Alþýðublaðið - 05.03.1940, Side 3

ÞRIÐJUDAGUR 5. MARZ 1940.
ALÞÝÐUBLAÐIB
ALEXANPER GUÐMUNDSSOIs
Sala á tvennskonar mjólk
mikilvæg umbót bæði fyrir
neytendur og framleiðendur
---*—--—
*--------————r- —•
ALÞYÐUBLAÐ8Ð
RITSTJÓRI:
F. R. VAliDEMARSSON.
1 fjarveru bmns:
stef.An pétursson.
AFGREIÐSJLA:
ALÞÝÐUHtJSlNO
dnngangur frá Hverfieifötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýilngar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálma (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
6021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
«-----------------------♦
Einkennilepr
Hióðarmetnaðnr
JÓÐVILJINN kvartaði sáran
undan því í ritstjórnargrein
sinni á sunnudaginn, hve lítinn
(rjóðarmetnað við íslendingar
sýndum gagnvart Bretum i sam-
bandi við skoðun þá, sem Bret-
ar í krafti yfirráða sinna á haf-
ínu láta nú fara fram á öllum
pósti héðan.
Það er von að Þjóðviljinn
kvarti. Það var nú eitthvað ann-
ar þjóðarmetnaður, sem annar
ritstjóri hans, Einar Olgeirsson,
sýndi, þegar hann stóð á fætur
& alþingi í fyrravetur með þjósti
miklum yfir því, að stjórnin
ikyldi ekki hafa beðið um brezkt
herskip hingað, Islandi til vernd-
ar, í tilefni af kurteisisheimsókn
þýzka herskipsins „Emden“ hér!
Iú, slíkir menn vita, hvað þjóð-
amietnaður er!
En síðan hefir að vísu hitt og
<þetta gerzt í heiminum og þar á
meðal það, að Stalin gekk í fóst-
bræðralag við Hitler, enda kveð-
ur nú við töluvert annan tón í
Þjóðviljanum. Nú er það ekki
lengur Hitler, sem þarf að ótt-
ast, heldur þvert á móti England!
Það má leita með logandi ljósi
í Þjóðviljanum síðustu mánuðina
til þess að finna þar nokkurt
styggðaryrði um Hitler og þyzka
nazismann, en aftur á móti kem-
ur nú sjaldan svo fyrir dagur,
að England og brezka auðvaldið
sé ekki svívirt fyrir „heimsvalda-
stéfnu" sína og hlutleysisbrot á
smáþjóðunum. Þegar brezkur
tundurspillir fer inn í landhelgi
aústan við Neðri vellina, við
hina svonefndu Kastala, árið
1898. Var talið víst að því hafi
verið hlassað .þarna ofan í æfa
gamla búðartóft. Þetta var mjög
óheppilegur staður. Þarna var
gélt ýmiskonar jarðrask, sem
enn sjást merki, og áberandi ó-
þrifnaður dreifðist út frá hús-
inu í allar áttir. Enginn vegur
var lagður sérstaklega heim að
húsinu, en þar mynduðust út-
flattir troðningar eftir bifreiðar,
hesta og gangandi fólk. Rétt fyr-
ir Alþingishátíðina, þegar húsið
hafði staðið þarna í 30 ár, var
það flutt vestur fyrir Öxará, þar
sem það stendur nú. Jafnað var
yfir gamla grunninn og þakinn
með torfi og reynt að bæta úr
áberandi jarðraski kringum
hann. ,
„Konungshúsið” var reist
1906 vestan við Efri vellina upp
við hallann gegnt Öxarárfossi.
Móttökunefnd konungskomunn-
ar valdi því þennan stað, vegna
þess, að fossniðurinn heyrðist
þarna svo vel heim að húsinu.
Hepplegra var þó að láta það
standa austan við vellina. Þaðan
mátti sjá fossinn hverfa ofan í
gjána og líka heyra í honum.
Þéssi ráðstöfun hafði í för með
Noregs og frelsar fleir/. hundruð
brezka fanga úr þýzk/a hjálpar-
herskipi, seni þar er, á siglingu
heim til Þýzkalands í blóra við
alþjóðalög, og breízka stjórnin
lýsir þvl yfir, að. hún myndi
breyta nákvæmlega eins í annaö
sinn undir svipuð/um kringum-
stæðum, þá hrópnr Þjóðviljinn
(úpp yfir sig í þrigjgja dálka feitri
fyrirsögn: „Ósvifnar hótanir
brezku stjórnarinnter um ný hlut-
leysisbrot." En þejgar þýzk flug-
vél fer langt inn yfir landamæri
Belgíu, skýtur þar niður tvær
belgiskar flugvélar, sem eru að
gera tilraunir til þess, aö verja
hlutleysi landis síns, og drepur
annan flugmanninn, þá segir
Þjöðviljinn — ekki ertt orö. Hann
getur þess yfirleitt, ekki, að við-
burðurinn hafi gerzt!
Já, riú er öldin önnur, en þegar
Þjóðviljinn var að hóta Dönum
sambandsslitum í fyrravor út aí
því, að þeir væru með griða-
samningi sínum við Þjóðverja að
koma okkur í „andbrezka af-
stöðu“! Það var að vísu áður en
Stalin gerði hinn svo nefnda
griðasamning sinn við Hítler. En
þessar fáu endurminningar nægja
þó fullkomlega til þess að gera
það ljóst, hvaðan Þjóðviljanum
ér allt í eimi kominn þessi mikli
„])j5ðannetnaður“ gpgnvart Bret-
um.
Það er að sjálfaögðu gott, aö
hafa þjóðarmetnað. En það er
/alt að treysta honum, þegar
hann er boðaður af vindhönum
arlends stórveldis, í því skyni
að æsa menn upp gegn einni
þjóð í dag og annari á morgun,
og þar að auki fyrin erlent fé.
Nemendamót
Verzlunarskóla Islands verður
í kvöld og hefst kl. 8Vs stund-
víslega. Aðgöngumiðar í Iðnó frá
'kl. 1 í dag.
Útburður simaskrárinnar
fyrir 1940 mun nú geta iiafist
að hérumbil viku liðinni, en hann
hefir tafist nokkuð vegna efnis-
skorts ti! nauðsynlegra breytinga
sem gei'i verður um leið og hin
nýja skrá er tekin til notkunar.
Um það, hvort eða hvenær nýir
notendur geta fengið síma, verð-
ur að svo stöddu ekkert sagt,
enda er nú að verða línulaust
sumstaðar í bænum, t. d. í (vest-
urbænum. Sjálfsagt verður þó
reynt smátt og smátt að koma
upp einstöku símum, þar sem
línur ©ru til.
sér að lagður var götuslóði eftir
endilöngum Efri völlunum heim
að húsinu. Nokkrum árum síðar
var hann aflagður, en gerður
vegur ofan frá húsinu þvert
austur yfir vellina, og beygður
í rétt horn með hraunjaðr-
inum heim að „Valhöll.” „Kon-
ungshúsið” var flutt um sama
leyti og „Valhöll” vestur fyrir
Öxará, eftir að hafa staðið
þarna í liðlega 22 ár, en þver-
vegurinn var látinn óhreifður.
Nú er hann eingöngu notaður
af gangandi fólki, sem þarna á
leið upp í Almannagjá.
Enn hefst nýr þáttur í vega-
gerð á Þingvöllum í tilefni af
undirbúningi Alþingishátíðar-
innar 1930, Þá var lagður ak-
vegur norður Efri vellina, eftir
endilöngum Leirum og upp fyr-
ir Almannagjá um svo nefnd-
an Leynistíg, var hann látinn
koma á Kaldadalsveginn fyrir
sunnan Ármannsfell. Annar ak-
vegur var lagður frá „Konungs-
veginum” fyrir austan Þing-
vallatúnið og vestur með suð-
urjaðri þess, yfir nýgerða stein-
steypubrú á Öxará og heim á
hlað í „Valhöll.” Fyrir vestan
brúarsporðinn vaí- enn lögð ak-
braut suður á móts við „Kon-
¥TSGNA látlausra fyrirspurna
® og tilmæla um frekari
skýringu á tillögu minni um
sölu matarmjólkur „í lausu
máli“ tel ég rétt að gera frek-
ari grein fyrir henni og þeim
verkunum, er hún gæti haft á
lausn mjólkurmálsins. En áður
en ég kem að þeim atriðum, er
bændurna snerta sérstaklega,
vil ég fara nokkrum orðum um
þá hliðina, er að neytendunum
snýr, meðal annars af því, að
ég hefi orðið var þeirrar skoð-
unar, að hér væri aðeins um
nýja dulbúna verðhækkun
mjólkurinnar að ræða og annað
ekki. Ég var alveg við því bú-
inn, að til slíkra ályktana gæti
komið. Fyrst og fremst af því,
að í grein minni í Alþýðubl. þ.
26. febrúar s.l. var mér ekki
unnt að koma svo nákvæmlega
inn á þetta, sem nauðsyn var á.
Og í öðru lagi af því, að hingað
til hefir verðhækkunin verið
þekktast fyrirbrigði í fram-
kvæmd mjólkurmálanna.
Ef tillaga mín um sölu matar-
mjólkur verður framkvæmd,
skapast neytendum þau hlunn-
indi, að mögulegt verður að fá
keypta mjólk til margvíslegra
þeirra heimilanota, sem venju-
leg sölumjólk á „flöskum14 er
ekki beinlínis nauðsynleg til.
Og þessi mjólk gæti verið 18
aurum ódýrari á lítra. Það eina,
sem hin venjulega sölumjólk
hefði fram yfir þessa mjólk, ér,
að hún inniheldur meiri feiti.
Hinsvegar væri ekkert úr
þessari mjólk tekið af öðrum
efnum og á engan þann hátt
með hana farið, er rýrt getur
neyzluhæfni, umfram það er
feitinni einni við kemur. Hin
þýðingarmiklu kalksölt hennar
og eggjahvítuefni yrðu að engu
skert frekar en hinnar venju-
legu sölumjólkur. En allir vita
hve geisiþýðingarmikil einmitt
þessi efni mjólkurinnar eru
öllu ungviði til eðlilegs þroska
og vaxtar. Heimilunum yrði því
auðveldara um en ella, með til-
liti til hinna erfiðu tíma og tak-
mörkuðu greiðslugetu, að upp-
fylla og mæta þörf þessara
nauðsynja. Þá er og vert að
geta þess, að matarmjólkin yrði
við venjuleg skilyrði 10 sinnum
feitari en undanrenna.
Áróður fyrir mikilli notkun
matarmólkur er því jafn rétt-
mætur og fyrir auknu skyráti,
renna enda sömu stoðir undir
heilbrigðislega séð. Og vil ég 1
þessu sambandi benda á, að sala
á mjólk svipaðrar tegundar og
hér er gerð tillaga um, er mjög
algeng 1 öðrum löndum.
En hvað þá um verðlagið?
Verður undanrennan í „matar-
mjólkinni“ dýrari eða ódýrari
'en sú undanrenna, sem nú er
seld í hinni venjulegu flösku-
mjólk á 48 aura verði? Við sam-
anburð í þeim efnum kemur í
ljós, að undanrennan í sölu-
mjólkinni kostar nú nákvæm-
lega reiknað 27 aura á lítra. En
myndi í matarmjólkinni kosta
24.6 aura miðað við 30 aura
útsöluverð, eða nær 2 Vi eyri
minna hver lítri. Þetta ætti að
nægja tjl þess að sjá, að við
breytta tilhögun mjólkursölunn-
ar í þessa átt er ekki um nfeina
verðhækkun að ræða, heldur
þvert á móti verðlækkun. En
á það tel ég i"étt að minna, að
hinn óbeini gróði kaupendanna
er ætlaður sá aðallega, að jafn-
framt því að auðvelda öll mjólk-
urkaup heimilanna til ýmis-
konar matreiðslu, eins og áður
er bent á, eru miklar líkur til,
ef tillagan heppnast í fram-
kvæmd, að hún verði sú úrbót
í mjólkurmálinu, að ný verð-
hækkun vegna annarra bresta á
lausn þess verði ekki jafn yfir-
vofandi og áður. Og um leið ætti
hún að vinna það hlutverk, að
opna augu ráðandi manna fyrir
því, að til eru íleiri leiðir, en
verðhækkunin ein, til lausnar
efnahagslegum vand'kvæðum
þeirra bænda er hlut eiga hér
að.
Það þarf ekki að fara í nein-
ar grafgötur til að sjá, að dreif-
ingarkostnaður matarmjólkur-
innar verður mikið minni en
sölumjólkurinnar, þar sem hún
sneiðir hjá öllum þeim kostn-
aðarliðum, er fyrirferðarmestir
eru. Énda hagnaðurinn af sölu
hennar samkvæmt því mikill í
samanburði við núverandi tekj-
ur af mjólkursölunni, eins og
eftirfarandi tölur bera með sér,
þar sem til grundvallar eru
lagðar tekjur verðjöfnunarsjóðs
af mjólkursölunni og mjólkur-
söluaukningin árin 1937 og
1938, en að öðru leyti miðað við
það verð, sem nú er á mjólk og
mjólkurvörum.
Árið 1937 seldi mjólkursam-
salan alls 4,989,268 lítra af
mjólk. En árið 1938 nam salan
5,357,394 lítrum. Eða 368,126
lítrum meira. Þetta svarar til,
að mjólkursamsalan verði um
eða yfir 6 millj. lítra árið 1940.
Ef verð mjólkurinnar verður 48
aurar á lítra í útsölu og verð-
jöfnunarsjóðsgjaldið er reiknað
10% af því, kæmu í hlut verð-
jöfnunarsjóðs 288 þús. kr. Með
öðrum orðum: Það yrði sú upp-
hæð í krónum, sem sölumjólk-
in gæfi til úthlutunar verðupp-
bóta á vinnslumjólk.
Væri hinsvegar Va hluti
mjólkurinnar seldur sem matar-
mjólk, 0,9% feit, og sú smjör-
feiti, sem úr henni er tekin,
seld sem smjör, á kr. 4,40 pr.
kg. í heildsölu, svarar það til, að
bændur fengju fyrir hana 33 til
34 aura á lítrann, eða um 7 aur-
um meira en þeir bera nú úr
býtum fyrir sölumjólkina, þó
ráð sé fyrir gert, að þeir fái alla
þá hækkun, 1 eyri á lítra, sem
verðlagsnefnd ætlar þeim og
kom það brátt í ljós, að engin
leið var að halda völlunum ó-
skemmdum vegna bifreiðaum-
ferðar. Ekið var yfir þá þvert
og endilangt og rist ofan í þá
djúp hjólför. Þá var það ráð tek-
ið að girða þá með vírneti og
gaddavír. Þetta var neyðarúr-
ræði. en varð ekki komizt hjá
síðasta hækkun á söluverði
mjólkurinnar er við miðuð.
Væri þessi mjólkursala látin
falla mjólkurbúunum í skaut,
gætu kröfur þeirra um verð-
uppbætur lækkað um 140 þús.C
kr. En það svarar til að verð-
jöfnunarsjóðsgjaldið mætti
lækka úr 10% niður í 5% aí
útsöluverði mjólkurinnar, Og
yrði það þá 2,4 aurar á lítra á
% hluta sölumjólkurinnar og
1,5 aurar á Vs hluta hennar. —
Þetta yrði'samtals kr. 126 þús.
miðað við 6 millj. lítra sölu.
Þeir 2,4 aurar. sem verðjöfnun-
argjaldið lækkaði um, rynnu
til þeirra bænda, er sölumjólk-
ina framleiða. og svarar það til
að þeir fengju 26,4 aura fyrir
mjólkurlítrann við fjósdyr, i
stað 24 aura áður.
Hvort lækka ber verðjöfnun-
unargjald af rjóma og mjólk
„undanþágubúa” í bæjarlandi
Reykjavíkur í hlutfalli hér við
— er álitamál og þyrfti frekari
rannsóknar við áður.
Af því, sem hér er sagt, vona
ég, að öllum megi ljóst vera, að
tillaga mín um sölu „matar-
mjólkur“ á fullan rétt á gaum-
gæfilegri athugun, og þá alveg
sér í lagi allra þeirra, er ráðin
hafa og mestu gætu þokað til
bóta núverandi ástandi þessara
mála. Á ég þar við ríkisstjórn
og alþingi, það er nú situr. Lík-
legust ieið til fulls samkomu-
lags aðila málsins væri það, að
alþingi skipaði mjólkursölu-
nefnd þrem mönnum, einum frá
hverjum flokki, og væri nefndin
jafnframt mjólkurverðlagsn. -
Gætu á þann hátt fengið sæti í
henni 2 fulltrúar bænda og 1
fulltrúi neytenda. En þau hlut-
föll sýnast réttlát og vænleg til
góðs samstarfs, svo fremi val
mannanna yrði við það miðað,
að ná fuilum og varanlegum á-
rangri af mjólkurlögunum • og
væri jafnframt útilokuð sú
héraðatogstreitá, sem til þessa
hefir gætt um of í framkvæmd
þeirra.
Ég læt svo þetta nægja í bili
um þessa tillögu mína, en mun
áður langt líður gera frekar að
umtalseíni hér í blaðinu skyr-
söluna, og jafnframt gera
nokkurn samanburð á hinum
einstöku vinnslugreinum mjólk-
urbúanna og þeim tekjum og
tekjuvonum, sem skynsamlegt
er að gera sér af þeirri fram-
Frh. á 4. síðu.
því. Til þess að hægt sé að losna
við girðingarnar á völlunum
verður fyrst að breyta þar yegi
og umferð frá því, sem nú er.
Skal nú skýrt frá, hvernig það
má gera.
Frh.
Auglýsið í Alþýðublaðinu!
ungshúsið.” Braut þessi var
byrjun á vegi, sem gert var ráð
fyrir að síðar yrði lagður með
Þingvallavatni, eða sömu leið
og áætlaða vegarstæðið frá
1896. Gamla tröðin heim að
Þingvallabænum var endurbætt,
um þetta leyti og gerð fær bif-
reiðum, en steinlagður veg-
spotti, sem lagður var, fyrir
nokkrum árum heim túnið á
bak við kirkjuna, tekinn í burtu.
Þá var gerður steinlagður
göngustígur ofan með kirkju-
garðinum að norðanverðu fram
á Öxarárbakkann, og nokkrum
árum síðar haldið áfram með
hann suður að Öxarárbrú, enda
var þá búið að leggja niður
tröðina, sem frá fyrri tímum lá
frá bænum suðaustur í gegnum
túnið. Er nú þarna opin leið
fyrir þá, sem koma norðan frá
völlunum vilji þeir stytta sér
leið, heldur en að fara hringinn
austur fyrir túnið og heim að
„Valhöll.”
Eru nú taldir allir vegir á
Þingvöllum, sem gerðir hafa
verið af mannahöndum í seinni
tíð. Flestar götuslóðir, troðnar
af hestafótum á víð og dreif um
Þingvelli, voru nú lagðar niður
og græddar út. Þær gátu ekki
lengur fullnægt farartækjun-
um eða umferðarþörfinni. Dag-
ar þeirra voru því taldir, hvort
sem var.
Þingvellir eru viðkvæmari
staður, ef svo mætti segja, en
nokkur annar blettur á íslandi.
Við svo að segja hvert skref
þar, eru tengdir einhverjir
sögulegir viðburðir frá fyrri
tímum. Öll nýbreytni á þessum
stað í vegagerð, húsabygging-
um eða öðrum mannvirkjum,
sem til lýta mega teljast, er
hliðstæð því að skafa út letur á
fornu og dýrmætu skinnhand-
riti og krota í staðinn aðra ó-
skylda stafi.
Fyrir austan Öxará hefir
miklu verið kostað til að bæta
úr lýtum, sem stöfuðu frá ýms-
um nýgerðum mannvirkjum.
Akvegir færðir til og vegar-
stæðin grædd út, vellirnir
sléttaðir, hús, sem þarna voru
til óprýðis, flutt á annan stað
að undanskildu einu, timburkof-
anum við Efri vallargjána, sem
enn hefir ekki verið þokað. Ým-
islegt fleira er eftir að taka
þarna í burtu, sem lítil prýði er
að. Eitt af því er girðingafarg-
anið á völlunum.
Þegar eftir Alþingishátíðina
AÐAL
DANSLEIKUR
félagsins verðnr haldlnn að
Hótel Borg laugardaginn ð.
mars n.k. og hefst kl. 10 siðd.
AÐGÖNGUMIÐAR eru seldir í Haraldar-
búð. — K.R.-félagar eru beðnir að tryggja sér og
gestum sínum þá sem fyrst, því aðsóknin er mikil.
Stjórn Knattspyrnufélags Reykjavíkur.