Alþýðublaðið - 11.03.1940, Blaðsíða 3
MÁNUÐAÖUR 11. MAlZ 1®4*.
ALÞÝÐUBLABIB
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RETSTJÓKI:
W. R. VAIoÐEMARSSON.
í fjsrveru haoa:
STEFÁN PÉTURSSOR.
—
AFGR^IÐSLA:
AÍÞÝÐUHÚSIND
{Imigangfur frA Hverfiagötu)
SÍMAR:
4800: Afgreiösla, auglýfingsr.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4803: V. S. Vilhjálm* (heima).
4905: Alþýðuprentsmiöjan.
14906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursion (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Alplngi - og tai-
stððvarnar.
ÞAÐ virðist svo að örygginu
á sjónum sé núna meirí
gaumur gefinn en var hér fyrr
á árum, þegar Alþýðuflok'ks-
menn töluðu fyrir daufum eyr-
um á alþingi um það. Allir lúka
nú upp einum munni um að
bæta þurfi öryggið og menn
taka einróma undir kröfuna um
,,talstöð í hvern fiskibát".
Það virðist aðeins vera eftir
að Magnús prófessor Jónsson af-
neiti skoðun sinni frá síðast-
liðnu sumri um böl „sigurjónsk-
unnar“ svokölluðu, en þannig
nefndi hann allar umbætur á
skipum og öryggi á þeim, sem
hann virtíst álíta lúxus og ó-
þarfa, sem myndi setja þjóðina
á höfuðið.
Stalin, naðnrlnn, sen
ónistar wn víða verðld
II II
Moskvako
tigna sem gnð.
Hrakningar vélbátsins Krist-
jáns hafa vakið menn í þessu
máli. Þeir voru svo áþreifanlegt
dæmi um það, hve nauðsynleg-
ar talstöðvarnar eru. Hefði vél-
báturinn haft talstöð, þá hefðí
hann fundizt samdægurs og vél-
bilunin varð. En þetta gefur
hugmynd um það, hve öll leit
að bátum myndi verða margfalt
léttari, ef allir bátar hefðu tal-
stöð.
Á síðustu tveimur árum hafa
talstöðvarnar tekið ákaflega
miklum framförum og það er
því ekki nema eðlilegt að menn
sjái nú betur nauðsyn þeirra en
áður. 1928 var opnað talsam-
band við þá báta, sem höfðu tal-
stöð, og var það stórkostleg
framför fyrir alla sjófarendur,
auk öryggisins, sem það veitir.
Eh það skyggir á, að talstöðv-
arnar og rekstur þeirra er
hvorttveggja ákaflega dýrt. Tal-
ið er að rekstur talstöðvar í bát
kosti á ári um 400 krófíúr. Þetta
er of hátt og kemur í veg fyrir
það, að allir bátar geti fengið
talstöðvar, auk þess sem leigan
á talstöðvunum er svo há. Land-
síminn hefir heimild til að verja
nokkru fé árlega til talstöðva og
hefir hann gert, það, en þetta fé
er allt of lítið og þarf að auk-
ast. Efni í talstöðvarnar er vit-
anlega keypt frá útlöndum, en
landssíminn hefir látið smíða
þær hér. Það, sem þarf að gera,
er að landssíminn fái aukið fjár-
magn til þessa starfs og allt
bendir til þess, að einhver við-
unandi lausn fáist á þessu máli
á yfirstandandi. alþingi,
Á síðasta aðalfundi Slysa-
varnafélags íslands var sam*
þykkt ályktun í þá átt að samið
yrði frumvarp og borið fram á
alþingi, sem stefndi að því að
allir bátar fengju talstöð.
Með þessu komst málið á nýtt
skrið. Fyrir nokkru héldu sjáv-
arútvegsnefndir beggja deilda
alþingis samaiginlagan fund og
rsBddu þafcta míl. Tari þai ét-
INÆRRI því tíu ár hefir Jós-
ef Stalin, sem nýlega varð
sextugur, verið einvaldur yfir
hinum 170 milljónum, sem
byggja Sovét-Rússland. Af öll-
um einræðishérrum vorra tíma
er hann vafalaust sá, sem hefir
mest völd með sinni þjóð. Jafn-
vel á zartímunum hefði verið
erfitt að finna meira einveldi
en einveldi Stalins.
Margt hefir skeð á þeim ár-
um, sem Stalin hefir orðið rúss-
neskur einræðisherra. Hræði-
legir viðburðir, svo sem hin öm-
urlegu málaferli og hin blóðuga
harðstjórn þar á eftir.
Nú stendur Stalin gagnvart
hinu alvarlegasta augnabliki á
einræðisferli sínum, Með þeirri
kaldhæðni, sem einkennir hann,
hefir hann sigað þjóð sinni á
Finna. Hver sem úrslit hinnar
ójöfnu deilu verða, þá er það þó
komið í ljós, að rússneski her-
inn er ekki eins voldugur og af
hefir verið gumað.
Stalin, sem í skírninni hlaut
nafnið Josef Vissarionovitsch
Djugashvili, er fæddur 1870 ná-
lægt Tiflis, sonur fátæks skó-
smiðs. Nafnið Stalin hefir hann
tekið sér sjálfur eins og rúss-
neskir byltingarmenn voru van-
ir að gera á zartímanum. For-
eldrar hans ákváðu, að hann
skyldi verða prestur, og hann
var sendur í skóla, en rekinn
þaðan vegna pólitískra skoðana.
Frá því érið 1900 lifði Stalin
sem byltingannaður í margru
ára baráttu gegn zarveldinu.
Þangað til árið 1911 flutti hann
áróður sinn í Kákasus og með-
al annars meðal olíuverkamann-
anna í Baku. Því næst fluttist
hann til Pétursborgar, sem nú
heitir Leningrad, og hóf starf
sitt við blað Lenins, Pravda,
1912. En skömmu seinna var
hann tekinn fastur og rekinn til
Síberíu og þar var hann þegar
byltingin í marzmánuði 1917
opnaði öll fangelsi í Rússlandi
fyrir hinum rússnesku bylting-
armönnum.
Frá því fyrsta vmr Stalia 4-
hangandi þeirrar deildar rúss-
að kosin var undirnefnd til að
athuga málið nánar og undirbúa
það. Eiga sæti í þessari nefnd
formenn beggja sjávarútvegs-
nefndanna, Finnur Jónsson og
Jóhann Þ. Jósefsson, og Skúli
Guðmundsson.
Talið er líklegt að það verði
úr að borið verði fram frumvarp
á þingi eða tillaga til þingsálykt
unar um talstöðvarnar, og
munu márgir sjómenn og út-
gerðarmenn bíða með óþreyju
eftir því að sjá úrslit þess.
Við íslendingar lifum að
mestu á sjávarútvegi. Við höf
um á öllum árum beðið mikið
afhroð x baráttunni við Ægi og
við getum ekki talið neitt eftir
af því, sem við gerum til þess
að auka öryggi sjómannanna og
þægindi þeirra. Vonandi tekst
alþingi líka að leysa þetta mál
nú þegar á viðunandi hátt.
Það er gott þegar góð mál
vinna fullan sigur, og ekki síð-
ur þegar háð hefir vérið hörð
barátta fyrir þeim í mörg ár. En
það hefir einmitt orðið hlutverk
Alþýðuflokksins að ryðja góð-
um málum braut, hefja baráttu
fyrir þeim gegn vanþekkingu og
skilningsleysi og sjá þau síð-
an sigra í krafti síns góða mál-
staðar.
neskra byltingarmanna, sem
seinna urðu kommúnistar undir
stjórn Lenins. Stalin var þó
aldrei neinn sérlegur fræðimað-
ur í þjóðfélagslegum efnum.
Það voru þó ekki rök Lenins,
sem heilluðu hann, heldur dugn-
aður hans.
Á árunum eftir stríðið milli
Japana og Rússa 1905 sýndi
Stalin hvílíkur dugur var í hon-
um. Hann varð frægur af því,
þegar hann árið 1907 með
sprengjuárás náði stórri upp-
hæð úr ríkiskassanum rúss-
neska og kom henni í flokks-
kassann.
í marzbyltingunni 1917 varð
deila í flokki Lenins um stefnu
flokksins. Þó einkennilegt megi
virðast, fylgdi Stalin hinum
heegfara armi flokksins, en þeg-
ar Lenin snéri aftur tl Rúss-
lands, varð Stalin aftur áhang-
andi hans og tók þátt í nóv-
emberbyltingunni 1917 og
skrifaði undir ásamt Lenin yf-
irlýsinguna, sem veitti Finn-
landi sjálfstæði aftur.
í borgarastyrjöldinni var
Stalin virkur þátttakandi í bar-
dögunum gegn Denikin, meðal
annars tók hann þátt í bardag-
anum við borgina Tsarisyn. Þar
lenti hann í harðri deilu við
Trotsky, sem var yfirmaður
hersins. Seinna skírði Stalin
borgina Tsarisyn og kallaði
hana Stalingrad.
Árið 1922 var Stalin kosinn
aðalritari kommúnistaflokksins,
en brátt kom að því, að Lenin
leizt ekki meir en svo á aðfarir
hans. Á banabeði sínum í des-
embermánuði 1922 skrifaði
hann skjal eitt, sem seinna hef-
ir verið kallað „téstamenti Len-
ins“, og þar stendtir eftirfar-
andi klausa um Stalin: „Stalin
hefir dregið geysimikil völd í
sínar hendur og ég er ekki viss
um að hann kunni alltaf að nota
þetta vald í hófi.“ 4. janúar
bætti hann svo við: „Stalin er
of grófur, og þess vegna verðúr
að setja hann af og fá annan í
hans stað, sem er þolinmóðari,
löghlýðnari, kurteisari og ekki
eins dutlungafullur.“
En Lenin varð aldrei heil-
brigður aftur, svo að hann gæti
framkvæmt þetta. Og þegar
ekkja Lenins í aprílmánuði
1924, skömu eftir lát Lenins las
upp testamentið á flokksþingi.
vakti það ekki einasta reiði
Stalins, heldur fleiri leiðtoga
ráðstjórnarríkjanna, því að fáir
þeirra fóru varhluta af gagn-
rýni Lenins. Þeir komu sér því
saman um það, að halda testa-
mentinu leyndu og taka ekki til-
lit til þess. Seinna varð þó skjal
þetta birt, því að hinir ýmsu
leiðtogar kommúnista notuðu
ummæli Lenins til skiptis hver
gegn öðrum.
Þegar Lenin dó 1924 hafði
enginn þorað að spá því, að Stal-
in yrði hinn nýi einræðisherra.
Trotsky var álitinn hinn líkleg-
asti. Lenin hafði 1 testamenti
sínu bent á Bucharin sem eftir-
lætisgoð flokksins. Sinovjev,
æðsti maður alþjóðasambands
kommúnista og einræðisherra
yfir Leningrad, áleit sjálfan sig
líklegasta manninn.
Stalin sýndi hin mestu hygg-
indi á þessum árum og notaði
vald sitt út í yztu æsar. Stuön-
ingsmenn hans vöru menn, sem
aldrei hofðu orðið að flýja
frá Rússlandi. Það var hinn nú-
verandi utanrfkisr«ðh*rr* Me-
l*t*v »g j»*4 v*r •rMkmtlkiAi*,
Stalin.
sem eitt sinn var yfirmaður
rússneska iðnaðarins, og það
var Kaganovitsch, sem núna er
yfirmaður rússneska iðnaðarins,
og það voru fjölda margir Ge-
orgíumenn.
Fyrst bræddu þeir sig sam-
an, Stalin, Sinovjev og Buchar-
in, gegn Trotsky, sem rekinn
var úr öllum sínum embættum
og því næst vísað úr landi. Svo
hóf Stalin baráttuna við Sinov-
jev, sem hann og Bucharin í
sameiningu gerðu með öllu
valdalausan. Að lokum hóf
Stalin baráttuna gegn Bucharin
og hinum nána samstarfsmanni
hans, Rykov, sem árið 1924
hafði tekið við af Lenin, sem
formaður. þjóðfulltrúaráðsins.
Árið 1930 hafði Stalin með
öllu sigrað. Hann hafði rutt úr
vegi öllum hinum uppaflegu
sovét-leiðtogum. í raun og veru
öllum þeim, sem á zartímunum
höfðu verið landflótta. Hann
gerði málpípu sína Molotov að
formanni þjóðfulltrúaráðsins,
en sjálfur lét hann sér nægja
að vera aðalritari flokksins. Og
hann lætur sér það nægja enn.
En það sýnir vald hans, að öll
mikilsverð pólitíak skjöl verða
að vera undirskrifuð af honum,
svo sem er um þýzk-rússneska
samninginn.
•f Stalin hefði dóíð árið 1984.
hefði hans verið getið i sögunni
sem höfundar fímm ára áætl-
unarinnar. Og hvernig sem sag-
an dæmir hann nú annars, þá er
ekki hægt að neita honum um
það, að það var fyrst og fremst
hann, sem framkvæmdi fimm
ára áætlunina, sem leiddi af sér
hina miklu iðnþróun og þróun
landbúnaðarins.
Auðvitað var fimm ára áætl-
unin ekki slík dásemd, sem full-
trúar Moskva í öðrum löndum
vildu vera láta í lýsingum sín-
um á hinni rússnesku paradís.
Að rnörgu leyti var henni ábóta-
vant, eins og bezt sést núna í
stríði Rússa og Finna. Og Stal-
in notaði öll meðul til þess að
ná takmarki sínu.
Fimm ára áætlunin gekk út á
það, að nýta betur auðlindir
Rússlands. Og þegar Stalin árið
1934, eftir að nazistar höfðu
sigrað í Þýzkalandí, reyndi að
komast að samkomulagi við
Frakkland og gekk því næst í
Þjóðabandalagið, vonuðu marg-
ír, að iðnþróunín myndi smám
saman færa Rússland í lýðræð-
isáttina.
En hin ömurlegu málaferli
gerðu brátt þessar vonir að
engu. Þau hófust 1936 með
málaferlum gegn sextán fræg-
um sovétleiðtogum, meðal
þeirra yar Sinovjev. Seinna
voru smám saman allir hinir
þekktu byltingarmenn frá bylt-
ingarárunum dregnir fyrir opin-
bera eða leynilega dómstóla og
síðan skotnir. Tugir þúsunda ó-
þekktra manna um allt Rúss-
land biðu sömu örlög.
Enginn maður með fullu viti
gat botnað í þessum málaferl-
um. Þau eru ennþá óráðin gáta.
Sumir álíta að hér sé um að
ræða hefnd Stalins gegn fyrr-
verandi keppendum um völdin.
Stalin hefir sjálfur sagt, að það
bezta, sem hann þekkti, væri að
hefna sín á andstæðingi. Aðrir
álíta að málaferlin hafi verið
vel útreiknað bragð í baráttu
Stalins fyrir því að tryggja sér
völdm fyrir hættulegum and-
stæðingum á erfiðum tímum.
Skyldi þessi gáta nokkurn
tíma verða leyst? Skyldi gátan
um hinar stórfurðulegu ,,játn--
ingar“ nokkurn tíma verða ráð-
in?
Allir þekkja ölduganginn í
pólitík sovétstjórnarinnar síð-
ustu mánuðina. Snnþá vftit rúss-
neska þjóðin ekkert um það,
hvað hlýzt af styrjöldinni við
Finna. En í stað þess fær rúss-
neska þjóðin að vita, að Stalin
sé mesti vitringur allra yitringa,
mesti maðurinn, sem nokkurn
tíma hafi uppi verið í heimin-
um og nokkurn tíma eigi eftir
að fæðast. Og hún fær jafnvel
að vita í hinu guðlausa landi, að
Stalin sé guðdómlegur í allri
tign sinni.
Er þetta hlægilegt? Nei, það
er sorglegt að sjá, hvernig sú
bylting, sem hófst undir merkj-
um marxismans, hefir orðið að
bysantisku einræði, hvernig
mennirinir, sem með nafn Marx
á vörum smána kenningar Marx
og þær hugsanir, sem birtast í
hinni materialistisku söguskoð-
un. í Rússlandi er allt þakkað
guðinum S.talin og allt hið illa
er kent djöflinum Trotsky, sem
áður fyrr var formælt fyrir það,
að hann væri verkfæri í hönd-
um leynilögreglu nazista, en er
nú sakaður um að vera leígutól
Frakka og Englendínga.
Oft vaknar þessi spurning:
Hvernig getur nokkur maður,
hvernig getur Stalin afborið
það, að hlusta á hinn brjálæðis-
kennda lofsöng um sjálfan sig?
Og menn spyrja: Hvers konar
maður er Stalin í raun og veru?
Það er dálítið erfitt að svara
þessu, því að Stalin hefir árum
saman sýnt það í pólitík sinni,
að hann er svo mikill fyrir-
hyggjumaður, að erfitt er að
hugsa sér að honum láti vel í
eyrum þessi barnalæti, sem þó
geta ekki yerið framreidd án-
hans vilja og vitundar. Ef til vill
er hann smám sanian kominn á
þá skoðun, að hann, sem aldrei
hefir verið mikið yfir meðal-
lagið, hvorki sem ræðumaður,
rithöfundur eða hugsuður, sé í
raun og veru orðinn það við-
undur, sem aðdáendur hans
halda fram. Þá er hann kominn
á sama hættulega stigið og
margir hinir rómversku kéisara
komust á. Ef svo er mun vilja-
styrkur sá og það þolgæði, sem
hingað til hefir ásamt skynsam-
legu mati á tækifærunum verið
aðalstyrkur hans í baráttunni
gegn andstæðingunum, verða að
bráð bakteríu yfirmatsins á
sjálfum sér, sem fyrr eða síðar
hlýtur að koma einvaldsherr-
anum á kné.
Þorstemn Þ. Þorsteinsson:
Safn til sðgn festmana.
(Nl.)
III.
Fyrir meir en fimmtíu árum
var vakið máls á því (í Hkr.
1888 og 1889), að nauðsyn bæri
til að hefjast handa þá strax og
skrifa Landnámssögu íslend-
inga í Vesturheimi. Er það tekið
fram, að þá séu óðum að hverfa
þeir mennirnir, sem muni bezt
ýmsar sögur frá fyrstu árunum
og fyrstu dögum nýlendanna í
borgum og byggðum, sem
hvergi sé í blöðum skráð.
Illu heilli var sú saga aldrei
rituð, og óefað hefir margt al-
gerlega glatazt af því, sem þá
var munað, og sem nú myndi
þykja markvert og fróðlegt, en
orðið hefði mikill styrkur þess-
ari söguritun og seinni tímum
gróði að eiga.
Löngu seinna varð breyting í
sömu .átt, en ekkert varð þó úr
henni, og þeim. sem þetta ritar,
ókunnugt um, hvort mikið eða
lítið safnaðist aí gögnum til Sig-
tryggs Jónassonar frumherja
Nýja íslands, sasn i»u» h*ia
ast'laé af ráta sáfuna. §a*** *r
að segja um nefndir þær innan
Þjóðræknisfélagsins, sem um
nokkur síðastliðin ár hafa stað-
ið fyrir söfnun gamalla heim-
ilda og frumgagna. Frá þeim
hefir mér ekkert borizt í hend-
ur. Og í einu orði sagt: Þó að
fyrst í vor og seinast í vetur hafi
í þessu tilliti verið skorin upp
heröí- í íslenzku blöðunum, með
hinum snjöllu hugvekjum rit-
ara Sögunefndarinnar, dr. Sig.
Júl. Jóhannessonar, og þó að
mér hafi borizt fjöldi bréfa (sem
ég hefi flestum svarað), þá má
svo heita, að ég hafi ekki fengið
eina einustu línu um hinar
mörgu smálendur íslendinga,
sem liggja um þveran og endi-
langan Vesturheim, og sem
aldrei hefir áður verið ritað sér-
staklega um. En þaðan vanhag-
ar mest um öll frumgögn, og
stuttar en glöggar lýsingar í
heildarsöguformi, og eins írá
öllum þeim smábæjum, sem
myndazt hafa innan íslenzku
nýlendnanna, en ekki verið get-
ið í b»nd*sögum byggð*nn*.
Ég gmg xi Jrví ví*u *4 ]»*rgt
sé glatað nú, sem áður var mun-
að, en vona að allir játi, að betri
sé hálfur skaði en allur, ef þeir,
sem bezt muna og bezt þekkja
til, vildu vinna þetta verk. í
hægðum sínum, sér til sæmdár
og ókrossaðra nafnbóta. Og um
fram allt að gleyma ekki þeim
frásögnum, sem eitthvert sér-
stakt sögugildi hafa.
Eitt vil ég sérstaklega taka
fram, að þó að ekki rúmist í
safni þessu þættir einstaklinga,
sem ékki snerta beinlínis aðal-
söguna, og hér sé ætlast til
heildaryfirlits yfir þá, sem fyrst
settust að í hverjum stað ög síð-
an félagsmyndana þeirra og
samtaka héildarinnar eftir það,
þá verða með þökkum þegin öll
fáanleg nöfn og þættir þeirra
íslenzku manna, sem .settust að
í hverri borg eða byggð. Þau
verða geymd ásamt handritinu
á óhultum stað. Og hvort *©m
þeir þættir verða síðar preatað-
ir eða ekki, þá samt geta þeir
orðið góðar heimildir fyrir ís-
lenzka fræðimenn að byggja á
seinna meir.
í þessu sambandi vil ég einn-
ig minna þá á, sem eitthvað
muna og eitthvað kunna, sem
þeim finnst þess virði að geym-
ist •» £leymi»t'*kki, *ð ég v*Wi
- 9ék. i á, **«.