Alþýðublaðið - 12.03.1940, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUBAGUR 12. MARZ 1940.
ALÞfmiBLAÐIÐ
*>—-------—------- «»
i ALÞYÐUBLAÐIÐ
BH'STJÓRI:
! V. B. VALDEMARSSON.
!
i íjarveru hana:
STEFÁN PÉTUKSSON.
AFGREEPSIaA:
aLþýðuhúsinu.
(Inngangur írá Hveríiagötu).
SÍMAR:
4600: Afgreiöala, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálma (heima).
4905: Alþýðuprentsmiöjan.
4906: Afgreiðsla.
ífi021 Stefán Pétursaon (helma).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
. '' ' '
------------------*.....
Isfiskveíðar, saltfisk
veiðar og atvinnn-
ieysið í landi.
TOGARARNIR stunda nú
nær eingöngu ísfiskveiðar
og munu útgerðarfélögin hugsa
sér að láta þá gera það áfram
méðan sala á erlendum mark-
aði er jafn góð og hún hefir
verið undanfarið. Þetta er að
vísu ekki nema eðlilegt, togara-
félögin hafa staðið sig illa á
undanförnum árum og tapað, og
peningastofnanirnar eiga hjá
þeim of fjár, landið vantar er-
lendan gjaldeyri og skuldirnar
eru miklar við erlend ríki.
En fyrir verkalýðinn í landi
er þetta ekki gott nú sem stend-
ur. Saltfiskveiðar hafa alltaf
veitt honum mikla atvinnu, ís-
fiskveiðar gera það ekki. , Auk
hinnar gífuríegu dýrtíðar, sem
alltaf fer vaxandi, bætist nú at-
vinnuleysi, jafnvel á sjálfri ver-
tíðinni, sem venjulega hefir ver-
ið eina lífsvonin fyrir verka-
fólkið á vétrum. Það er því eðli-
legt að verkamenn í landi óski
þess að saltfiskvertíð byrji sem
fyrst, en því miður virðist vera
lítil von til þess, meðan togar-
.arnir selja svo vel ísfiskinn. sem
nú er raunin á.
Það hlýtur því að vekja mikla
athygli,, þegar tveir togarar í
.Hafnarfirði hefja upsav.eiðar.
Þetta eru togararnir Júní, eign
Bæjarútgerðarinnar, og togar-
inn Óli Garða, eign Hrafna-
Flóka, en eins og menn muna
voru nokkrir Alþýðuflokks
menn reknir úr Verkamannafé-
laginu Hlíf í fyrra fyrir það eitt
að hafa gerzt hluthafar í þess-
um togara, sem var raunveru-
lega ekki annað en atvinnu-
trygging.
Mönnum er það ljóst, að út-
gerð þessara togara á upsaveið-
ar er gerð til atvinnubóta fyrir
verkamenn í landi, og raunveru-
lega getur það haft í för með
sér tap fyrir útgerðarfélögin,
Bæjarútgerðina og Hrafna-
Flóka, þó að útgerðin þurfi ekki
að verða tap og vonandi sé að
svo verði ekki.
Á þessu geta menn, og þá
fyrst og fremst verkamenn, ekki
aðeins í Hafnarfirði, heldur og
hér í Reykjavík, séð töluverðan
mun. Einkaútgerðarfélögin í
Hafnarfirði, eða hér í Reykja-
vik, láta skip sín ekki fara á
upsaveiðar eða saltfiskveiðar
vegna þess, að það er vissari
gróði að láta þau halda áfram
ísfiskveiðunum og ísfisksöl-
unni í Englandi. Fyrir þeim,
sem sjá um útgerð Júní og Óla
Garða suður í Hafnarfirði, vakir
hins vegar fyrst og fremst að
skapa atvinnu í landi, veita
verkamönnunum og verkakon-
unum, sem nú þjást af atvinnu-
leysinu, einhverja vinnu.
, Vitanlega væri nauðsynlegt
að gera þetta einnig hér í
ALEXANDER GUÐMUNDSSONs
Skyrverðið og nokkur önnur
viðfangsefni miólkurmálsins.
RÁTT FYRIR töluverðan á-
róður fyrir meiri og al-
mennari notkun innlendra
fæðutegunda verður ekki séð að
tilætlaðra áhrifa gæti að því er
skyrneyzlunni viðkemur. Ligg-
ur fyrir umsögn þeirra manna,
er gerzt vita í þeim efnum, um
að skyrsalan hafi minnkað árið
1939 miðað við sölu fyrri ára.
En skyrneyzlan hefir alla tíð
verið lítil. Eftir því, sem næst
verður komizt, aðeins 0,7 kg. á
viku hjá hverri meðalfjölskyldu
í bænum. Þjóðarréttar okkar
gætir því ekki á hvers manns
borði í þeim mæli, er vera ætti
og nauðsyn er á, þegar á það er
litið, hve holl og góð fæða skyr-
ið er.
Aðallega munu tvær meginá-
stæður fyrir þessu: Hin fyrri er
óeðlilega hátt verð á skyri í
smásölu. Hin síðari, sem í raun
og veru er bein afleiðing hinnar
fyrri, að ekki hefir verið hægt
með neinni sanngirni að halda
að mönnum þessu þjóðlega lost-
æti. Virkum áróðri ekki við
komið, en orðið við það að sitja,
er greiðslugetan skammtar á
hverjum tíma um kaup og notk-
un. Eru þó ærnar ástæður til og
þjóðarnauðsyn að nýta vel alla
fæðu, er til fellur í landinu og
ekki verður gerð verðmæt á
annan hátt. En svo er um flestar
mjólkurvörur, þar á meðal skyr-
ið.
Engin leið er líklegri til auk-
innar neyzlu á óarðbærri mjólk-
urframleiðslu en skyrgerð fyrir
rúman, vaxandi markað. Verður
því að krefjast skýringa á, hvers
vegna skyrið er selt svo háu
verði, sem gert er og engum
sennilegum rökum verður und-
ir skotið til réttlætingar. Hrað-
vaxandi mjólkurframleiðsla,
meðal annars af því, hve mjög
kreppir skóinn að sauðfjárrækt-
inni af völdum „mæðiveiki“ og
Reykjavík, en bærinn ræður
ekki yfir neinum skipum, svo
að af hans hálfu er því ekki
neins að vænta í því efni.
En þrátt fyrir það sjá menn
ljóslega mismuninn hér og í
Hafnarfirði, og það er ein-
mitt um þetta. sem svo hörð
barátta hefir staðið á undan-
förnum árum.
Það er hagur þjóðfélagsins
að sem allra flestir menn hafi at
vinnu. Þess v.egna er það skylda
hins opinbera að miða fram-
kvæmdir sínar við það. Ef
Reykjavíkurbær hefði nú átt
nokkur stór fiskiskip, þá hefði
jafnvel íhaldsmeirihlutinn í
bæjarstjórn hlotið að sjá hag
bæjarfélagsins bezt borgið með
því, að láta þau stunda upsa-
veiðar eða saltfiskveiðar, en nú
á bærinn ekkert fiskiskip og
þess vegna er atvinuleysið svo
tilfinnanlegt hjá fjoldanum í
landi. sem raun ber vitni um.
Nú er hins vegar komin fram
á alþingi tillaga til þingsálykt-
unar frá Alþýðuflokknum um
að ríkisstjórnin hlutist til um að
togaramir verði látnir stunda
saltfiskveiðar 4—5 vikur á ver-
tíðinni, en það myndi þýða at-
vinnuaukningu fyrir verkalýð-
inn í landi upp á 1,8 milljón
króna. Er þess að vænta að sú
tillaga fái góðar undirtektir, svo
knýjandi nauðsynlegt sem það
er að skapa aukna atvinnu í
landi.
**
annarra fjárpesta, sem farið
hafa eins og logi um stór land-
svæði og tekið fyrir, að minnsta
kosti í bili, alla von bænda um
öruggan afrakstur af henni,
gera spurninguna um sölu
mjólkurafurða að brennandi úr-
lausnarefni, er ekki verður til
hliðar skotið.
Skyrið er nú selt á kr. 0,80 pr.
kg. Það er samloðandi efni,
þungt í vigt og því villandi lítið
fyrirferðar í kaupum. Þá er og
ekki metið sem skyldi, hve úr-
gangslaus fæða það er og nota-
drjúg. Skyr er líka þeim kosti
búið, að vera tilbúið á matborð-
ið án nokkurs verulegs undir-
•búnings eða meðferðar, áður en
það er fram reitt.
Samkvæmt niðurstöðutölum
fyrri ára um skyr og rjómasölu
í Reykjavík lætur afar nærri, að
til þeirrar sölu hafi farið um 2
millj. lítra af innveginni
vinnslumjólk. Fyrir þá mjólk
hafa mjólkurbúin fengið um 35
aura verð á lítra. Til að ná því
verði á mjólkinni, eftir að skyr-
verð í útsölu væri lækkað um
20 aura á kg., er nauðsynlegt
að hækka útsöluverð á rjóma
um 20 aura á lítra. En sú verð-
tilfærsla er réttlát, þar eð skyrið
er bein nauðsyn heimilanna, en
rjóminn ekki. Niðurstaðan yrði
þá sú, að mjólkurbúin myndu fá
34.4 aura verð pr. lítra mjólkur
eða einum 0,7 aurum minna. Á
2 millj. lítra næmi lækkunin
alls um kr. 14 þús.
Ekki er nokkurt vafamál að
skyrsalan myndi stóraukast við
þetta og valda um leið mjög
nauðsynlegri tilfærslu á mjólk-
inni úr hinum .lakari vinnslu-
greinum mjólkurbúanna, osta-
gerðinni, í aðrar þeim hag-
kvæmari, skyr- og smjör-
vinnslu. Til frekari stuðnings
þessu áliti vil ég benda á, að á
Akureyri, en þar er útsöluverði
á skyri stillt í hóf, hefir skyr-
salan aukizt um 14 þús. kg. árið
1939. Það svarar til að hún hefði
vaxið um liðug 100 þús. kg. hér
í Reykjavík á sama tíma og tek-
ið við 600 til 700 þús. lítrum
vinnslumjólkur umfram það,
sem hún gerir. En eins og yfir-
lýsingar liggja fyrir um, þá hef-
ir skyrneyzlan minnkað hér á
s.l. ári borið saman við söluna
1938.
Til frekari skýringar hinni
nauðsynlegu tilfærslu á mjólk-
inni úr þeim vinnslugreinum,
sem lakastar eru mjólkurbúun-
um, og í aðrar, er betri raun
gefa. verður nauðsynlegt að
gera samanburð á því verði, er
mjólkurbúin fá fyrir ostamjólk-
ina, og því, er þau fengju fyrir
sömu mjólk í skyr- og smjör-
vinnslu, miðað við verðið, sem
hér er gerð tillaga um að skyrið
verði selt fyrir, þ. e. 60 aura
verði pr. kg. í útsölu. Það svar-
ar til, að mjólkurbúin fengju
fyrir það 50 aura verð pr. kg. í
heildsölu. Lítur sá samanburður
þannig út: Fyrir mjólk, sem úr
er unninn 30% mjólkurostur og
smjör, fá mjólkurbúin 22 aura
á lítra, Fyrir sömu mjólk, sem
úr væri unnið smjör og skyr,
fengju þau 24,4 aura á lítra, eða
2.4 aurum hærra verð. Fyrir
hverja 1 millj. lítra af mjólk,
sein færi til smjör- og skyr-
vinnslu, umfram það, er nú ger-
ir, myndu mjólkurbúin þannig
fá 24 þús. kr., eða sem svarar
10 þús. kr. meira en verðtil-
færslunni nemur á þeim 2 millj.
lítra, sem ganga til þeirrar
vinnslu. Þetta svarar til, að sal-
an á skyrinu ykist um Vi kg. á
viku til hverrar meðalfjöl-
skyldu í bænum. Salan þarf og
getur þó vafalaust aukizt mun
meira, og ætti takmarkið að
vera að tvöfalda hana frá því,
sem er, koma henni í IV2 kg. á
viku.
Vegna þess, hve íróðlegt er
og nytsamt til ályktana um
„mjólkurmálið1 ‘fyrir þá, er sér-
staklega vilja með því fylgjast
eða láta sig af einum og öðrum
ástæðum skipta lausn þess. tel
ég rétt að enda grein þessa með
nokkrum upplýsingum um það,
hvert er raunverulegt verð
vinnslumjólkurinnar. En þar á
að vera að leita orsaka mjólkur-
laganna.
Til að sjá raunverulegt verð
vinnslumjólkurinnar, verður að
bæta við framanreiknað verð
því, er fæst fyrir þær áfir og
mysu, er til fellur á mjólkur-
búunum, Hagnýting áfa og
mysu getur verið að ýmsum
leiðum. T. d. beina sölu til
neyzlu og til geymslu annarra
matvæla, aðallega sláturs,
mysuostagerðar og fóðrunar bú-
fjár. Þar sem engar tölur liggja
fyrir um það, hve mikið af þess-
um efnum er hagnýtt, né á
hvern hátt, verður ekki ná-
kvæmlega séð hvernig verðauk-
inn skiptist á hinar einstöku
vinnslugreinar mjólkurbúanna.
Svo miklar upplýsingar liggja
þó fyrir um þessi efni. að all-
nærri verður komizt því meðal-
verði, er fyrir vinnslumjólkina
fæst. Sú athugun er fróðleg með
tilliti til verðuppbótanna, sem
greiddar eru á þessa mjólk úr
verðjöfnunarsjóði. Verðupp-
bóta, sem réttlæta verður með
því, að án þeirra verði mjólkur-
búin ekki rekin svo að gagni
komi þeim framleiðendum. er
við þau skipta.
Til fóðurs er hæfilegt að meta
áfirnar á 6 aura pr. lítra, en
mysuna á 3 aura. Aftur á móti
er söluverð áfanna til neytenda
í Reykjavík 18 aurar á lítra, en
mysunnar 10 aurar. Mest verður
þó upp úr niysunni haft við
mysuostagerð, og fást þannig
fyrir hvern lítra hennar 9 aur-
ar. Þetta svarar til að raunveru-
legt vinnslumjólkurverð sé 2 til
8 aurum hærra en að framan
reiknað. Miðað við heildsölu-
verð á mjólkurvöru fá því
mjólkurbúin sem næst 27, 30 og
40 aura verð fyrir hvern lítra
mjólkur við sínar dyr.
Af þessu verður ljóst að
vinnslukostnaður mjólkurvöru
er geysimikill, þar sem útborg-
að verð til bænda eru einir 20
aurar eða þar um og þó ekki
fyrr en mjólkin hefir notið
verðuppbóta. Má af þessu ráða,
hver nauðsyn er á nákvæmri at-
hugun þess kostnaðar, sem á
mjólkina leggst hjá mjólkurbú-
unum, og freista jafnframt að
lækka hann frá því, sem er.
Ekki verður hér tekið tillit til
heimsendrar vöru til samlags-
manna, þar sem verð hennar
verður að miða við óhjákvæmi-
legan kostnað við vinnsluna.
Sjáanlegt er, að allar verð-
uppbætur hrökkva skammt til,
er til lengdar lætur, að halda
uppi atvinnufyirtækjum, sem
jafn greinilega eta sig upp að
innan og raun er á vun mjólk-
urbúin, hvað sem valda kann,
hvort sem það eru óumflýjan-
legar orsakir eða ásköpuð víti.
Ekki verður því um kennt, að
mjólkurbúin hafi ekki notið
velvildar og stuðnings. Engin
iðnfyrirtæki hefir þjóðin borið
jafn greinilega á höndum sér og
þau. Engra vanefna hefir gætt
í húsakosti þeirra og vélum, og
standa þau fyllilega jafnfætis
samskonar fyrirtækjum erlend-
um. Öll ytri skilyrði virðast því
vera í stakasta lagi.
Fróðlegt er í samanburði við
þetta, að athuga vinnslukostnað
mjólkurinnar hjá Mjólkursam-
lagi Eyfirðinga árið 1939. Hann
varð samanlagt einir 5 aurar á
lítra, þegar frá eru dregin
aukagjöld vegna nýbyggingar,
sem nam IV2 eyri. Verð á
neyzlumjólk var allt það ár á
Akureyri aðeins 30 aurar á lítra
til neytenda. Ekki verður séð,
hvað veldur þeim geypimun á
reksturskostnaði þess og ann-
arra sambærilegra fyrirtækja í
landinu, sem veldur því, að
það skuli eitt og óstutt geta
greitt bændum 19 aura verð á
lítra fyrir mjólkina og staðið
jafnframt eigin fótum undir
stórauknum kostnaði vegna
bygginga og vélakaupa, á sama
tíma og önnur mjólkurbú verða
að njóta lögþvingaðra styrkja
til að standa undir hinum
beina vinnslukostnaði.
Hvað, sem þessu veldur, er og
verður eitt víst í framkvæmd
mjólkurlaganna, og það er, að
sú aðgerð Mjólkursölunefndar
að setja nokkurn hluta bænda
á skylduframfæri stéttar-
bræðra þeirra í næstu sveitum
með skattaálögum, en loka
augunum fyrir ófullnægðum
nauðsynjum í málinu, er al-
röng túlkun á þörfum bænd-
anna. Þeim væri ábyggilega
kærara og happasælla, ef kom-
izt verður fyrir þau átumein
annan veg og eðlilegri, en þann,
sem farinn hefir verið. Því að
sjálfsögðu er leiðin sú, að koma
rekstri mjólkurbúanna á heil-
brigðan og öruggan grundvöll.
PóstferSir 13/3 1940.
Frá R: Mosfellsveitar-, Kjalar-
ness-, Reykjaness-, Ölfuss- ov Flóa-
póstar. Laugarvatn, Hafnarfjörður,
Álftanesspóstur. Til R: Mosfells-
sveitar-, Kjalarness-, Reykjaness-,
Ölfuss- og Flóapóstar. Hafnarfjörð-
ur.
Kanpstefna i Lyon
13. til 21. april.
¥ FJÓRÐA SINN verður
kaupstefnan í Lyon haldin
á stríðstímum.
í marz 1916, þegar orustan
við Verdun stóð sem hæst, var
hún haldin í fyrsta sinn.
Þegar 1915 fóru helztu iðn-
rekendur í Lyon, í samráði við
borgarstjórann, Edouard Herri-
ot, að hugsa um að endurreisa
hinar fornu Lyonkaupstefnur,
sem svo mikinn þátt höfðu átt
í uppgangi borgarinnar á mið-
öldum, svo sem ýmsar fornar
leifar benda til.
Þrátt fyrir óvissu og örðug-
leika, sem stofnendur Lyon-
kaupstefnunnar áttu við að
stríða, héldu þeir samt ótrauð-
ir áfram starfi sínu.
. Nýir iðnrekendur bættust í
hóp þeirra, sem 1916 höfðu
byrjað kaupstefnuna, 1918 voru
þeir 3,000 og 1919 4,500; þar af
voru 1.500 útlendir.
24 ár eru liðin. En nú hefir
verið ráðið að undirbúa Lyon-
kaupstefnuna 1940. Hún hefst
laugardaginn 13. apríl og henni
verður lokið sunnudaginn 21.
apríl.
Listiðnaður, tízkuvax-nihgur,
matvörur, franskar gæðavörur
yfirleitt, verða sýndar svo sem
venja er til í hinni miklu sýn-
ingarhöll í Lyon.
Hinn franski iðnaður hefir
verið fljótur að laga sig eftir
hinum nýju aðstæðum, sem
sköpuþuart við styrjöldina. —
Stjórnin varð að gera ýmsar
ráðstafanir vegna hernaðarins,
sem ollu miklum erfiðleikum á
sviði viðskiptanna.
Ódýrt.
Matarkex 1.00 % kg.
Kremkex 1.25 % kg.
Bjúgu, ný daglega.
Úrvals harðfiskur.
Sítrónur, ostar, egg,
Munið ódýra bónið í pHlrkms-
imt.
BEEKKA
Ásvallagötu 1. Sími 10f«.
TJARNARBÚÐIN. Sími 3W«.
Hermenn frá Afríkunýlendum Frakka á hergöngu í gegnxun París