Alþýðublaðið - 04.03.1940, Blaðsíða 3

MÁNUDAGUR 4. MARZ 194b.
ALOYSUBIASÍS
Eftlr sex mánaða strfð.
♦--------— ----------——— ♦
FRÁ sama ónefnda höfundinum, sem skrifaðí um stríðið
á þessum stað skömmu eftir nýjárið, þegar það hafði
staðið í fjóra mánuði, hefir Alþýðuhlaðinu nú borizt eftir-
eftirfarandi yfirlitsgrein, eftir að sex máiiuðir eru liðn-
ir fró því að stríðið hófst.
*--------------—----------
ALÞYÐUBLAÐIÐ
SITSTJÓHI:
F. R. VALDEMARSSON.
1 fjarveru: hana:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGrRFIÐSLA:
AtÞÝÐUHÚSIND
(InngRngur írá Hverfiasötu).
SÍMAR:
4900: Aígreiösla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (Innl. fréttir).
4.902: Ritstjórl.
4ÖjÖ3: V. S. Vilhjálm* (hetma).
4908: Alþýöuprentsmiöjan.
4908: AfgreiÖsla.
5021 Stefán Péturscon (heima).
ALÞÝÐUPRENl'SMIÐJAN
«--------------------------♦
Tvö frnmiðrp félags
málarððherra.
MEÐ tilliti tíl hinnar vax-
andi dýrtíðar af völdum
stríðsins munu tvö lagafrumvörp,
sem útbýtt var á aíþingi fyrir
helgina, hljóta óskipta viður-
kenningu allrar alþýðu manna I
landinu. Það eru frumvarp til
laga um húsaleigu og frumvarp
til laga um hækkun á slysabótum
og uppbót á ellilaunum pg ör-
orkubótum, bæði undirbúin og
flutt að tilhlutun félagsmálaráð-
herra. : 1
Eins og kunnugt er, var, 1 því
skyni að koma í veg fyrir dýr-
tíð af gengislækkun krónunnar í
apríl í fyrra, meðal annars það
ákvæði sett i gengislögin, að
húsaleiga sky.ldi haldast óbreytt
í heilt ár og húsaleigunefnd
stofnuð til þess að vaka yfir því,
að það ákvæði væri ekki brotið.
Mátti sú ráðstöfun teljast mjög
vel verjanleg með tilliti tíl þess,
hve gífurlega há húsaleiga ,var þá
þegar orðin, og átti ,hún ekki
aðeins mjög verulegan þátt í því,
að afstýra allri dýrtlð af völdum
gengislækkunarínnar, heldur og
að draga ör dýrtiðinni, sem síð-
an í haust hefir skapazt af völd-
um stríðsíns.
En svo nauðsynlegt, sem slíkt.
lagaákvæði var í fyrravor, þegar
gengi krónunnar var Iækkað, þá
er það þð ennþá miklu nauðsyn-
íegra nú, þegar stríðið er búið
að standa í hálft ár, flestar
lífsnauðsynjar stórhækkandi í
verði, án þess, a‘ð full kaupupp-
bót komi fyrir, og fyrirsjáanlegt,
að húsaleiga myndi einnig hækka
mjög verulega, ef ekki væri bann
við því sett, þó aldrei væri nema
vegna þess, hve mjög hlýtur að
d raga úr húsabyggingum vegna
ófriðarins. Það er af þessum á-
stæðum, sem hið nýja frumvarp
til lága um húsaleigu er fram
komið, og innihaid þess er í að-
alatriðum ekk'ert annað en þaö,
að húsaleiguákvæði gengislag-
anna, sem annars myndu falla úr
igildi i næsta mánuði, skuli íram-
fengd um óákveðinn tima. Ef
frumv. nær samþykki alþingis,
sem varla virðist ástæða jtil að
efast um, Verður því eftir sem
áður bannað að hækka húsaleigu,
og húsaleigunefnd þeirri, sem
starfað hefir með ágætum árangri
síðan í fy.rravor, falið að vaka
yfir því, að gegn því banni verði
ekki brotið. Væri þar meÖ séð
iyrir því, að einn langstærsti lið-
ur framfærslukostnaðarins héldist,
óbreyttur, eins og hingað
til, þrátt fyrir þá verð-
hækkun, sem verða kynni á öðr-
um lífsnauðsynjum, og geta
menn gert sér í hugarlund, hve
þýðingarmikil sú ráðstöfun væri
til þess að draga úr áhrifum dýr-
tíðarinnar á lífskjör alls aímenn-
ings og gera honum unnt að
risa undir henni.
Hitt frumvarpið er þess efnis,
að slysabætur skuli á því ári,
scm nu er byrjað, hækka um
UM áramótin var hér litið til
baka yfir fjóra fyrstu
mánuði stríðsins. Nú, þegar það
er búið að standa í sex mánuði,
er rétt að líta um öxl á ný og
glöggva sig um leið á þeim horf-
um, sem fram tmdan eru, að svo
miklu leyti, sem það er unnt.
*
Eins og við var að búast hefir
allt verið með kyrrum kjörum
á vesturvígstöðvunum. Stríðið
milli Þýzkalands og Vesturveld-
anna hefir aðeins verið háð á
sjónum bæði ofan sjávar og
neðansjávar. England, sem sjó-
hernaði Þýzkalands er nær ein-
göngu stefnt gegn, hefir að
mestu látið sér nægja að verj-
ast. Það hefir aðeins gert nokkr-
ar loftárásir á eyjamar víð
Norðursjávarströnd Þýzkalands
og eina kafbátaárás á Helgoland,
en hún mistókst. Þýzkaland
hefir fyrst og fremst teflt fram
flugvélum sínum. Þær hafa
bæði verið notaðar til þess að
leggja tundurduflum og gera á-
rásir á ensk skip. Meiriháttar
loftárásir á enskar borgir hafa
enn ekki verið gerðar. Úr kaf-
bátahernaðinum hefir í bili
heldur dregið. Ástæðurnar til
þess geta verið fleiri en ein.
En það er í öllu falli augljóst,
að áhættan er við loftárás miklu
minni fyrir það land, sem árás-
ina gerir, heldur en við kaf-
bátsárás. Það er minna tjón,
sem það verður fyrir, ef flug-
vél ér skotin niður, heldur en
ef kafbát er sökkt. Engu að síð-
ur stendur kaupskiptaflota, og
herskipaflota Breta töluverð
hætta af þýzka kafbátahernað-
inum og sennilega fer hún vax-
andi með vorinu. Að vísu er sú
hætta tiltölulega miklu meiri
fyrir skip hlutlausra þjóða. —
Einkum hafa Norðurlönd þegar
orðið fyrir miklu skipatjóni. Á-
stæðan til þess er augsýnilega
sú, að skip þeirra verða að fara
yfir Norðursjóinn, sem liggur
miklu nær bækistöðvum Þjóð-
verja, en hafið vestan við Bret-
landseyjar og Biskayaflóann.
þar sem ekki hefir orðið vart
við þýzka kafbáta nema endur
og eins. En um þær slóðir liggja
þýðingarmestu aðflutningaleið-
ir Englands, og þar hefir her-
skipafylgdin fyrir skip frá og til
sömu hundraðstölu og vísitala
kauplagsnefndar, og jafnframt
skuli lífeyrissjóði heimilt að
greiða á þessu ári uppbót á elli-
laun og örorkubætur, sem nemi
einnig sömu hundraðstölu og
vísitala kauplagsnefndar hækk-
ar. Er augljóst, að það er
með öllu óhjákvæmiLegt, að
slysabætur, ellilaun og örorku-
bætur verði hækkaðar vegna dýr-
tíðarinnar, enda ekkert réttlæti
í því, að þær haldist óbreyttar
eftir að allur þorri launþega í
landinu hefir fengið kaupuppbót.
Ög með tilliti til þess, að hinir
slysatryggðu og skyldulið þeirra,
gamalmennin og öryrkjamir
mega sízt allra fyrir því verða,
að missa nokkuð af þeim styrk,
sem þeim er ætlaður, virðist ekki
nema réttlátt, að uppbótin til
þeirra nerni fullkomlega jafn-
miklu og verðhækkunin á því,
æm þeir þurfa að veita sér. Þess
er að vænta, að alþingi synji
ekki heldur sliku mannúðarmáli
um samþykki sitt.
Þessi frumvörp eru bæði ætl-
uð til þess að skapa vamir gegn
dýrtíðinni. Ef þau ná samþykki
alþingis, verður annað þeirra til
þess að draga mjög verulega úr
dýrtiðinni sjálfri fyrir allan al-
menning í landinu, og hitt tíl
þess að bæta úr afleiöingum dýr-
tiðarinnar fyrir þá, sem verzt
standa að vígi af öllum til að
bera byröar hennar.
Englands verið framkvæmd
rækilegast, svo að nærri stappar
öruggri vernd, eftir því, sem
enskar skýrslur herma. Að
meðaltali er skipatjónið undir
herskipavernd sagt vera aðeins
0,2% (0,67 í heimsstyrjöldinni),
þ. e. a. s. af hverjum 1000 skip-
um er ekki nema 2 sökkt.
*
Þegar á stríðið er litið í heild,
hefir ekkert verulegt breyzt á
þessum síðustu tveimur mánuð-
um, hvað þá heldur nokkrir úr-
slitaviðburðir gerzt. Hvor aðili
um sig heldur því fram, að tím-
inn sé í liði með honum, og í
því atriði hafa þeir báðir nokk-
uð til síns máls. Hráefnakvíin,
sem Vesturveldin halda Þýzka-
landi í, getur ekki haft veruleg
áhrif, meðan hráefnanotkunm
til hernaðarins er tiltölulega lít-
il. En meðan stríðið er háð með
sama hætti og nú, er hergagna-
tjón Þýzkalands lítið. Auk þess
á það ennþá aðgang að hráefn-
um — fyrir utan sín eigin — á
Norðurlöndum (sænska málm-
inum), í Austur-Evrópu og Suð-
ur-Evrópu (rússnesku og rúm-
ensku olíunni). Að vísu hafa
vetrarhörkurnar undanfarið
valdið Þýzkalandi óvæntum erf-
iðleikum. Þær hafa um lengri
tíma gert því ómögulegt að
flytja að sér sænska málminn
yfir Eystrasalt og rússnesku og
rúmensku olíuna eftir Dóná.
Það gæti orðið til þess að fresta
lítið eitt stórfelldri vorsókn, ef
hún skyldi hafa verið fyrirhug-
uð. En um það hefir ekkert
heyrzt annað en ágizkanir. Sú
skoðun, að Þýzkaland verði
undir öllum kringumstæðum að
hefja stórkostlega sókn á næstu
mánuðum, er áreiðanlega röng,
að minnsta kosti að því er stríð-
ið á landi snertir. Þar eru báðir
ófriðaraðilarnir enn álíka sterk-
ir. Stórkostleg þýzk sókn á vest-
urvígstöðvunum, sem að sjálf-
sögðu myndi fyrst og fremst
snúast gegn Frakklandi, en
ekki Englandi, gæti ef til vill —
eins og vorsóknin 1918 — borið
nokkurn bráðabíirgðaárangur,
en varla haft neinn úrslitasigur
í för með sér. En þá væri heldur
ekkert við hana unnið, þvert á
móti. Slíka áhættu mun þýzka
herstjórnin og þýzku stjórnar-
völdin varla vilja taka á sig.
Sama er að segja um árás á Hol-
land, sem alltaf öðru hvoru hef-
ir verið talað um að í aðsigi
væri. Slík árás myndi að vísu,
svo fremi að hún heppnaðist,
færa bækistöðvar Þjóðverja
nær Englandi, og þá fyrst og
fremst stytta leiðina þangað
fyrir flugvélar þeirra. En hún
myndi líka gera Bretum unnt
að fljúga stytztu leið til loftá-
rása á hið þýðin'garmikla þýzka
iðnaðarhérað við Ruhr.
*
Með hvaða hætti stríðið verð-
ur háð framvegis, er að sjálf-
sögðu ekki hvað minnst undir
fjárhag ófriðarþjóðanna komið.
Stríðið kostar Þýzkaland nú
þegar um 100 milljónir ríkis-
marka, eða, talið í íslenzkum
gjaldeyri, um 250 milljónir
króna á dag. Svipaða upphæð
verður England að leggja út
daglega til ófriðarins. Vegna
þessa ógurlega herkostnaðar
meðal annars, þó að margt legg-
ist þar á sömu sveif, fer þeim
röddum nú óðum fjölgandi á
Englandi, sem hvetja til áhrifa-
meiri hernaðaraðgerða gagnvart
Þýzkalandi en hingað til. Það er
ekki rétt, segja þessar raddir,
að láta Þýzkaland einatt hafa
frumkvæðið og bíða a$ öðru
leyti þess, sem verða vill. Tím-
inn er hlutiaus, hann véitir
hvorki þessum eða hinum lið.
Það verður að skapa nýjar víg-
stöðvar, segja þessir menn, þar
sem Þýzkaland er veikara fyrir
en á vesturvígstöðvunum, og þá
augsýnlega annaðhvort í Suð-
austur- eða Norðaustur-Evrópu.
Stríð vð Rússland, sem af því
myndi hljótast, sé af tvennu illu
betra en núverandi ástand, þar
eð Rússland gæti þá að minnsta
kosti ekki séð Þýzkalandi fyrir
þeim hráefnum, sem það nú get-
ur af séð. Og í raun og veru sé
það sama að segja um Balkan-
ríkin og Norðurlönd, sem nú séu
að meira eða minna leyti undir
áhrifum Þýzkalands.
Þessi hugsun er ekki ný. í
raun og veru voru það ekki
heldur viðburðirnir á vestur-
vígstöðvunum, sem úrslitum
réðu í heimsstyrjöldinni, held-
ur á hinum fjarlægari og minni
vígstöðvum (Norður-Ítalíu, Bal-
kanskaga, Palestínu). Sókn
Breta, Frakka og ítala á þeim
vígstöðvum neyddi bandamenn
Þjóðverja til þess að leggja nið-
ur vopnin, þannig, að langvar-
andi vörn þýzka hersins hefði
verið óhugsarileg eftir það á
vesturví gstöðvunum.
*
Sennilega hugsa þeir, sem í
dag heimta röggsamari hernað
gegn Þýzkalandi, fyrst og
fremst um virkan stuðning við
Finna. Það. sem sagt var hér
fyrir tveimur mánuðum um
vörn Finna, hefir síðan verið
fullkomlega staðfest af viðburð-
unum. Finnar hafa barizt af frá-
bærum hetjuskap. En engu að
síður hlýtur hið ógurlega ofur-
efli Rússa fyrr eða síðar að gera
sig gildandi. Rússland getur
sent hvert herfylkið eftir annað
á blóðvöllinn, en Finnar verða
að mæta hverju nýju áhlaupi
með sömu hermönnunum, án
þess að geta nokkru sinni veitt
þeim nauðsynlegustu hvíld.
Þegar til lengdar lætur heldur
enginn hermaður það út. hversu
hraustur og þrautseigur, sem
hann er. Hvort hins vegar þeir
sigrar, sem Rússar hafa þegar
unnið við Mannerheimlínuna,
hafa úrslitaþýðingu, er ómögu-
legt að segja, nema með ná-
kvæmri þekkingu á öllu varn-
arkerfi Finna þar. Það eitt. að
brjótast á einum stað inn í
margfalda varnarlínu, sem ann-
ars staðar hefir staðizt öll á-
hlaup, getur hæglega gert sókn-
arhernum meira tjón en gagn,
þar eð hann á þá á hættu að fá á
sig stórskotahríð og áhlaup frá
báðum hliðum, þar sem hann
héfir höggvið skarð í viggirðing-
ai'nar. En hvað sem því líður:
Það er úíséð um örlög Finn-
lands, ef það fær ekki fljótlega
hjálp, sem um munar. Þær fáu
þúsundir sjálfboðaliða, þær fá-
einu tylftir flugvéla og fleiri
smávægilegar vopnasendingar
eru algerlega ófullnægjandi.
*
Nálægustu löndin til þess að
hjálpa Finnlandi eru að sjálf-
sögðu Norðurlönd. En þrátt fyr-
ir heita samúð með Finnlandi og
margs konar stuðning við það
halda þau fast við hlutleysi sitt.
Þau óttast, að bein þátttaka af
þeirra hálfu í stríðinu til hjálp-
ar Finnum myndi ekki aðeins
þýða stríð við Rússland, heldur
og við Þýzkaland. Fyrir Svíþjóð
með sína löngu Eystrasalts-
strönd, sem liggur opin og varn-
arlítil fyrir þýzkri árás, væri
slíkt stríð sérstaklega hættu-
legt, ekki sízt þegar á það er
litið, að lítil von er til, að Eng-
land gæti fært henni nógu fljóta
og nögu mikla hjálp. Hún væri
að því leyti ekki mikið betur
sett í stríði við Þýzkaland og
Rússland en Pólland var í haust.
Hvort Norðurlöndum tekst hins
vegar að varðveita hlutleysi sitt
til lengdar er meira vafamál í
dag en nokk'ru sinni áður. Alt-
markmálið sýnir meðal margs
annars, hve vÖltum fótum hlut-
leysi smáþjóðanna stendur.
Svipaðir viðburðir geta endur-
tekið sig hvenær sem er og Norð
urlönd sogast inn í ófriðinn,
hversu óljúft, sem þeim er það
sjálfum. Stríðinu var líka
þröngvað upp á Finnland.
*
í Suðaustur-Evrópu, á Balk-
anskaga, er allt enn með kyrr-
um kjörum, en það er bara logn-
ið á undan óveðrinu. Það er
skýrt frá því, að Tyrkland víg-
búist í óða önn. Það er einnig
skýrt frá því. að hersveitir frá
Ástralíu og Indlandi séu fluttar
til Palestínu. Gegn hverjum
slíkum viðbúnaði er stefnt, er
enn ekki fullkomlega ljóst. Lík-
legt er þó, að þeim sé ætlað að
koma Rúmeníu til hjálpar, ef á
hana verður ráðizt af Þýzka
landi eða Rússlandi, eða taka
þátt í beinni árás á Rússland að
sunnan, í eins konar nýju Krím-
stríði. En hugsanlegt er líka,
að þessi hjálparher frá nýlend-
um og samveldislöndum Breta
eigi síðar að fara til Frakklands
og hafi aðeins vetursetu í Pal-
estínu. Og fjórði möguleikinn
sá, að hann eigi að vera þar tíi
taks, ef Ítalía skyldi hverfa frá
hlutleysi sínu og gera árás á
Egyptaland og Súezskurðinn frá
Libyu.
* *
Þegar verið var að ljúka við
þessa grein, kom fréttin um það,
að sendiboði Roosevelts Banda-
ríkjaforseta væri kominn til Ev-
rópu, ef til vill í þeim tilgangi
að kynna sér möguleika á frið-
arsamningum. — En það er erf-
itt að sjá, hvernig það ætti að
vera mögulegt, að koma á friði
á þessari stundu. England og
Frakkland hafa hvað eftir ann-
að lýst því yfir, að þau muní
engan frið semja við núverandi
stjórn Þýzkalands. Þau hafa
enn fremur gert það að skilyrði
fyrir friði, að Tékkóslóvakía og
Pólland fái frelsi sitt aftur. Og
ekkert hefir komið fram, sem
bendir til þess, að þau hverfi frá
þessum skilyrðum. En að Þýzka
land gangi að þeim, virðist á
þessari stundu alveg útilokað.
Um samkomulagsfrið getur
heldur varla verið að tala eins
og taflstaðan er nú í stríðinu.
Báðir aðilar gera sér vonir um
100% sigur og hvorugur myndi
því verða fús til þess að slá af
skilyrðum sínum. Ef til vil!
hugsar Roosevelts til ástands-
ins, sem var í byrjun ársins
1918 í heimsstyrjöldinni. Hlut-
lausir áhorfendur voru þá, eftir
ósigur Rússlands og Rúmeníu,
þeirrar skoðunar, að samkomu-
lagsfriður hefði verið hugsan-
legur, áður en hin mikla vor-
sókn Þjóðverja á vesturvíg-
stöðvunum byrjaði. Báðir aðilar
voru þreyttir eftir þriggja og
hálfs árs stríð. En tækifærið til
þess að semja frið, sem ef til vill
hefði komið í veg fyrir hinar
óheillaþrungnu afleiðingar Ver-
salafriðarins og þar með jafnvel
einnig þann ófrið, sem nú er
hafinn, var ekki notað. — En
ástandið er allt annað í dag. Því
miður verður að gera ráð fyrir
því, að stríðið sé ekki að enda,
heldur þvert á móti fyrst í allri
alvöru að byrja.
Meira er ekki hægt að segja
að svo komnu. Það skal að end-
ingu aðeins endurtekið, sem
sagt var hér, þegar stríðið var
búið að standa í fjóra mánuði,
að líkurnar eru ekki miklar til
Frh. á 4. sföu.
Sjóstríðið: Brezkt herskip skýtur djúpsprengju * þýzkau kefhát.