Alþýðublaðið - 29.01.1940, Blaðsíða 3

MANUDAGUR 29. JAN. 1910.
ALÞÝÐUBLAÐIð
GREINARGERÐ FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA:
Heilbrigðismálin.
i ; /
«— ---------——-----------•
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓKI:
F. R. VALDEMARSSON.
I fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSGN.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverflagötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heinaa).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
•-------------------------•
Viðskiptin við
átlðnl.
SFRAX í upphafi þess ófrið-
ar, sem nú stendur yfir,
var það augljóst, að hann myndi
verða háður með óvægnum
vopnum á sviði viðskiptalífsins
ekki síður en á sviði hernaðarins
sjálfs, á svipaðan hátt og heims-
styrjöldin, síðustu árin, sem
húri stóð. Að sjálfsögðu hafa þó
öll þau lönd, sem standa utan
ófriðarins, gert ákveðna kröfu
til þess að fá óáreitt að halda
áfram verzlun við báða ófrið-
araðila með allar þær vörur,
sem ekki teljast ófriðarbann-
vörur samkvæmt alþjóðalögum.
Það er þeirra réttur, og ekkert
þeirra getur góðfúslega sætt sig
við það, að á hann sé gengið.
En það er augljóst, að aðstaða
hlutlausu landanna er mjög
misjöfn til þess að gera þennan
rétt sinn gildandi. Og að því er
ísland snerti, þurfti þegar í
upphafi ekki að ganga að því
gruflandi, að það myndi reyn-
ast torsótt vegna legu landsins.
Ríkisstjórnin sendi þó eins og
kunnugt er samninganefndir
snemma í október til þess að
ræða við brezk og þýzk stjórn-
arvöld um möguleikana á á-
framhaldandi viðskiptum bæði
við England og Þýzkaland. Læt-
ur að líkindum, að ríkisstjórnin
hafi lagt mikla áherzlu á það,
að þau viðskipti gætu haldizt,
þrátt fyrir ófriðinn, því að Eng-
land og Þýzkaland hafa verið
aðalviðskiptalönd okkar og
sumar íslenzkar afurðir verið ó-
seljanlegar annars stáðar.
Þó að starfi þessara nefnda
væri lokið nokkru fyrir jól, hef-
ir hingað til ekki verið látið
neitt opinberlega uppi um ár-
angurinn af því annað en það,
sem Stefán Jóh. Stefánsson fé-
lagsmálaráðherra lýsti yfir í út-
varpserindi sínu um félagsmál
og utanríkismál á árinu, sem
leið, að samningar hefðu hvorki
verið gerðir við brezku né
þýzku stjórnina. En það er þó
vitað, að með viðræðum nefnd-
anna við brezk og þýzk stjórn-
arvöld tókst að tryggja áfram-
haldandi viðskipti við útlönd,
einnig ófriðarþjóðirnar, meðan
á viðræðunum stóð. Bera verzl-
unarskýrslurnar fyrir nóvem-
ber þess órækt vitni, enda er
það vel kunnugt, að ísfisksölur
togaranna héldu áfram allan
þann mánuð bæði í Englandi og
Þýzkalandi.
Aðalhlutverk nefndanna átti
þó að sjálfsögðu að vera það, að
tryggja, að viðskipti íslands við
önnur lönd, þar á meðal Eng-
land og Þýzkaland, gætu hald-
ið áfram á sama hátt og áður,
á meðan ófriðurinn stæði. Var
af hálfu íslands lögðu höfuðá-
herzla á það. Og einmitt vegna
þées, að það fékk«t ekki tryggt
Á mun ég minnast á
nokkra þætti heilbrigðis-
málanna. Verður þá fyrst fyrir
hendi ríkissjúkrahúsin og
rekstur þeirra. Eins og kunnugt
er, hefir ríkið með höndum
rekstur landsspíitalans, holds-
veikraspítalans, geðveikrahæl-
anna á gamla og nýja Kleppi,
berklavarnahælin á Vífilsstöð-
um, Kristnesi og nú einnig
Kópavogshælið. Það, sem hér
fer á eftir, lýtur að rekstri
þessara stofnana.
BikiselúkraMsia.
Rekstrarhalli sjúkrahúsanna
fyrstu 9 mánuði ársins 1939, var
minni en á sama tíma árið áð-
ur, og útlit var fyrir að minni
munur yrði á áætlun fjárlaga
og reikningum en áður hefir
verið. Á síðustu mánuð-
um hefir þetta breytzt
nokkuð vegna verðhækkunar af
völdum stríðsins, en hún
snertir mjög rekstur sjúkra-
húsanna, og má þar til dæmis
nefna hina miklu verðhækkun
á kolum.
Sjúklingafjöldi á spítölunum
var líkur og árið 1938. Reykja-
hælið var lagt níður um ára-
á viðunandi hátt, voru engir
samningar gerðir við stjórnir
Englands og Þýzkalands.
Það eru því rakalaus ósann-
indi og ekkert annað, sem blað
kommúnista hélt fram á
fimmtudaginn í vikunni, sem
leið, að ríkisstjórnin hér hefði
gert nokkurn verzlunarsamning
við brezku stjórnina, Blaðið
hélt því fram þessari staðhæf-
ingu til stuðnings, að brezki
stríðsviðskiptaráðherrann hefði
lýst því yfir, að búið
væri að gera samninga
milli Englands og íslands.
En einnig þetta er ósannindi af
hálfu kommúnistablaðsins. Eft-
ir áreiðanlegum upplýsingum,
sem borizt hafa hingað, sagði
brezki stríðsviðskiptaráðherr-
ann ekki, að búið væri að gera
samninga milli Englands og ís-
lands, heldur að lokið væri
samninga viðræðu m við ís-
land, Það er töluvert annað,
eins og sjá má af hliðstæðum
yfirlýsingum um samningaum-
leitanir Belgíu og Englands. í
sama skiptið og brezki stríðsvið-
skiptaráðherrann gat þess, að
samningaviðræðum væri lokið
við ísland, hafði hann nákvæm-
lega sömu orð um samningaum-
leitanirnar við Belgíu. En nú
rétt fyrir helgina barst ný frétt
um þær og hljóðaði hún á þá
leið, að samningar myndu nú
að öllum líkindum verða gerðir
innan skamms milli Belgíu og
Englands. Má af þessu sjá, hve
ósvífin rangfærsla það er af
kommúnistablaðinu, að túlka
orð brezka stríðsviðskiptaráð-
herrans um viðræðurnar við ís-
land þannig, að hann hefði sagt,
að búið væri að gera samning
milli þess og Englands.
Hitt er svo allt annað mál, að
einstakir menn og fyrirtæki á
sviði viðskiptalífsins hafa ráð-
izt í það upp á eigin spýtur að
stofna sameiginlega viðskipta-
nefnd með fulltrúum einnig frá
brezkum innflytjendum og út-
flytjendum, til þess að greiða
fyrir viðskiptum milli íslands
og útlanda meðan á stríðinu
stendur. En ríkisstjórnin á eng-
an þátt í þeirri nafndarstofnun.
----------+---------
mótin 1938 og 1939, en sjúkl-
ingafjölgun varð allmikil á
Vífilsstöðum, eða hér um bil
sem nam þeim f jölda, sem áður
var á Reykjahæli.
Á síðustu árum hefði sjúkl-
ingum og legudögum farið
fjölgandi frá ári til árs og rekst-
urinn því orðið umfangsmeiri
en nú má segja, að slík fjölg-
un sé ekki möguleg lengur
nema með nýbyggingum.
í landsspítalanum hefir t. d.
starfsfólkinu, sem bjó í spítal-
anum, verið fenginn bústaður
út í bæ, svo að þar er nú rúm
fyrir allt að 150 sjúklinga í stað
hundrað, sem áætlað var í upp-
hafi að spítalinn gæti tekið. Á
öðrum spítölum hefir sjúklinga-
fjölgunin farið mjög í sömu átt,
og þó jafnan erfiðleikar á að
sinna kröfum um sjúkrahús-
vist. Þetta hefir aftur haft í
för með sér, að kostnaður hefir
farið vaxandi t. d. greiðir
landsspítalinn nú rúmlega kr.
12 þús. á ári í húsaleigu vegna
starfsmanna, sem vistaðir eru
utan spítalans.
Af nýbyggingum við ríkis-
sjúkrahúsin eru einkum aðkall-
andi að reisa deild fyrir órólega,
geðveika sjúklinga á Kleppi, og
að endurnýja sóttvarnahús
ríkisins, sem má heita ónothæft.
Um áramótin síðustu færði
kvenfélagið „Hringurinn“
ríkinu að gjöf Kópavogshælið
með öllu tilheyrandi, og verður
það rekið sem ríkisspítali, en
eins og áður, sem berklahæli.
Rekstur spítalabúanna á Víf-
ilsstöðum og Kleppi hefir geng-
ið að óskum á þessu ári, þannig,
að bæði skila arði, auk hins
beina og óbeina hagnaðar,
sem spítalarnir jafnan hafa af
þessum búrekstri.
HaneMiinaiiéfeiir.
Eitt af því, sem merkilegast
má teljast og við kemur heil-
brigðismálum, eru manneldis-
rannsóknir þær, sem hófust á
s.l. ári. Á síðari árum, hafa
menn víða um lönd tekið upp
skipulagsbundnar rannsóknir á
manneldinu, sem hafa leitt í
ljós ýmiskonar fróðleik. Um
þetta mál var farið að ræða
hér á landi ekki sízt fyrir það,
að landi vor, dr. Skúli V. Guð-
jónsson, prófessor, hafði nokkuð
starfað að þessum málum í
Danmörku, þar sem hann hefir
um margra ára skeið gegnt ýms
um vandasömum störfum á
sviði heilbrigðismála. Hann
kom hingað á s.l. ári og ræddi
við ríkisstjórnina um þetta
mál. Að tilhlutun ríkisstjórn-
arinnar var svo hinn 27. febr.
síðastliðinn skipuð nefnd til
þess að athuga um heppilegasta
tilhögun manneldisrannsókna
hér á Iandi, — ef í þær yrði
ráðist, svo og að gera áætlun
am kostnað við þær rannsókn-
ir. í nefnd þessa voru skipaðir
af ríkisstjórninni, dr. Skúli V.
Guðjónsson, prófessor, Vil-
mundur Jónsson, landlæknir,
tilnefndur af tryggingarstofnun
ríkisins Jóhann Sæmundsson,
tryggingaryfirlæknir, Júlíus
Sigurjónsson, háskólakennari,
tilnefndur af Læknafélagi
Reykjavíkur og Níels Dungal,
prófessor.
Nefnd þessi skilaði svo áliti
til ríkisstjórnarinnar hinn 21.
apríl $.1., og gerði hún tillögu
um að »kipa íérstskt mann-
eldisróð, er hefði með höndum
manneldisrannsóknir hér á
landi, og yrðu í þessu skyni
veittar 20 þúsundir króna. —
Ríkisstjórnin tók þetta mál til
athugunar og ákvað að leggja
fram fé úr ríkissjóði í þessu
skyni og skipa manneldisráð. í
ráð þetta var skipað 5. júní s.l.
og urðu þessir menn fyrir val-
inu: Vilmundur Jónsson, land-
læknir, formaður, Þorsteinn
Þorsteinsson, hagstofustjóri,
Níels Dungal, prófessor, Júlíus
Sigurjónsson háskólakennari,
Sigurður Sigurðsson, berkla-
yfirlæknir, Jóhann Sæmunds-
son, tryggingaryfirlæknir, og
Vilhjálmur Þór, bankastjóri.
Ráð þetta hefir nú starfað
síðan, og gert ítarlegar rann-
sóknir og ráðstafanir í þessu
skyni.
Samkvæmt áætlun undirbún-
ingsnefndar, beinast manneldis-
rannsóknir þær, er nú standa
yfir, fyrst og fremst að þvi að
afla vitneskju um mataræði
landsmanna eins og það nú er,
og almennt heilsufar í því sam-
bandi.
Hafa í því skyni verið valin
heimili víðs vegar um landið til
þess að gera nákvæmar skýrsl-
ur um magn og tegundir þeirra
matvæla, sem neytt er um eins
árs skeið; jafnframt fer fram
læknisskoðun á heimilisfólkinu.
Rannsóknir þessar hófust á
nokkrum stöðum í júlímánuði,
og síðan eftir því sem við varð
komið.
í Reykjavík og nærliggjandi
stöðum var ekki byrjað fyrr en
í september og október. Af sér-
stökum ástæðum várð nokkur
dráttur á því að læknisskoðun
gæti almennt farið fram, en nú
er fyrri skoðun þó að mestu
lokið.
Framkvæmdastjóri Júlíus
Sigurjónsson hefir ferðast um
eftir því sem ástæður hafa leyft
og leiðbeint við skýrslugerðina.
Auk þessara rannsókna fara
fram rannsóknir á næringar-
gildi ýmissa innlendra fæðuteg-
unda, og mun bæjarsjóður
Reykjavíkur styrkja þenna þátt
rannsóknanna af fé því, er ætl-
að var til matvælarannsókna á
fjárhagsáætlun Reykjavíkur s.l.
ár. Um árangur rannsóknanna
verður ekki dæmt að svo
komnu, en horfur er á því, að
skýrslugerðirnar muni yfirleitt
takast vel þrátt fyrir erfiða að-
stöðu að ýmsu leyti, og má þvi
vænta þess, að niðurstöðurnar
reynist mjög þýðingarmikill
grundvöllur undir allar frekari
rannsóknir á þessu sviði, auk
þess fróðleiks, sem þær hafa
beint að flytja. Hins vegar er
það ljóst, að ekki er hægt að
búast við því, að með byrjunar-
rannsóknum sem þessum, er að-
eins ná til eins árs tímabils, tak-
ist að fá gagngerða úrlausn á
þessum málum. Fyrst og fremst
ætti að vinnast á þessu ári mik-
ilsverð reynsla um það, hvernig
hagkvæmast sé að haga fram-
vegis manneldisrannsóknum
hér á landi.
Berklamnir.
Síðast undir þessum mála-
flokki skal ég minnast nokkrum
orðum á berklavarnir og ráð-
stafanir í því sambandi.
Eins og alkunnugt er, hefir
berklaveiki verið mjög maim-
skseð hér á landi, og um »k*ið
eitt örðugssta viðfangsefni heil-
brigðismálanna. Árið 1903 voru
fyrst sett lög um berklavamir,
og síðan hefir mikið miðað á-
fram um endurbætur, bæði
hvað snertir löggjöf og fram-
kvæmdir.
Með berklavarnalögunum
1921 var vafalaust stigið stórt
skref í áttina til útrýmingar
berklaveikinni hér á landi. Með
þeim lögum var berklasjúk-
lingum veitt ókeypis vist á
sjúkrahúsi eða hæli, ef efnahag
þeirra var þannig háttað, að
þeir voru taldir eiga örðugt
með að standa straum af kostn-
aðinum.
Afleiðing þessarar lagasetn-
ingar varð sú, að reynt var að
koma öllum, er leituðu læknis
vegna berklaveiki, í sjúkrahús
eða hæli, ef sjúkdómurinn var
á því stigi, að slíkt væri talið
nauðsynlegt sjálfra þeirra vegna
eða annarra. Hefir þetta vafa-
laust varnað því, að margir
smituðust og sýktust af berkla-
veiki, og einnig aukið til muna
batahorfur sjúklinganna.
Stórum virkari berklavarnir
hefjast hér á landi er berkla-
varnarstarfið er falið sérstök-
um manni, bekrlayfirlæknin-
um, árið 1935. En þá er horfið
að róttækari vörnum gegn því
að heilbrigðir smitist af berkl-
um, með því að leita beinlínis
smitberana, sjúka og ósjúka,
uppi og að fylgjast síðan sem
bezt með heilsufari hinna
berklaveiku. Hefir þessi berkla-
varnastarfsemi síðan aukist ár
frá ári, svo að á s.l. ári voru
starfandi sex berklavarna-
stöðvar á landinu, auk þess sem
berklavamalæknirinn ferðast
um landið árlega og rannsakar
fólk á öðrum stöðum en þar sem
stöðvarnar starfa. Má gera ráð
fyrir að á s.l. ári hafi verið
rannsakaðir í berklavarnaskyni
um 20 þúsund manns hér á
landi, eða um 16% allra lands-
manna, þ. e. um sjötti hver
maður. Af þessum 20 þúsundum
má telja, að um 12 þúsund hafi
verið „röntgen“-rannsakaðir, og
mun það vera hærri tala, miðað
| við fólksfjölda, en í nokkru ná-
| grannalandi voru, og þótt víðar
sé leitað.
Á síðasta þingi var berkla-
varnalögunum breytt og þau
samræmd hinni nýju skipun
berklavarnastarfseminnar. Er
gert ráð fyrir því í lögum þess-
um, að berklavarnastarfsem-
inni verði haldið áfram í því
horfi, sem nú er hafið (sbr. 2.
og 3. gr: laganna): Ýmsum kann
Hindabltga
ný daglega.
Harðfiskur.
Rikliugur. ‘ ■ ''il
Smjör.
Ostar.
Egg. ^ • , ■' ‘V
KOMIÐ. SÍMIÐ. SKND»:
BREKKA
SSmar 1678 eg 2148.
TJARNARBÚÐIN. »««i 357«.
að finnast að mjög sé höggvið
nærri frelsi einstaklinga með
lögum þessum, þar sem gert er
ráð fyrir að skylda megi ein-
staklinga og heimili til að gang-
ast undir berklarannsókn, ef sér-
stök ástæða er til að ætla, að
um smitandi berklaveiki sé að
ræða. Enn fremur að úrskurða
megi smitandi berklasjúklinga
í sjúkrahús eða hæli, ef sérstök
nauðsyn ber til. Frá þjóðfélags-
legu sjónarmiði eru þó ákvæði
þessi nauðsynleg, svo að fáum
einstaklingum verði eigi látið
haldast uppi að hindra að ár-
angur verði af hinni víðtæku
berklavarnastarfsemi. En ör-
uggt má telja, að sjaldan muni
þurfa að grípa til ákvæða þess-
ara, þar sem reynsla síðari ára
hefir sýnt, að almenningur er
mjög fús á að undirgangast
berklarannsóknir og yfirleitt
boðinn og búinn að veita þeim,
er þær rækja, álla aðstoð. Þá
er enn fremur í lögunum gert
ráð fyrir því, að reynt verði að
bæta kjör berklasjúklinga, er
bata hafa fengið, en það er mjög
mikilsverður þáttur í berkla-
baráttunni. Má vafalaust telja
lagabálk þenna einn hinn þýð-
ingarmesta frá síðasta alþingi,
enda hin ítarlegustu berkla-
varnalög, sem nokkurs staðar
hafa verið lögfest.
Lítur út fyrir að berklaveik-
in, sem svo hart hefir leikið
þóðina hina síðustu manns-
aldra, og virzt ósigrandi, sé nú
loks á undanhaldi. Síðan 1930
er berkladauðinn var í hámarkí
(232 dánir) hefir hann rénað
um meira en helming (1938, 106
dánir) og munar mestu hin síð-
ustu ár. Má vafalaust meðfram
þakka það berklavarnastarf-
seminni og enn vænta aukins
árangurs, ef sleitulaust verður
fram haldið sem nú horfir.
MuMtelini: iiaie Frakkar cvona marga skriðdreka?