Alþýðublaðið - 15.02.1940, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUB 15. FEBB. 1940.
ALÞtÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
W. R. VAliDEMARSSON.
í fjarveru haxu:
STEFÁN pétursson.
p" iwn *3pt^
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHOSINU
(Inngangur frá Hverfiagðtu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsiqgar.
4901: Ritstjóm (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vílhjálms (heima).
4905: AlþýSuprentsmiSjan.
4906: Afgreiösla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Fáheyrö hræsni.
ÞAÐ er erfitt að hugsa sér,
áð öllu lengra verði kom-
izt í ábyrgðarleysi og falsi, en
Þjóðviljinn undanfama daga í
skrifum sínum um utanríkismál
okkar.
Ekki alls fyrir löngu bar
hann ríkisstjóminni það á
brýn, að hún hefði stofnað hlut-
leysi landsins í yfirvofandi
hættu með því að gera samning
við brezku stjórnina um stofn-
un viðskiptamálanefndar, sem
ætti að hafa það hlutverk að
hindra alla vöruflutninga héð-
an til Þýzkalands og taka þann-
ig þátt í viðskiptastríði Bret-
lands gegn því!
Því var þá strax lýst yfir, að
íslenzka stjórnin hefði yfirleitt
engan samning við brezku
stjórnina gert. Og jafnframt
bentu blöð allra annarra flokka
en kommúnista á þáð ótrúlega
ábyrgðarleysi, sem lýsti sér í
slíkum álygum Þjóðviljans. Því
að ef nokkuð er til þess fallið,
að stofna því hlutleysi í hættu,
sem við höfum hingað til sýnt
báðum ófriðaraðilum og erum
ráðnir í að sýna þeim áfram, þá
er það einmitt slíkar tilraunir
til þess að gera okkur tortryggi-
lega í augum þeirra. Enda er ó-
mögulegt að hugsa sér, að Þjóð-
viljinn hafi getað gengið þess
dulinn. hvílíkt þorparabragð
hann var að fremja gegn þjóð
sinni, enda þótt líkur bentu til
þess, að höfuðtilgangur ritstjór-
anna væri sá, að fá blaðið bann-
að til þess að komast hjá því að
það yrði sjálfdautt, og ábyrgð-
arieysið aðeins á svo háu stigi,
að þeir vildu vinna það til, að
gerast í þeim tilgangi svo opin-
berir svikarar við þjóð sína.
Það kemur því engum á óvart,
þótt Þjóðviljinn hafi síðustu tvo
daga endurtekið öll ósannindi
sín um utanríkisverzlun okkar.
Það er sjálfsagt ekkert annað en
ný tilraun til þess að fá ríkis-
stjórnina til þess að banna
blaðið. En þegar Þjóðviljinn
leyfir sér að draga þær álykt-
anir nú af sínum eigin ósánnind
um, að íslenzka stjórnin sé „að
stofna lífi sjómanna vorra á
togurunum og flutningaskipun-
um í hættu“ og heimtar að hún
„freisti þess, hvort ekki sé hægt
að komast að samkomulagi við
Þjóðverja um að hlífa þeim“,
þá veit maður sannarlega ekki
lengur, hve langt hræsnin get-
ur gengið.
Heldur Þjóðviljinn virkilega,
að menn séu búnir að gleyma
því, hvernig kommúnistar létu
hér fyrir ári síðan, þegar þýzka
herskipið „Emden“ kom hing-
að? Hver var það þá, annar en
Einar Olgeirsson, sem fór fram
á það við ríkisstjórnina, að hún
bæði um brezka eða ameríska
herskipavernd gegn herskipi í
kurteisisheimsókn á friðartím-
Páll Zophoníassons
Innanlandsverðlð á af-
urðnm landbúnaðarlns
UNDANFARIÐ hefi ég sem
formaður Mjólkurverð-
lagsnefndar og Kjötverðlags-
nefndar fengið nokkrar hnútur
frá bændum fyrir að hafa ekki
hækkað verð þessara búsafurða
þeirra nóg, en jafnframt hafa
neytendur og kaupendur var-
anna, og sérstaklega dagblöðin
í Reykjavík, vítt hækkunina og
talið hana í alla staði óréttmæta.
Menn eru því ekki vel sammála.
Þó ég nú vilji ræða málið nokk-
uð, þá er fjarri mér að ætla að
fara að svara öllum þeim stað-
leysum, sem komið hafa fram
um málið í Vísi, Alþýðublaðinu
og Morgunblaðinu, að ég ekki
nefni Þjóðviljann, sem mér hef-
ir verið sagt nokkuð ur, en sem
ég álít ekki samboðið virðingu
minni að lesa. En það eru þó
nokkur atriði, sem mér virðist
að menn skilji ekki eða þekki,
og um þau vildi ég fara nokkr-
um orðum til athugunar og um-
hugsunar fyrir þá, er þetta lesa.
Mjög margir virðast þeirrar
skoðtmar, að hækkun og lækk-
un á landbúnaðarafurðum eigi
nú, til þess að auka ekki dýr-
tíðina í landinu, að hlýta sömu
reglu og kaupgjaldinu var sett
með gengislögunum, en þessi
skoðun er alröng. Ef til vill hafa
menn fengið hana af því, að í
fyrra var verð á mjólk og kjöti
sett fast í gengislögunum eins
og kaupið, en sú yfirsjón Al-
þingis réttlætir það á engan
hátt, að það nú, eftir að Alþingi
hefir séð villu síns vegar og lag-
að þetta, með því að taka verð-
ákvörðun innlendu varanna úr
föstum tengslum við kaupgjald-
ið, eigi að hækka og lækka
landbúnaðarvörurnar í sama
hlutfalli og verkamannakaup-
ið.
Til þess að geta unnið og
fengið sitt kaup, þá þarf verka-
maðurinn húsnæði, föt og fæði.
Þetta eru hans frumlífsþarfir,
og eigi hann að bera jafnt úr
býtum frá ári til árs, þarf kaup-
ið að breytast eftir heildar-
hækkun eða lækkun þessara
lífsþarfa hans.
Bóndinn, sem rekur bú og
framleiðir landbúaðarvörur til
sölu, er auk þess að vera háður
verði lífsþarfanna fyrir sig og
sína fjölskyldu á sama hátt og
verkamaðurinn, háður verði
ýmsra annarra vara, er hann
um? Hvar var þá umhyggja
kommúnista fyrir hlutleysi
landsins og vinsamlegu sam-
komulagi við Þýzkaland? Og
hver „stofnar“ í dag „lífi sjó-
manna vorra á togurunum og
flutningaskipunum í hættu“, ef
ekki Þjóðviljinn sjálfur með á-
byrgðarlausum ósannindum um
hlutleysisbrot af hálfu íslenzku
ríkisstjórnarinnar? Það þarf í
sannleika meira en brjóstheil-
indi til af slíku sorpblaði til
þess að heimta af ríkisstjórn-
inni, að hún tryggi það, að sjó-
mönnunum verði „hlíft“ af
Þjóðverjum eftir að það hefir
sjálft gert allt, sem það gat til
þess, að gera hlutleysi okkar
tortryggilegt í augum Þjóðverja
og skapa á þann hátt átyllu fyr-
ir þá til árása á togarana okkar
og flutningaskipin!
Andstyggilegri skrif en þess-
ar landráðagreinar Þjóðviljans
gegn hlutleysi okkar hafa aldrei
sóst á prenti hér á landi.
PÁLL ZÓPHÓNÍASSON alþingismaður, formaður kjöt-
verðlagsnefndar, hefir beðið Alþýðublaðið um rúm
fyrir eftirfarandi grein, sem gerir að umtalsefni gagnrýni
þá, sem komið hefir fram í sambandi við verðhækkunina á
landbúnaðarafurðum, sérstaklega kjötinu, innanlands.
Greinarhöfundinum, sem er á allt öðru máli en Alþýðu-
blaðið, mim verða svarað einhvern næstu daga.
þarf til framleiðslunnar, og því
aðeins er rétt að verð landbún-
aðarvaranna hækki jafnt og
kaupið, að verð þessara annarra
vara, sem bóndinn þarf til bú-
rekstrar síns, hækki í sama
hlutfalli og lífsþarfirnar.
Þetta ætti öllum að geta skil-
izt.
Bóndi einn, sem ég þekki hér
í nágrenni Reykjavíkur, þarf t.
d. alltaf að kaupa tilbúinn á-
burð fyrir um Ve af öllu, sem
hann kaupir til bús síns. Og
verð á tilbúnum áburði hækíc-
aði vorið 1939 um 15% meðan
vísitala lífsþarfanna sýndi sama
og enga hækkun.
Og alls keyptu bændur þá til-
búinn áburð fyrir rétt um eina
milljón króna, og notkun hans
lagði að nokkru 'leyti grundvöll-
inn fyrir t. d. mjólkurfram-
leiðslunni nú í vetur.
Gengislögin ákváðu að kaup-
gjald skyldi ekki hækka, og lík-
lega hefir það ekki gert það í
kaupstöðum, þar sem um var að
ræða samningsbundið kaup
milli stærri heilda, en til sveita
hækkaði kaup þrátt fyrir á-
kvæði gengislaganna. Það eru á
hverju sumri um 2000 kaupa-
menn í kaupavinnu í sveit, og
álíka margar stúlkur.
Ég hefi árlega síðan 1933
rannsakað hvert meðalkaup
þeirra væri, með því að fara í
gegnum allar skattskýrslur
allra bænda og taka þar upp
hvað hverjum einum kaupa-
manni og kaupakonu væri borg-
að. Skattskýrslur frá síðastliðnu
sumri liggja ekki fyrir nú, og
gera það ekki fyrr en í sumar,
en eftir bráðabirgðaupplýsing-
um, sem ég hefi aflað mér frá
hreppstjórum í nokkrum þeim
sveitum, sem kaupafólk er til-
tölulega margt í, virðist það í
sumar hafa haft um 8% hærra
kaup en það hafði 1938, og auð-
vitað hefir fæði þess líka verið
dýrara.
Öll áhöld og tæki til fram-
leiðslunnar í sumar og vetur
voru hækkuð í verði, og fóður-
bætirinn, sem gefa þarf kúnum
í vetur, er 30—40% dýrari en í
fyrra.
Og hvað mjólkina og mjólk-
urafurðirnar snertir sérstak-
lega, þá hefir vinnsla þeirra á
mjólkurbúunum og flutningur
þeirra frá heimilum bænda til
mjólkurbúanna og þaðan á
sölustaðina stórhækkað.
Hverjum manni, sem vill um
þetta hugsa hlutlaust, má því
vera ljóst að hækkun á verði
landbúnaðarvara á ekki að
fylgja kaupgjaldi, heldur getur
það bæði átt að vera meira eða
minna, eftir því hvernig hækk-
un á því öllu, sem bóndinn þarf
að kaupa til framleiðslunnar.
fyrir utan sínar lífsþarfir, hefir
verið og er.
Sumir segja nú, að bóndinn
hafi notið góðs af gengislögun-
um, og því eigi hans vörur ekki
að hækka í verði á innlendum
markaði. Verðmæti útfluttra
landbúnaðarvara hefir árin
1938 og 1939 numið að meðal-
tali um 8,9 miljón króna. Sömu
ár nemur verð landbúnaðar-
vara, seldra á innlendum mark-
aði. svo til sömu upphæð (8,7
milljón), svo það má segja, að
sú verðhækkun, sem gengislög-
unum var ætlað að skapa á
framleiðsluvörunum, hafi náð
til helmings af vörum landbún-
aðarins, en hækkunin á að-
keyptu vörunum aftur til þeirra
allra, og því hafi bændunum
sem heild mátt vera sama hvort
lögin-voru sett eða ekki, hvað
þeirra atvinnuveg snerti. Aftur
gat það verið rétt, til að reyna
að rétta sjávarútveginn við. Sú
röksemd, að söluverð landbún-
aðarvaranna eigi,’ vegna þess
hagnaðar, sm bændur hafi notið
af gengislögunum, að vera lægri
en ella, hefir því ekkert við að
styðjast, hver sem hana segir.
Og hún er jafn léttvæg þó hún
hafi verið sögð á Alþingi, og
þar ekki mótmælt, því enginn
endist til þess þar, frekar en
annars staðar, áð mótmæla öll-
um staðleysum, sem fram eru
bornar.
Berum við nú saman, hvernig
verð landbúnaðarvaranna er nú
eftir þessar miklu hækkanir,
samanborið við verð annarra
nauðsynja, þá kemur í ljós, að
sá samanburður lítur þannig út:
Febr Verð pr. einingu Hlutfallstölur 1939 Febr. 1940 Febr. 1939 Febr. 1940
Kjöt pr. kg. 1,68 2,00 100 119
Mjólk pr. lítra 0,40 0,44 100 110
Smjör pr. kg. 3,88 5,00 100 129
Skyr pr. kg. 0,80 0,80 100 100
Smjörlíki pr. kg. 1,60 2,40 100 150
Brauð heil 0,50 0.90 100 180
Hveiti pr. kg. 0,44 0,54 100 123
Rúgmjöl pr. kg. 0,31 0,55 100 177
Hafragrjón pr. kg. 0,50 0,83 100 166
Hrísgrjón pr. kg. 0,43 1,02 100 237
Kol pr. 10 kg. 5,38 10,00 100 186
Það er því augljóst, að hækk- liður í fæði fólksins. 1 mjólk-
anir landbúnaðarvaranna eru
tiltölulega minni en hækkanir
annarra nauðsynja og er það
eðlilegt, því það er ekki nema
sjálfsagt, að hafa verð þeirra í
landinu eins lágt og frekast er
hægt að réttlæta gagnvart
framleiðendunum, þar sem þær
þar hafa mikinn markað, og
mega ekki missa hann, að
minnsta kosti ekki hvað mjólk-
ina og mjólkurafurðirnar snert-
ir, og á hinn bóginn er kaup-
geta neytendanna takmörkuð,
og nokkur hætta á að mjög hátt
verð á þeim, miðað við aðrar
líkar nauðsynjar, geti dregið úr
sölu þeirra.
Hér hefir þá h'ka verðinu ver-
ið stillt það í hóf, að lítt eða
ekki er forsvaranlegt með
mjólkina, enda það mál nú til
rannsóknar og stendur til leið-
réttingar.
Mjólkin og mjólkurvörurnar
eru gagnstætt kjötinu verulegur
inni, sem tilfellst í landinu, eru
um 40% af allri þeirri næring-
arþörf, er þjóðin þarf árlega,
og í henni er hollasta og bezta
næringargildið, sem ekkert eitt
fæðuefni getur komið í staðinn
fyrir.
Kjötið er aftur lítill liður í
fæði kaupstaðarbúa. í kauptún-
um og kaupstöðum, sem í búa
um 60000 manns, eru árlega
seld um 2400 tonn af kinda-
kjöti, eða 40 kg. á mann að með-
altali, og skiptir því litlu fyrir
kaupendur, hvort kg. er nokkr-
um aurum dýrara eða ódýrara.
Að gera það að háværu deilu-
máli er því næsta ástæðulítið af
neytendum og þeirra málsvör-
um.
Og hvort það er neytt meira
eða minna af því í landinu,
skiptir líka litlu máli, þegar
hægt er að selja það til annarra
landa. Verð þess hefir þá Hka,
Frh. á 4. síðu.
Hæstaréttardómur:
Skaðabætur vegna
mæðiveikinnar.
T GÆR var kveðinn upp
■“■ í Hæstarétti dómur í málinu
landbúnaðarráðherra f. h. ríkis-
sjóðs gegn Ara Páli Hannessyni.
Hafði Ari stefnt ríkissjóði til
greiðslu skaðabóta að upphæð
kr. 984,04. Segir svo í dómi
Hæstaréttar:
„Áfrýjandi, sem skotið hefir
máli þessu til hæstaréttar með
stefnu 18. júlí 1939, krefst þess:
Aðallega, að héraðsdömurinn
verði ómerktur og, >að málinu
verði vísað frá bæjarþinginu en
til vara„ að hann verði alsýkn-
aður. Ennfremur krefst hann mál-
kostnaðar í héraði og fyrir hæsta
rétti eftir mati dómsins. Stefndi
krefst hinsvegar: Aðallega, að
héraðsdómurinn verði staðfestur
en til vara, að hæstiréttur kveði
á um það, að yfirmatsgerðin sé
vegna annmarka ekki skuldbind-
andi fy.rir hann. Svo krefst hann
og málskostnaðar fyrir hæstarélti
eftir mati dómsins.
Áfrýjandi hefir í málinu borið
það fyrir, að tjón stefnda vegna
förgunar sauðfjár hans sé þegar
metið af dómkvöddum mömium,
svo sem mælt er í 19 gr. laga
nr. 12 frá 1937, og geti stefndi
ekki átt kröfu til bóta umfram
það, er í matsgerðinni segir. Að
svo vöxnu máli verða dómstól-
arnir ekki taldir bærir uím 'að.kveöa
á um hæð fébótanna, og verður
því að merkja ex officio ákvæði
héraðsdómsins um bótahæðina og
vísa málinu, að því leyti frá bæj-
arþingt Reykjavíkur.
Kröfur stefnda í héraði, þær
sem hér hefir verið krafist dóms
um, voru byggðar á því, að yfii--
matsmennimir háfi ranglega tal*
ið 12o/o sauðfjár stefnda aflóga,
að þeir hafl metið það sem sýkt
fé, þótt þess sæfst ekki vottúr
við slátrun þess, og að þeir hafi
ekki rannsakað áhrif sýkíngai'
hættunnar. á gangverði sauðfjév
þess, sem stefndi keypti i skarð-
ið. Kröfur stefnda í héraði fólu
þannig í sér andóf þess, ,að hon-
ttm væri skylt að hlíta yfirmatítíu,
og var um þetta dæmt í héraði.
Er stefnda þess vegna heimilt að
koma að sem varakröfu í hæsta-
rétti véfengingu á greindum at-
riöum matsins.
Stefndi hefir haldið fast á því,
að engum hluta hins fargaða sauð
fjár hans, sem voru 65 ær, 16
veturgamlar kindur og 2 hrútar,
hefði þurft að lóga vegna ald-
urs Yfirmatsmenn virðast elcki
hafa kynnt sér aldur sauðfjár
stefnda, þótt þeim væri þaðskylt,
heldur byggt mat sitt að þessti
leytí á ágizkun. Verður stefndí
þess vegna ekki talinn bimdínn
við þetta atriði matsgerðarinn-
ar, sem metast verður að nýju
Eftir að sauðfé stefnda hafði
verið fargað, keypti hann 30 ær
í slcarðið uppi íi threppum og
greiddi að meðaltali hverjaþeirra
kr. 21,75. Ekki Verður séð, aö
yfirmatsmenn hafi kynnt sér,
hvort mæðiveikihættan hafði á-
hrif á gangverð sauðfjár til lifs
í Hreppum og í Árnessýslu yfir-
leitt á þeim tíma, er kaup þessi
fóra fram, en rannsókn þessa a<-
riðis var nauðsynleg við saman-
burð á verðgildi sauðfjár þess, er
stefndi var látinn farga, og Jhins,
sem hann. keypti. Verður þess
vegna að telja þetta atriði mats-
ins haldið þeim annmörkum, að
stefnda sé ekki skylt að hlrta því,
og ber því að meta það að nýju
Ák-væði héraðsdómsins u.m
greiðslu kostnaðar við yfirmatíð
þykir mega staðfesta, enda virð-
ist stefndi hafa haft fulla ástæðu
til að krefjast yfirmats.
Eftir þessum málslyktum þykir
rétt að dæma áfrýjanda til að
reiða stefnda kr. 300,00 í máls-
'kostnað í héraði og fyrir hæsta-
rétti.“
Starfsmannafél. Hér.
Aðalfandor lélagsins var
haldlon I fynadao.
ST ARFSMANN AFÉL AGIÐ Þðr
hélt aðalfund sinn 12. þ. m.
og fór fram kosning á stjörn
fyrir félagið.
Björn Pálsson, formaður fé-
lagsins, flutti ítarlega skýrslu á
fundrnum um störf félagsins á s.l.
éri.
í stjórn félagsíns voru toosnir:
Björn Pálsson formaður, Stein-
grímur Guðjónsson varaformað'
ur, Landsspítalanum, Albert Jö-
hannsson, gjáldkeri, Vífilsstðöum.
Jön Jóhannesson ritari, Nýja
Kleppi, og Sveinn Gamalíelssou,
meðstjómandi, Vifilsstöðum.
Þá vom kosnir trúnaðarmenn
samkvæmt vinnulöggjöfinni: Á
Kleppsspítalanum: Björn Pálsson,
á Landsspitalanum Adolf Smith
og á Vífilsstöðum Albert Jó-
hannsson.
Samhugur og eining rikir innan
félagsíns.
Hljómsveit Reykjavitour
sýnir operettuna „Brosandi
land“ annað kvöld kl. 8 i Iðuó.
Leikfélagið
sýnir FjaIla-E\n/ind í kvöldkl.
& ..
Hallbjörg Bjarnadóttir ,
jazzsöngkona heldur næturhljóm-
leika annað kvöld kl. 11,40
í Gamla Bió.
Auglýsið í Alþýðublaðinu!