur skatt-
fríðinda? Þá er máske vanda-
mál, hvernig hægt er að binda
fiármagnið í landinu, og vinna
að því að staðbinda það hér.
Það er lítil búmennska að veita
erlendum aðilum sérréttindi
um skattlagningu, ef það yrði
fyrst og fremst vatn á myllu
erlendra fjármagnseigenda, en
ekki til uppbyggingar þeirra
atvinnutækja. sem staðsett eru
í landinu. Það eetur vcri'ð skyn
samlcgt og réttlætanlegt að
veita erlendum aðilum einhvers
konar sérstöðu í skatta- og út-
svarsmálum, en þó með því
aðcins að þa'ð fjármagn, scm
þannig mvndast hjá fvrirtæki
um verði í^Ienzkur höfuðstóll.
eins konar sameign b.ióðarinn-
ar. Þannig gæti fvrirtækið
smátt og smátt orði'ð íslenzkt
að meirihluta. þótt ekki væri
gengið á hlut erlendu fjár-
magnseigendanna. Ég get ekki
fallizt á, að þjóðin veiti nokkr-
um crlendum aðila skattfríð-
índi í sambandi vW rckstur hér,
nema það fjármagn sé bundið
áfram í framleiðslunni og
verði þjóðareign. KI

I
TÍMINN, föstudaginn 2. nóvember 1962
13