Alþýðublaðið - 26.02.1940, Síða 3

SfÁNUDAGUR 28. FEBR. 1040
ALÞVÐUBLAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. E. VAJLDBMARSSON.
t Éjarvera bana:
STSBFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ÁLÞÝÐDHÚSIND
daagangur írí Hverflagðtu).
SÍMAR:
4908: AfgreiBsla, auglýsingar.
4901: Rítstjórn (innl. fréttir).
4802: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: AlþýðuprentsmiSjan.
4906: AfgreiBsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Mpýðullokksfé-
lag Beykjavfknr.
Alþýðuflokksfélag
REYKJAVIKUR heldur aðal-
fund sxnn í kvöld. FélagiÖ er
nú tveggja ára. Allir þekkja að-
dragandann að stofnun þessa fé-
lagsskapar. Þegar sundrungin
stóð sem hæst í Alþýðuflokknum
út af „sameiningar“-svikamyllu
Héðins Valdimarssonar við komm
únista, náði Héðinn tangarhaldi
á aðalfélagi Alþýðuflokksins hér
i bænum, Jafnaðarmannafélagi ts-
lands, með því að taka inn í fé-
lagiö á aðalfundi þess um 170
kommúnista, láta þá greiða sjálfa
atkvæði með upptökubeiðnum sín
lum og taka auk þess þátt í |at-
kvæðagreiðslum, sem fóru fram
á fundinum og snerta mjög deilu-
málin. Þannig tryggði Héðlnn
Valdimarsson sér meirihluta í fé-
lagtnia,
Sá fundur er mönnum minn-
isstæður, Þegar H. V. og félag-
ar hans höfðu framið hið frek-
legasta ofbeldí og neitað að fé-
lagið fylgdi samþykktum flokks-
stjómar gengu Alþýðuflokksmenn
af fundinum. Það voru ekki sam-
an tekín ráð, heldur aðeins sjálf-
krafa athöfn. Fundurínn var haíd-
inn i Nýja Bíó og eftir
að sýnt var, hvert stefndi hróp-
luðu tveir verkamenn, annar
tuppi á svölum og hinn niðri í
salnum: „Við göngum af fundi
og förum upp í Alþýðuhús“.
Þetta voru heldur ekki samaníek-
in ráð. Yfir 100 félagar hlýddu
þessu kalli tafarlaust og fundur
var settur í Alþýðuhúsinu. Þar
var ákveðið að stofna Alþýðu-
flokksfélag Reykjavíkur og skrif-
|uðu 125 þegar undir ákvörðun
(um að stofna félagið. Jafnframt
var kosin 25 manna nefnd til
að undirbúa stofnun félagsins og
hafa tal af flokksfólki úti í bænum.
öllum er kunnugt hvernig þessi
starfsemi gekk. Hundruð Alþýðu-
flokksmanna og kvenna funduað
vegið hafði verið að AlþýðU-
flokknum með aðförum Héðins,
og eftir skamman tíma vioru fé-
lagarnir komnir yfir 400. Félagið
fór hraðvaxandi og á 3. eða 4.
fundi þess voru meðlimirnir orðn
ir um 600.
Fundirnir voru og hafa altaf
síðan verið ákaflega vel sóttir
og miklu betur sottir en funídxr
voru nokkru sinni í Jafinaðar-
mannafélaginu. Nú telur félagið
um 1000 mannis, fundir þess eru
jafnan fröðlegir, þar eru flokks-
rnálin og stjómmálastarfsemin
rædd af einurð og festu og sam-
komulag hið bezta, enda - menn
sammála um þá stefnu, semfylgt
hefír verið.
Félagið hefir komið upp margs
konar starfsemi og eru fræðslu-
og skemmtikvöld þess kunnug-
ust. Þá er málfunda- og fræðslu-
flokkur þess vel starfandi, en í
honum taka þátt allmargir verka-
menn. Tekjur félagsins munu hafa
íiumið wa 10 þúsund krónum
Verðhækkun mjólkurinnar og
framkvæmd mjólkurlaganna.
Eftir Alexander Quðmundsson.
IGREIN um hækkun
mjólkurverðsins, í Tíman-
um 1. þ. m. er frá því sagt, að
til framleiðenda muni renna %
hlutar af verðhækkun sölu-
mjólkurinnar. En eins og kunn-
ugt er nam verðhækkunin 4
aurum á lítra. Afgangurinn, 1
eyrir á lítra muni hins vegar
ganga til samsölunnar og mjólk-
urbúanna vegna aukins og vax-
andi reksturskostnaðar á öllu er
að vinnslu og dreifingu mjólkur
lýtur. Þessu til frekari skýring-
ingar segir svo blaðið, að til þess
að ná hækkun á útborguðu
verði til bænda um 1 eyri á lítr-
ann. þurfi verð sölumjólkur-
innar að hækka um 3 aura, þar
sem hún sé aðeins Ys hluti þeirr-
ar mjólkur, sem framleidd er á
öllu verðlagssvæðinu.
Að vísu verður þessi útreikn-
ingur ekki rengdur og væri
æskilegt að hann yrði reynsl-
unni samhljóða. En eitt verður
þó af þessu ljóst, og það er, að
flest ráð Mjólkursölunefndar til
hækkunar útborguðu mjólkur-
verði til bænda eru ávalt hin
sömu, hækkun og aftur hækk-
un á söluverðinu. En meðan svo
er, hillir ekkert undir þær von-
ir manna, að varanleg úrlausn
fáist á mjólkurmálinu. Má þó
muna þá tíma, er óspart var að
fólki haldið þeim ágætum, er
skipulag afurðasölunnar átti að
vera, neytendum jafnt og fram-
leiðendum.
í eftirfarandi grein vil ég fara
nokrum orðum um þessi mál,
tel þau heldur ekki lengur
þeirri þagnarhelgi háð, er sjálf-
sögð var í byrjun allra fram-
kvæmda, svo erfið viðfangsefni
— sem hér er um að ræða.
Þegar bráðabirgðalög um
sölu mjólkur og rjóma o. fl.
voru sett, var ástand mjólkur-
málanna það, að fullt útlit var
fyrir svokallað mjólkurstríð
milli þeirra bænda. er fram-
S síÖMsta starfsári og er fjárhagur
þess byí í miög góðu lagi.
Þannig hefir Alþýðuflokksfélag
ið starfað í stórum dráttum. I
dag, þegar á þetta er bent, er
Jafnaðarmannafélagið dautt og
Hérinn Valdimarsson einangraður
og áhrifalaus og „sameiningar“-
svikamylla hans við kommúnista
á enda með þeim hætti, sem
allir Alþýðuflokksmenn spáðu
■þegar í upphafi.
Þannig hefir þróunin og reynsl-
an dæmt milli þeirra málstaða
sem deilt var um í Alþýðufiokkn-
um árið 1938 og olli klofningnum
í Jafnaðarmannafélaginu. Þeir
Alþýðuflokksmenn og konur, sem
brugðu við árið 1938 og stofn-
ixðu nýjan baráttuf élags skap
flokksins hér i Reykjavík, hafa
ekki átt minnstan þátt í að dóm-
!ur reynslunnar varð þessi.
En þó að mikið hafi unnist, þó
að nú séu deilumálin úr sögunni
og ný viðhorf hafí skapast, þá
má enginn Alþýðuflokksmaður
gleyma því að ný barátta er haf-
in. Baráttunni um deilumáliin er
lokið og nú er hafin ný sókn. I
þeirri sókn verða allir að taka
þátt, hlið við hlíð, því að á fjöld-
anum í flokknum, sem skilur
bezt stefnu hans og markmið,
veltur það, hve fljótt Alþýðu-
flokkurinn vex og hve fijótt hann
getur hrint stefnumálum sínum í
framkvæmd.
11
áw .
«*
leiðslu sölumjólkurinnar önn-
ust, og þeirra, er fram-
leiddu mjólk til vinnslu mjólk-
urafurða, til sölu innanlands og
utan. Hvað áunnist hefði við þá
baráttu, er ekki vert að fullyrða
neitt um, en sennilegt er þó að
ætla, að atvik slíkra hamfara
hefðu gert bil það, er milli
bænda var, torsóttara til allra
samninga um haldgóða og var-
anlega lausn málsins. Það, sem
ágreiningi þessum olli var, að
útborgað verð fyrir vinnslu-
mjólk var mun lægra en verð
það, er þá var greitt fyrir
sölumjólkina. Var margt þessu
valdandi, en þó alveg sér í lagi
ýmsir byrjunarörðugleikar í
rekstri mjólkurbúanna, enda
hér um ný iðnfyrirtæki að ræða
og þekking manna og reynsla
lítil 1 þessum efnum. Það kemur
því flestum saman um, að óum-
flýjanlegt hafi verið fyrir
stjórnarvöld landsins að skerast
í leikinn áður en til átaka kom.
En því miður fylgdi sú ógæfa
þeirri íhlutun löggjafanna, að
annar aðili málsins var í upp-
hafi gerður alls ráðandi og í
húsbóndastól settur í Mjólkur-
sölunefnd, meðan hinn var lukt-
ur utandyra með tillöguréttin-
um einum, Nakið fyrirbæri
þeirrar tilhögunar er verðjöfn-
unarskatturinn og úthlutun
hans, þar sem enn hefir lítil sem
engin tilraun verið gerð til þess,
að fullnýta þann markað, sem
fyrir er í landinu fyrir mjólk og
mjólkurvörur og leitast jafn-
framt við að komast fyrir þau
mistök í rekstri ísl.. mjólkur-
búa. sem meðvirk kunna að
vera um það að gera verðupp-
bætur nauðsynlegar. En fyrr
verður ekkert um það sagt með
vissu, hve mikill hlutx verð-
jöfnunarskattsins kann að vera
nauðsynlegur og réttmætur.
Á ég hér sérstaklega við
greiddar verðuppbætur á ost-
ana, sem út úr landinu hafa ver-
ið fluttir fyrir mjög lágt veðr og
minna en þeir voru seldir fyrir
1 landinu sjálfu. Sú mjólk,
sem ostamir voru unnir úr, hef-
ir því þurft meiri verðuppbótar
við en þörf kann að hafa verið
á og því sanngjarnt að krefjast.
Þá má í þessu sambandi minna
á útsöluverðið á skyrinu, 80
aura á kg„ sem gæti verið lægra
og efalaust skaði að ekki er
lægra, að því leyti sem það
kann að halda niðri mikilli og
vaxandi neyzlu. En aukin skyr-
neyzla er einhver líklegasta
leiðin frám úr þeim vanda, sem
sívaxandi mjólkurframleiðsla
skapar. Hefi ég áður bent á í
því sambandi, að ef útsöluverð
á skyri yrði fært niður í 60
aura á kg., væru miklar líkur
til að salan myndi aukast að
mun frá því, sem er, og því til
sönnunar hve hér sé um mikil-
vægt atriði að ræða sýnt fram
á, að um hvert V2 kg„ sem sal-
an kynni að vaxa á viku, til
hverrar meðal fjölskyldu í
Rykjavík, ynnist nýr markaður
fyrir um 1 milljón litra mjólk-
ur árlega.
i!'
Þar sem gjörðir nefndarinn-
ar hafa verið jafn tvísýnar til
lausnar málinu og raun ber
vitni, hefði mátt ætla að tillaga
sú, er fram var borin að tilhlut-
an Alþýðuflokksins á síðasta
þingi, um breytingar á skipan
mjólkursölunefndar, næði fram
að ganga. En hún var felld af
þeim sameiginlega Framsókn-
og Sjálfstæðisflokksmönnum.
Má það sæta nokkurri undrun
og ekki síður fyrir það, að at-
vinnumálaráðherrann og þing-
maður Gullbringu- og Kjósar-
sýslu er einn og sami maður,
sem af hefði mátt vænta, að
bæri nokkuð fyrir brjósti efna-
hagsafkomu bænda á þessxxm
slóðum, hafði enda aðstöðu til
að geta ráðið hér verulegu um.
Að minnsta kosti er það ætlun
þeirra manna, er hér eiga hlut
að máli, að með tilliti til fyrri
afstöðu Sjálfstæðisflokksins til
mjólkurlaganna, hefði mátt
vænta einhverra breytinga í
framkvæmd þeirra við þau á-
hrif, sem flokkurinn hefir nú á
stjórn landsins. Enda auð-
velt um tilvitnanir orða og at-
hafna Sjálfstæðismanna í mál-
inu,
*
Svo mun nú komið, að all-
verulegur munur er á því orð-
inn, að fá sæmilega búrentu af
þeim jörðum, sem í nágrenni
Reykjavíkur eru og hinum er
fjær liggja. þó nytjun þeirra sé
að mestu háð framleiðslu
vinnslum j ólkur. Eru þessir
bændur nokkuð svona almennt
ánægðir með þetta, enda
skammt þess að minnast, er þeir
skipulagslega óstuddir voru
þess ekki megnugir að reka bú
sín og afla heimilum sínum
nauðþurfta. Mætti þetta öfund
arlaust vera, ef ekki fygldi sá
böggull skammrifi, að hinn
aukni afrakstur búanna er ekki
til orðinn fyrir elju og atorku
í vinnslu og sölu mjólkur- og
mjólkurafurða, heldur er hér
um skattpening að ræða, sem
píndur er undan nöglum neyt-
enda og þeirra bænda, er sölu-
mjólkina framleiða. og var þó
bakfiskur þeirra ekki þykkur
fyrir, frekar en annarra bænda.
vegna undangengirma kreppu-
og verðfallsára, er mjólkurlög
in komu til framkvæmda.
Sú staðreynd, að þar sem um
ávinning er að ræða fyrir bænd-
ur af skipulagi mjólkursölunn-
ar, 6r ávinningurinn háður
skattþoli sömu framleiðslugrein-
ar viss hluta verðlagssvæðisins,
gefur auga leið um það, að um
varanlega lausn mjólkurmáls-
ins er enn ekki að ræða. Þvert
á móti er ástæða til að ætla, að
þetta misnotaða skattþol sé að
því komið að bresta. En fyrir
þeim málalokum, að láta rás
viðburðanna um búsetu bænda
í landinu ráða því, hver hlutur
þeirra verður í skiptum arðs og
afkomu, vex-ður engin réttlæting
fundin.
*
Af verði því er Mjólkursam-
salan greiðir bændum í nágrenni
Reykjavíkur fyrir mjólkina, að
meðreiknaðri væntanlegri verð
uppbót við reikningsskil, koma
í hendur bænda um 24 aurar
fyrir lítrann. Og er þá dreginn
frá flutningskostnaður og
vinnsluafföll, en ekki teknar til
greina heimsendar vörur, sem
eru þó heldur til frádráttar og
oft lítill búhnykkur að. Þó þetta
verð kunni að vera eitthvað
breytilegt frá einum framleið-
anda til annars, skiptir ekki
máli í þessu sambandi og svo
nærri mun það greiddu jafnað-
arverði á þessu framleiðslu-
V
svæði, að rétt þykir að leggja
það til grxmdvallar þeim álykt-
unum að tillögum, er hér verða
gerðar um breytingu á fram-
kvæmd mjólkurlaganna, sem
óumflýjanlegar verða að teljast
svo fremi að þess eigi að vænta.
að viðkomandi bændur haldi í I
horfi mjólkurframleiðslunni. En
það atriði málsins er veigamest
neytendum og eina trygglng
þeirra fyrir því, að um fáan-
lega bezta mjólk sé að ræða
á markaði bæjarins.
Um það verður varla deilt, að
framleiðsluverð mjólkur í ná-
grenni Reykjavíkur er mun
hærra en þeir 24 aurar er bænd
ur bera nú úr býtum og að
minnsta kosti 25 til 26 aurar.
Og er þá ekki. tekið tillit til
hinna síðustu og verstu tíma,
er gengislækkun og styrjöld eru
skipulaginu meðvirk um að gera
aflavonir þessara bænda sem
minnstar. Það var því eðlilegt,
að gert yrði ráð fyrir að síðasta
verðhækkun mjólkurinnar
myndi renna til þessara bænda,
enda þörf þeirra brýnni en ann-
arra framleiðenda á verðlags-
svæðinu. Við þessu hefir nú það
svar fengizt, að áætlað sé að
greiða þessum bændum 1 eyri
á lítrann af verðhækkuninni,
eða því sem næst, og dregur þá
lítið vesalan, ef nokkru munar.
Með hliðsjón af legu þessa
'ramleiðslusvæðis og afstöðu til
markaðarins í bænum, mælir
xllt með því að mjólkin, sem
frá því kemur, sé greidd þeim
nun hærra verði, sem hún get-
ur verið ferskari og betri til
neyzlu en önnur mjólk, að við-
bættum þeim mun, sem er á
flutningskostnaði hermar og
þeirrar mjólkur, sem lengra er
að flutt.
*
Til að ná varanlegum árangri
af skipulagi mjólkursÖlunnar
tel ég nauðsynlegt að skipta
njólkurmarkaði bæjarins þann
veg, að hafa á boðstólum 2
tegundir mjólkur. Flöskumjólk,
ætlaða til drykkjar eingöngu,
og mjólk lakari að gæðum og
lengra aðflutta, ætlaða til ann-
arrar heimilanotkunar. Og félli
sú mjólkursala í hlut vinnslu-
búanna ásamt mjólkurvörusöl-
unni. Eðlilegast væri að haga
þessu þannig, að taka úr ný-
mjólkinni vissan hluta smjör-
feitinnar og selja hana síðan við
vægu verði. Stilla t. d. svo til,
að verð hennar yði til neytenda
30 aurar á lítra og jafnvel lægra
og miða jafnan við verðmæti
undanrennunnar og þeirrar
smjörfeiti, sem eftir værf skilin
í henni. Tel ég lítinn efa á að
þessi tilhögun gæti aukið söl-
una að mun og má í því sam-
bandi benda á, að mjólkin er
svo dýr, eins og hún er nú seld,
meðal annars vegna smjörfeit-
innar, sem í henni er, að þess er
ekki að vænta, að húsmæður
almennt treysti sér til að nota
hana sem skyldi til matar-,
brauða- og kökugerðar á heim-
ilunum. En eins og vitað er, eru
í mjólkinni ýms önnur efni en
feitin, mönnum holl og nauð-
synleg. Vitanlega myndi smjör-
framleiðslan aukast töluvert viö
þetta, en til þess verður ekki
tekið sérstakt tillit vegna þew
feitiefnaskorts, sem fyrir er í
landinu og jafnframt af því, aS
hægt er um vik að komá því í
sölu með blöndun þess i smjör-
líki jöfnum höndum.
*
Hve mikill hluti mjólkurinn-
ar, sem í bænum selst, fer til
matreiðslu og bökunar, er erf-
itt að áætla. Þó þætti mér ekki
ósennilegt, að um % hluta
sölumjólkurinnar gæti verið að
ræða. Öll þessi mjólk á að
koma frá þeim bændum, sem
fjærst markaðinum búa, Vera
skilin og gerilsneydd og blönd-
uð kyngóðum gerlum á mjólk-
urbúum og flytjast frá þeim í
mjólkurbúðirnar, án nokkurrar
viðkomu á mjólkurstöð. Nokk-
urt óhagræði myndi að því, hve
mjólkursölustaðir eru fáir í
bænum, þar sem neytendur yrðu
sjálfir að nálgast mjólk þessa og
gæti því komið til álita, hvort
ekki væri rétt að fjölga þeim.
Við þessa tilhögun ynniat
tvennt: Aukin mjólkumotkun
og stórlækkaður dreifingar-
kostnaður. Allur sá kostnaður,
sem því fylgir, að búa um
mjólk þessa á flöskum, hyrfi
með öllu. Flöskumar sjálfar,
hinar dýru alúminiumlokur,
sem hafa hækkað í verði um
75% síðan stríðið hófst, og
margt fleira þessu viðkomandi,
yrði ekki lengur dragbítur
hágfræðilegra úrlausna málslns.
Hvað þessa mjólk snertlr, sem
ég leyfi mér að nefna „matar-
mjólkætti gerilsneyðingar-,
flutnings- og sölukostnaður
hennar að verða sáralítill, mið-
að við það, sem nú er, og aldreí
meiri en sem svaraði Vk þws
verðs, er framleiðandanum
væri nauðsynlegt að fá. En tak-
mark allra framkvæmda í aÞ
urðasölumálunum á vitanlega að
vera það, að framleiðandihn berí
sem mest úr býtum af söluverði
varanna, enda sú eina afsökun
gild fyrir þeirri íhlutun og
skerðingu persónulegs frelsis,
er hér hefir gerð verið. Aukin
mjólkursala eftir þessar! leið
þýddi vitanlega samdrátt í
mjólkurvöruvinnslunni og
minni nauðsyn verðuþþbótar.
Verðjöfnunargjaldið gæti lækk-
að. Aftur á móti yrði hagnaður
kaupenda mjólkurinnar sá, að
jafnframt því að fá ódýrarx
mjólk til umræddrar notkunar,
hyrfi sú vanabundna hefð
ráðamanna mjólkurmálsins, að
vega ætíð í sama knérunn í
hvert sinn, er bændur þyrftu
hækkunar við á framleiðslu-
verðinu. Og svo er kaupgetu
manna háttað um þessar mund-
ir, að ætla mættí, að skammt
væri á leiðarenda allra hækk-
ana á mjólkurverðinu, án veru-
legrar skerðingar á neyzlunni.
*
Drykkjarmjólkin aftur á móti
kæmi úr næsta nágrenní víð
■*. á 4. m*.
1. hefti mánaðarritems
J0RÐ
er koiwið út.
Stærð 64 síður. feri 1
Hringið í síma 1498 og pmmtiB
eintak til reynslii*
i-