Alþýðublaðið - 01.03.1940, Blaðsíða 3

FÖSTUDAGUR 1. MARZ 1940.
AL!»?BimL£©!Ð
•—----------------—-------e
AELÞYÐUBLAÐIÐ
RlTSTJÓRl:
W. R. VAIJ3EWLARSSON.
í fjárvéru fean*:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
AXÞÝÐUHÖSIND
(Inngangur frá Hverfiegötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
é------------—------------•
Btaðamenn.
LÖNGUM var litiö á blaöa-
menn sem oddamenn hinna
hörðu pólitísku átaka og þaö
var lítt hugsandi aö þeir gætu
unnið að sameiginlegum málum
eða haft með sér samtök hvort
heldur um eigin málefni eða önn-
ur mál með víðtækara sviði. Þó
var nokkrum sinnum gerð tilraun
til myndunar slíkra samtaka, en
þær fóru allar út um þufúr.
Fyrir nokkrum árum var síð-
asta tilraunin gerð og hún var
sú fyrsta sem bar nokkurn árang-
ur. Veldur hér margt um, en
það þó fyrst og fremst, að blaða-
mannastéttin hefir vaxið mikið
á undanförnum árum og að sjálf
hefir blaðamennskan breytzt mjög
frá því sem áður var. Nú er á-
litið nauðsynlegt að meirihluti
starfsmanna við dagblað hér í
bænum séu fréttamenn, það er
menn, sem kunna að segja frétt-
ir, innlendar og útlendar, hafi
nef fyiir nýjungunum og dugnað
til að afla sér þeirra. Þetta hefir
það síðan í'för með sér að stjórn
málamennirnir verða ekki eins
einráðir í stétt blaðamanna og
áður og samvinna verður auðveld
ari innan stéttarinnar, þó að vit-
anlega sé um harða samkeppni
að ræða, sem góðum blaðamönn-
um þykir gaman að taká þ'átt' í
og því meira gaman sem „and-
stæðingur" hans er duglegri.
Það var í" raun og veru fyrst
á síðasta ári sem verulegur á-
rangur varð af félagsskap blaða-
manna. Hann kom fram í heim-
boði dönsku b’aðámannanna, sem j
vakti mikla athygli, ekki að eins j
hér á landi heldur og um öll i
Norðurlönd. En hér var að eins j
um byriunarstarf að ræða. Það ;
var ætíún Blaðamannafélagsins j
að bjóða hingað erlendum stétt- |
arbræðrum á næstu sumrum og
taka fyrst Norðurlöndin hvert á * 1
eftir öðru. Því miður virðist
styrjöldin nú hafa komið í veg
fyrir að þetta verða hægt á næsta- j
sumri, nema þá ef takast mætti
að fá hingað nokkra ameríska
blaðamenn, sem komið hefir til j
orða, en er enn alveg 'órannsak- |
að mál. Vitanlega er hér um I
mjög þýðihgarmikla starfsemi að i
ræða fyrir þjóðina, enda hefir
alþingi sýnt skilning sinn á þessu
með því að leggja.fram nokkurt
fé árlega upp í þann kostnað
sem af slíkum heimboðum leiðir
en hann er allmikill, eins og
skiljanlegt er, þvi að það er alls-
staðar siður að taka vel og höfð-
inglega á íhóti blaðamönnum.
En félagsskapur blaðamanna
getur auk þessa haft mik’a þýð-
ingu^fyrir þjóðina í heild og memv
ingu hennar. Blöðin hafa alls-
staóar verið og eru stórveldi og
blaðamennirnir stjórna þeim. Það
var oft fundið að þvi að íslenzk
blaðamennska bæri of mikinn
svip af pólitískri og persónulegri
óvild og það hafði í för með sér
bardagaaðferðir, sem ekki voru
taldar til %rirmyndar. Þetta hef-
aldrei til fulls rannsakað f
hverju vinningur í happ* \
drættinu getur orkað. j
Sumir reisa hús, aðrir í
kaupa bát, bifreið o. s. fry. }
En hér sýnir Sigurður Róbertsson
okkur hvað fyrir getur komið:
Enginn hefur efni á því
auðlegðinni að sleppa.
Happdrættinu ættu í
allir menn að keppa.
Hafa fleiri en Háskólinn
hreppt þar mikinn gróða.
Þar fær margur maðurinn
mikla eign og góða.
Vin minn einn þar vissi ég fá
vænan hóp skildinga.
Feginn þegar fljótt við brá
fór og keypti hringa.
Afstaða Alþýðuflokksins
til fjárlagafrumvarpsins.
——■—♦--—
Sæða Haralds Gaðmaodssonar við fyrstn nmræðn fjáriaganna.
SÍÐASTI ræðum., 1. lands- ■
kjörinn, Brynj. Bjarnason, j
fulltrúi kommúnista, lauk ræðu i
sinni með því að segja, ,að það, !
sem gera þyrfti, væri að víkja
frá völdum þeirri stjórn, sem
nú er við völd, og mynda stjórn,
sem þjóðin gæti treysi Og það
var svo sem auðheyrt á ræðu
hans, hvaða stjórn þjóðin ætti
að geta treyst. Það væri stjórn
mynduð af þeim þ’remenning-
unum hér í þinginu, honum og
sálufélögum hans.
Þessi ummæli eru ekki verð
annarra svara en þeirra, að vit-
anléga yrði slíkri stjórn ekki til
annars treystandi en svipaðra
aðgerða og skoðanabræður
hans í öðrum löndum eru nú að
leítast við að koma þar fram.
Slík stjórn myndi njóta svipaðs
traustS hjá ísl. þjóðinni og stjórn
Kuusinens nýtur hjá finnsku
þjóðinni.
Þá fullyrðir hv. þm., *að lög
hafi verið brotin með því að
hafa ekki útvarpsumræður á
seinni hluta síðasta þings, þ. e.
eldhúsumræður. Slík fullyrðing
er ekki • svaraverð. I því * efni
var fylgt þingsköpum út í yztu
æsar.
Hinar feitu kýr Jóns ívars-
sonar.
Ég tók eftir því, að hv. þm.
A.-Skaftafellssýslu, Jón ívars-
son, lét í ræðu sinni orð falla um
það, að þeir undanlegu atburð-
ir hefðu gerzt hér hjá okkur, að
„feitu kýrnar“, eins og hann
orðaði það, hefðu lagt sér til
munns „mögru kýrnar“. Vildi
hann þar með halda fram, að
„góðærin,“ sem hann kallaði,
1934—1938, hefðu etið upp af-
ganga harðæranna 1932—1933.
Ég vil ekkert fullyrða um
hvernig árferðið hefir verið í
kjördæmi þessa hv. þm. árin
1934—1938. En hitt veit ég, að
á þeim árum dundi yfir okkur
markaðslokun á Spáni, alheims-
kreppa í viðskiptum, stórkost-
ir nú nokkuð breytzt til batnaðar
og niá sennilega þakkn Blaðæ
mannaféiaginu það að einh'verju
leyti. Félagið hefir ekki látið sig
neinu skifta deilur milli flokka
og blaða, en ósjáiffátt hefir sú
kynning sem ofðið heiir við stofn
un þessa félagsskapaÉ skapað
nokkurn gagnkvæman skilning á
pólitískum skoðunum andstæðing
anna, þótt hver haldi þar að
sjálfsögðu eftir sem áður við sín
sjóharmið.
1 gærkvöldi hafði Blaðamanna-
félag'^slands fýrstu árshátíð sína.
Þar mættu, auk allmargra blaða-
manna, förystumenn úr atvinnu-
menningar- og fjármálalífi þjóð-
arinnar, sendiherrar eriendra
ríkja og stjórnmálamenn. Það ef
og allsstaðar venjan að slíkir
menn komi saman einu sinni á
ári undir merkjum blaðamanna
og verður áframhald á því einn-
ig hér á landi.
Blaðamennirnir vilja gera
Blaðamannafélagið að göðum og
öfiugum félagsskap, sem láti mik-
ið gott af sér leiða fyrir þjóðina
í heild. Vitanlega þarf að leita
að leiðum til að fara og þeirra
er nú leitað. Er þess og að vænta
að þjöðin skilji þá viðleitni og
styðji hana.
■** ■
leg mæðiveiki í sauðfé og ó-
minnilegt aflaleysi. Þetta er í
augum þessa hv. þm. „góðæri.“
Árin 1932—1933 voru vissulega
um margt erfið ár, en þó var
fiskaíli þessi ár um helmingi
meiri en árin 1935—1938, að
meðaltali hvert ár.
Þar sem ummæli hv. þm. um,
að þessi „góðæri“ hefðu etið
upp afgang harðæranna“ 1932
til 1933, láta mér undarlega í
eyrum, fékk ég hjá hæstv. við-
skiptamálaráðherra, fyrrver-
andi fjármálaráðherra, upplýs-
ingar um, hvað tölurnar segja.
um þessi efni. Samkvæmt
skýslum Hagstofunnar er hækk-
un á skuldum þjóðarinnar við
útlönd frá árslokum 1935 til
ársloka 1938 talin 14,8 millj.
kr. En þar af eru 5Vz millj. kr.
— sem liggja einungis í því, að
betur er talið fram, fyllri upp-
lýsingar fyrir hendi um skuld-
irnar við lok þessa tímabils en
við upphaf þess. Skuldir þessar
voru til 1934, en ótaldar þá.
Skuldaaukning við útlönd á
þessu tímabili er því ekki nema
rúmlega 9 milljónir króna, Þax
af er lánið til Sogsvirkjunar-
innar -eitt saman 7 millj. kr.
Auk þess voru á þessu tímibili
stækkaðar og byggðar síldar-
verksmiðjur fyrir milljónir
króna og hafa þær orðið bjarg-
vættur fyrir þjóðina, þegar
þorskaflinn brást. Rafveitur og'
fjöldi iðnfyrirtækja, sem kost-
uðu stórfé, voru og reist á þess-
um árurn. Alls var lagt fram
á þessum þremur árum, 1935—
1937, til slíkra framkvæmda
mun hærri upphæð en samtals
á 10 næstu árum þar á undan.
Ég vil nú biðja hv. þm. að
athuga, í fyrsta lagi: Hvað voru
feitu kýrnar feitar, og í öðru
lagi, hvað voru mögru kýrnar
magrar? Og í þriðja lagi, hvað
var „afgangur harðæranna“
mikill?
Árið 1933 var hagstæður
verzlunarjöfnuður um 2Vz
millj. kr. En greiðslujöfnuður-
inn var óhagstæður, því þar eru
ekki taldar duldar greiðslur.
sem áreiðanlega hafa verið þre-
falt hærri. Gengi dönsku krón-
unnar lækkaði á þessu tímabili
og því skuldir við Danmörku
taldar í ísl. krónum.
Skal ég svo víkja að fjárlaga-
frumvarpinu sjálfu og ræðu
hæstv. fjármálaráðherra.
Einkennilegur undirbóning-
ur fjárlagafrumvarpsins.
Ég skal játa, að það er ákaf-
lega örðugt, að ég ekki segi ó-
mögulegt, að semja, nú á þéss-
um tíma, frv. til fjárlaga, sem
gilda eigi fyrir árið 1941, og ég
er þess fuilviss, að hæstv. fjár-
málaráðherra er þetta ljóst. —
Enda hygg eg, að okkur geti
komið saman um það, að þetta
frv. beri fremur að skoða sem
frómar óskir og ábendingar,
heldur en að hæstv. ráðherra
búizt við, að hægt sé að líta á
það sem trausta undirstöðu til
að byggja á fjárhagsfram-
kvæmdir á næsta ári. Einmitt
þegar á þetta er litið, er það því
undarlegra, hvernig undirbún-
ingi fjárlagafrumvarpsins hefir
verið háttað að þessu sinni. Ég
hefi það fyrir satt, og það er
ekki ágizkun ein, að hæstv.
fjármálaráðherra hafi ekki ráð-
fært sig í ríkisstjórninni áður
en hann gekk frá frumvarpinu.
Ég verð að harma, að svo hefir
verið farið að, því að þegar
þjóðstiórnin var mynduð, var
það tilætlunin, að sem mest
samvinna væri á milli ráðherra
þeirra flokka, er að ríkisstjórn-
inni standa og að reynt væri á
þann hátt að sneiða hjá árekstr-
um.
Áður en ég vík að sjálfu
frumvarpinu, vil ég með leyfi
hæstv. forseta lesa hér upp ör-
fá orð úr þeim ræðum, sem
fluttar voru, þegar núverandi
ríkisstjórn tók við völdum.
í þessum ræðum og sérstak-
lega ræðu hæstv. forsætisráð-
herra, sem talaði fyrir hönd
ríkisstjórnarinnar allrar, er það
tekið fram, hvað stjórnin telur
sín höfuð verkefni, og í hvaða
skyni hefði verið til samvinnu
stofnað.
Þá sagði hæstv. forsætisráð-
herra m. a.:
„Ríkisstjórnin telur, að meg-
inviðfangsefni hennar verði
fyrst og fremst:
1) Að efla framleiðslustarf-
semina í landinu.
2) Að búa þjóðina undir að
geta lifað sem mest af gæðum
landsins, og gera aðrar ráð-
stafanir þjóðinni til sjálfbjarg-
ar, ef til ófriðar kemur.“
Þetta eru 2 fyrstu atriðin.
Síðan telur hæstv. ráðherra tvö
önnur meginatriði, sem stefnu-
mál stjórnarinnar, „3) Að sam-
einá lýðræðisöflin í landinu til
verndar og eflingar lýðræðinu,“
og ,,4) Að sameina þjóðina um
þann undirbúning, sem gera
þarf í sambandi við framtíðar-
ákvarðanir í sjálfstæðismálinu.“
Þá segir hæstv. forsætisráð-
herra síðar í ræðu sinni við
þetta sama tækifæri:
„Ennfremur mun ríkisstjórn-
in vinna eftir megni að sparnaði
og lækkun útgjalda, bæði hjá
ríkinu og bæjarfélögum.
í þ.ví sambandi tekur ríkis-
stjórnin þó fram, að hún telur,
að ekki beri að öraga úr verk-
legum framkvæmdum hins op-
inbera eða framlagiím til aí-
vinnubóta eins og atvinnuá-
standið 'er nú í landinu.“
Það er Ijóst af þessum um-
mælum, að meginatriðið, sem
lagt var til grundvailar við
myndun þjóðstjórnarinnar, að
öll orka væri í það lögð að halda
uppi verklegum íramkvæmdum
í landinu og auka atvinnuna.
Vissulega var þessa þörf þá,
en ekki er þess síður þörf nú.
Ástandið er þannig, að það sem
þá var þörf, er nauðsyn nú, í
þessu efni.
Aukning atvinnunnar.
Þá tók þessi hæstv. ráðherra
einnig fram:
„Ennfremur vill ríkisstjórnin
vinna að aukningu og endurnýj-
un fiskiflotans með því að veita
til þess fé á svipaðan hátt og
verið hefir undanfarin tvö ár,
eftir því, sem fjárhagur leyfir.“
Ég get ekki látið vera að
minna á þetta atriði vegna
þeirra sérstöku örðugleika, sem
reynzt hafa á því, að fá gjald-
eyris og innflutningsleyfi í
sambandi við kaup á fiskibátum
fyrir Reykvíkinga og jafnvel til
íleiri staða á landinu. Ennfrem-
ur verð ég að minna á það, að
á síðasta þingi var framlag til
fiskimálanefndar lækkað um
eða yfir 300 þús. kr. Hefði því
mátt vænta þess, að ekkert yrði
ógert látið til að greiða fyrir
innflutningi þeirra báta, sem
mögulegt yrði að kaupa. Ég vil
vona, að það lánist að greiða úr
þessum erfiðleikum, og að Al-
þingi sjái sér fært að halda á-
fram að styðja aukningu fiski-
flotans.
Þá mælti hæstv. féiagsmála-
ráðherra, Stefán Jóhann Stef-
ánsson við sama tækitæri:
„Yegna hins mikla atvinnu-
leysis, sem ríkir í iandinu, telur
Alþýðuflokkurinn, að halda
beri uppi opinberum verklegum
framkvæmdum og atvinnu-
bótum eins og verið hefir una-
anfarin ár, um leið og reynt
er að láta opinberu fram-
kvæmdirnar og atvinnubæturn-
ar stuðla að aukinni framleiðslu
í landinu.“
í ræðu hæstv. atvinnumála-
ráðherra, Ólafs Thors, er ekki
að þessu vikið á annan veg, en
þann, að hann sé þessu sam-
mála. En til viðbótar þessu seg-
ir sá hæstv. ráðherra í ræðu
sinni við þetta tækifæri, að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi tekið
þá ákvörðun, að ganga til
stjórnarsamvinnu með því skil-
yrði m. a., að „ráðherrar hafi
gagnkvæman rétt til að fylgj-
ast með öllu, er gerizt hver í
annars ráðuneyti, og skulu fjár-
málaráðherra og viðskiptamála-
ráðherra alveg sérstaklega hafa
nána samvinnu.“ Ég óttast, eða
öllu heldur veit, að samvinna
um undirbúning þessa fjárlaga-
frumvarps hefir ekki verið eins
og gert hefir verið ráð fyrir og
æskilegt hefði verið með tilliti
til þessara orða hæstv. atvinnu-
málaráðherra.
„Sparnaðurmn“ og veru-
leikinn.
Ég minnist þess frá fyrri ár-
um, án þess ég vilji nú fara að
rifja upp gamlar væringar, að
mjög var talað um eyðslu og
fjárbruðl fyrrverandi ríkis-
stjórnar af andstæðingum henn-
ar. Þeir fullyrtu þá, að auðvelt
væri að lækka ríkisgjöldin urn
milljónir, ef þeir, en ekki A1
þýöuflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn færu með stjórn
þessara mála. Ég beið eftir til-
lögum Sjálfstæðismanna í
þessu efni á síðasta þingi og þá
ekki síður í frumvaipi, þvi til
fjárlaga, sem fram er nú komið.
Ekki ber því að neita, að frv.
sýnir vilja í þessa átt, þó að ég
þykist glöggt sjá á tillögu hv.
ráðherra, að niðurskurðurinn
hefir reynst honum býsna örð-
ugur. Á pappírnum lítur að
vísu svo út, að ríkisútgjöidin
eigi að verða um 1 millj. kr.
lægri en þau eru ákveðin í fjár-
lögum yfirstandandi árs. En
þess er að minnast, að þau fjár-
lög eru mun hærri en frv, var,
sem lagt var fyrir þingið. Ég
tel líka fullvist, að eins færi
um þetta frv., að óhjákvæmi-
legt verði að hækka ýmsa Iiði
þess, ef þeir eiga að nálgast
veruleikann. Ýmsir útgjaldalið-
ir frumvarpsins eru áreiðanlega
1 vantaldir, þó ekki sé nema með
tilliti til aukinnar og vaxandi
dýrtíðar, sem hlýtur að valda
hækkun á mörgum liðum öðrum
en launum opinberra starfs-
manna. Þá munu og nokkrir lög-
F*k. á 4. si4u.