Alþýðublaðið - 16.03.1940, Blaðsíða 3

LAUGABDAGUR 16. MAR2 1940
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
r. H. VAIJ5EMARSSON
1 íjwveru tutisc:
stefAn pétursson.
ATGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÓSIND
(Inngangur trá Hverflsgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýalngiuc.
4901: Ritstjórn (innl. frétttr).
4902: Ritstjóri.
|903: V. S. Vilhjálm* (heima).
4905: Alþýðuprentsmiöjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
ísf isksðlnrnar og
sjómennirnir.
ÞAÐ hefir upp á síðkasti'Ö ekki
verið neitt leyndarmál, pótt
lítið hafi verið minnzt á það í
blöðunum, að ísfisksölur togar-
anna, línuveiðaranna og vélbát-
anna hefðu á þessum vetri skil-
að mjög álitlegum fjárupphæð-
um. En hingað til hafa það þó
ekki verið nema einstakar afla-
sölur, sem út hafa kvisast. Pað
var fyrst i gær í skýrslu þeirri,
sem Alþýðublaðið birti um ís-
fisksölurnar, að alinenningi gafst'
kostur á að sjá bæði heildarupp-
hæðina, sem skipin hafa selt fyr-
ir erlendis, síðan í haust, og með-
alsölu hvers skipis í hverri ferð.
Þessi skýrsla sýnir, að frá því
í október, að ísfisksöiurnar hófust
hafa togararnir, línuveiðararnir og
vélbá'arnir selt fyrir samtals um
20 milljónir króna, þar af síðan
um nýjár fyrir 12 milljónir og
258 þúsundir. Að sjálfsögðu hafa
hinar einstöku aflasölur verið
mjög misjafnar. En eins og
ársskýrslan sýnir hefir síðan um
nýjár meðalsala hvers togara í
hverri ferð numið 88 þúsund kr.
og meðalsala hvers línuveiðara
og vélbáts 54 þúsundum.
Pað er eins og menn sjá mjög
áli'legar fjá 'upphæðir, sem ísfisk-
sölurnar hafa skilað síðan strið-
ið hófst. Hvemig ísfiskveiðamar
hafa borið sig, er hinsvegar ann-
að mál. Það er vitað að tiikostn-
aðurinn og frádrátturinn er gíf-
uriegur og ekki nema nokkur hluti
gjaldeyrisins, sem kemur heim
En þegar ólafur Thors atviinnu-
mála’-áðherra lýsir því yfir, eins
og Morgunblaðið skýrði frá síð-
astliðinn miðvikudag, að „ísfisk-
veiðar hafi undanfarið gengið
sætmiiega og verið reknar með
ttokkrum arði“, þá er þó varla
ástæða til að efast um, að ágóði
útgerðarmanna af þeim hljóti að
vera töluverðar.
Við því er í sjálfu sér ekkert
annað en gott að segja. Það er
engin vanþörf á því að útgerðin
beri sig betur, en undanfarin ár
og verði fær urn það að greiða
etthvað af þeim skuldum, sem
hún hefír safnað meðan skipin
voru rekin með tapi. En það
er þó ekki hægt að neita þvi,
að það er dálítið einkennilegt,
að útgerðarmenn skuli lýsa því
yfir þrátt fyrir svo álitlega úí-
komu af isfisksölunni síðan í
haust og á sama tíma og hver
ísfisksalan annari betri fer fram,
að þeir sjái sér ekki fært, að
haakka áhættuþóknun sjómann-
anna fyrir siglingar um stríðs-
hættusvæði á sama hátt og gert
hefir verið af útgerðarmönnum
í nágrannalöndum okkar, eða
bæta þeim upp lifrarverðið ein-
hverju skynsamlegu hlutfalli við
hina gífurlegu hækkun lýsisins.
Maður skyldi þó ætla
að sjómennirnir væru sæmi-
l«®a að þvi komstir,
Hvið befir
afstoðn Hjöð-
nazisiais?
Hver borgar nil útgáfakostnað blaðsins?
Eftir Finn Jónsson.
VINÁTTUSAMNINGAR
þeirra Hitlers og Stalins
komu bæði kommúnistum og
nazistum utan heimalandanna
alveg á óvart. Kommúnistar
höfðu í nokkur ár boðað heilagt
stríð gegn nazismanum og þeir
sögðust ætla að hafa forgöngu í
því stríði. Nazistar höfðu líka
boðað stríð gegn kommúnisman-
um og sögðu að það væri helzta
hlutverk sitt að brjóta þá
stefnu á bak aftur. Flokkarnir
virtust ekki hafa önnur hlut-
verk en berjast hver við ann-
an. Vináttusamningar þeirra
féllu því mörgum fyrir brjóst.
Hérna á íslandi gáfu kommún-
istar í fyrstu hinar ótrúlegustu
skýringar á vináttusamningn-
um við nazista, t. d. sögðu þeir
að hann væri gerður til að frelsa
Kína. Svo sviku Rússar Kín-
verja og gerðu vináttusamning
við Japani. Eftir að það gerðist
hætti „Þjóðviljinn" að segja frá
sigrum „hinna frægu kommún-
istisku hersveita í Kína“ og sú
afsökun kommúnista fyrir svik-
um þeirra við lýðræðið er að
engu orðin. Enn héldu þeir þó
áfram að afsaka sig og hafa þeir
m. a. haldið því fram, að vin-
áttusamningurinn við nazism-
ann væri beinlínis gerður í því
skyni að drepa nazismann. Kúg-
un Rússa á smáríkjunum við
austanvert Eystrasalt var af
hálfu kommúnista afsökuð með
þessu. Síðan kom hin svívirði-
lega árás kommúnista á Finn-
land. Þá loksins hættu komm-
únistar að leita að afsökunum
og köstuðu grímunni alveg.
Þeir eru opinberlega sannir
að sök. Réttur smáþjóðanna er
í þeirra augum einskisvirði þeg-
ar hagsmunir Hitlers og Stalins
eru annars vegar.
Finnarnir, sem einhuga gripu
til vopna til að verja frelsi sitt
gegn ofureflinu, eru í augum
kommúnistanna í „Þjóðviljan-
um“ eins og auðvirðilegir rétt-
lausir þrælar. Mannúðin og
samúðin með smælingjunum.
sem þeir alltaf hafa verið að
hrósa sér af, stendur ekki dýpra
hjá þeim en þetta. Finnar sýndu
hetjuvörn, en í hvert sinn og
rússneska ofureflið virtist vinna
eitthvað á hinum liðfáu og fá-
tæku Finnum, hlökkuðu komm-
únistar yfir því í blaði sínu.
verða einhvers hluta af þeim á-
góða aðnjófandi, sem ísfisksölum
ar hafa gefið. Þeir hafa ekki
síður en útgerðaiTnennimir orðiö
jhart úti í aflaieysi og taprekstri
siðustu ára. Og þaÖ eru þeir, sem
veiða fiskinn og nú leggja líf
■sítt i hættu til þess að flytja
hann yfir haf, fullt af tundur-
duflurn og kafbátum og um-
sveimað.af sprengjuflugvélum, á
erlendan markað.
Aldrei hafa sjómennimir barizt
með betri rétti fyrir málstað sin-
um, en nú. Og það verður á-
reiðanlega erfitt fyrir útgerðar-
menn, að telja þjóðinni tru um
það, að þeir sjái sér ekki fært
að verða við hinum sanngjörnu
kröfum þeirra, eftír þær upp-
lýsingar, sem nú eru komnar fram
wm Íifiskíölur vatmrtoi.
Sigrar ofbeldis, níðingsskapar
og menningarleysis eru happa-
fengur í augum þeirra, sem rita
,,Þjóðviljann“. Og nú, þegar
Finnar hafa neyðst til að semja
frið með afarkostum. er eins og
kommúnistasprautunum hérna
þyki sem Rússar hafi farið allt-
of vægilega með þá. Hin taum-
lausa grimmd og ofbeldi á all-
an hug þeirra.
Og þeim nægir ekki að hlakka
með Stalin, heldur eru þeir líka
farnir að tilbiðja Hitler. Kemur
hið síðara úr hörðustu átt, því
enginn hefir valið þeim einvalda
önnur eins ókvæðisorð og rit-
stjórar Þjóðviljans. Hitler var í
þeirra augum fyrir nokkrum
mánuðum síðan éins konar djöf-
ull í mannsmynd. Það gæti
valdið kröftugum andmælum
frá fulltrúa hans hér í bænum
að prenta þó ekki væri nema
örlítið brot af öllum þeim kjarn-
yrðum. sem blað kommúnista
hefir valið honum fyrr og síð-
ar. Stefnu hans hefir enginn
lýst með eitraðri orðum en
„Þjóðviljinn11. íslenzk tunga
átti engin nógu sterk orð til
þess að lýsa skaðræði hennar.
Ekkert „Þjóðvilja“-blað var
prentað, svo eigi væri varað við
nazismanum og hatrið við þá
stefnu og alla, sem henni fylgdu
virtist vera. æðsta boðorð kom-
múnistanna. Gekk þetta svo
langt, að þeir Þjóðviljamenn
réðust út í skip og á ræðismanns-
bústaði til þess að skera niður
fána nazista, sem þeir kölluðu
blóðfánann og öðrum líkum
nöfnum.
Nú er þetta allt orðið um-
breytt.
Stalin samdi við Hítler og
þessir einvaldar urðu nú elsku-
legir vinir og senda hver öðr-
um heitar afmælisóskir í stað
bölbæna áður.
Á samri stundu breyttist
nazisminn í augum þeirra, er
rita „Þjóðviljann", úr ranglæti í
réttlæti. Eins og æfinlega skipt-
ir „Þjóðviljinn11 um skoðun. —
þegar Stalin skiptir um skoðun.
Það þarf ekki að leita að
sönnunum fyrir þessu annars-
staðar en 4 ,.Þjóðviljanum“ sjálf
um. Engir, nema þeir, sem lesa
blað þetta umhugsunarlaust,
geta komizt hjá að sjá þetta.
,.Þjóðviljinn“ er alveg hættur
að vara menn við nazismanum,
hann minnist ekki lengur á naz-
ismann. Það orð er horfið úr
dálkum blaðsins, eins og það sé
ekki lengur til. Nazismahættan
— sem að vísu er ógurlegri en
nokkru sinni fyrr, hvarf úr
kommúnistablaðinu, skömmu
eftir vináttusamninga Hitlers og
Stalins.
Hvað er komið í staðinn?
Vinsamleg einkaskeyti 1 garð
hinna gömlu fjandmanna blaðs-
ins, sem eru þannig, að þau
gætu alveg eins verið frá Ber-
lín eins og frá Moskva. Enn-
fremur taumlaus áróður gegn
Frökkum og Bretum. Einkum þó
Bretum. Þetta fyrra mun mörg-
um þykja meira en skrítið, sem
tóku baráttu kommúnista gegn
nazismanum alvarlega fyrir
nokkrum mánuðum síðan. Og
hið síðarneínda gæti verið ráð-
gáta, þeim, sem muna eftir að
Einar Olgeirsson krafðist þess
á Alþingi fyrir tæpu ári síðan,
að íslenzka ríkisstjórnin bæðist
verndar Breta, gegn væntanleg-
um yfirgangi nazista. Fjand-
skapur komníúnistablaðsins nú
í garð Breta er áiíka eitraður og
fjandskapur þess áður í garð
nazista og þá hefir hvorugur
þessara aðilja breyzt frá því,
sem var fyrir nokkrum mán-
uðum síðan. Báðir halda sömu
stefnu og þeir höfðu þá. Hafi
nazisminn verið skaðlegur fyrir
nokkrum mánuðum síðan, sem
sá, er þetta ritar, efast ekkert
um, þá er hann það ennþá. Og
Bretar eru eins og þeir eru van-
ir að vera.
Hvað veldur þessum kúvend-
ingum „Þjóðviljans“? Hvað hef-
ir breytt afstöðu blaðsins til naz
ismans? Eru það fjárhagsástæð-
ur blaðsins? Eru ritstjórarnir
keyptir til að hafa komúnism-
ann í gær og nazismann í dag
eða eru þeir blindir ofsatrúar-
menn, sem alltaf fylgja Stalin,
hvort sem hann berst fyrir naz-
ismanum eða á móti honum? Og
ætlast þessir menn í alvöru til
að alþýða manna á íslandi sé
svo gersneydd allri skynsemi og
gagnrýni, að hún fyigi þeim í
þessari endalausu vitleysu?
Ef síðari tilgátan skyldi vera
réttari, hver kostar þá útgáfu
„Þjóðviljans“? Hvorki fæst út-
gáfukostnaður hans með tekjum
af auglýsingum né heldur með
áskriftargjaldi.
Reykjavfk á að sklpta
f fférar kirkjuséknir.
----».—-
%
Frv. um gagngerða breytingu á skipun
kirkjumálefna hér komið fram á alþingi
"P RUMVARP hefir verið
-*■ lagt fram á alþingi, —
sem stefnir að því, að
Rykjavík verði skipt í 4
kirkjusóknir og að ýmsu
öðru íeyti verði gerð nýskip-
im á kirkjumálum hér í horg-
inni. Hefir þetta frumvarp
verið undirbúið og samið af
ýmsum kirkjunnar mönnum,
er það er flutt af mennta-
málanefnd neðri deildar að
tilhlutan kirkjumálaráð-
herra.
Aðalefni frumvarpsins er á
þessa leið:
Dömkirkjan í Reykjavík skal
afhent dómkirkjusöfnuðinum tíl
eignar, umráða og afnota með
þessum skilyrðum: Ríkið greiði
300 — þrjú hundruð — þúsund
krónur til nýrra kirkjubygginga,
með 10 þúsund knónum á ári i
30 ár. Ríkið skal hafa eftir sem
áður aðgang að dómkirkjunni án
sérstaks gjalds. — Fari fyrsta
greiðsla fram árið 1945 og síðan
árlega.
Eftir afhendingu dómkirkjunn-
ar í hendur safnaðarins skal
skipta söfnuðinum i 4 sióknir.
Kirkjustjórnin ákveður takmörk
sókna eftir tillögum prestakalla-
skipunamefndar og kirkjuráðs.
Kifkjubyggingar í hinum nýju
soknum annast og kostar söfnuð-
ur hverrar sóknar. Hver sókn fær
auR kirkjugjalds frá ársbyrjun
þess árs, er greiðslur hefjast,
hluta af fé þvi, er ríkið leggur til
kirkjubygginga. Greiðist féð í
hinn almenna kirkjusjóð og skipt-
ist jafnt milli nýju sóknanna, eft-
ir að 100 000 kr. hafa verið lagð-
ar íil fyrirhugaðrar kirkju á
Skólavörðuhæð.
Hinar 4 sóknir skulu vera 4
prestaköll, og skulu vera í þeim
svo margir prestar, að 1 prestur
sé fyrir hverja 5000 sóknarmenn.
En ef fólkinu fjölgar, skal prest-
um fjölga i hlutfalli við fólks-
fjölda, þannig, að á hvem prest
komi sem næst fimm þúsund
manns.
TTfl
ir á þessa leið í greinargerð frum-
varpsins:
Ef dómkirkjusókn næði yfir Vík
ina, Þingholt, Arnarhól, Laufás,
Ásgarð og Sólvelli, væru þar nú
búsettir um 111/2 þús. þjóðkirkj-
umenn, og væru því hæfileg 2
prestaköll, er bæði ættu sókn að
dómkirkjunni.
Ef kirkja yrði byggð á Skóla-
vörðuhæð, væri Skuggakverfi,
Austurhlíð, Túnga, Suðurhlíð hæfi
leg 2 prestaköll með um 9 þús.
þjóðkirkjumenn, nú búsetta á
þessu svæði, og ættu bæði sókn
að kirkju á Skólavörðuhæð.
Þá yrði Vesturbærinn nýtt
prestakall út af fyrir sig og heita
mætti Nesprestakall. Næði það
yfir Ægissíðu, Bræðraborg, Sel-
land, Eiði, Kaplaskjól, Seltjairn-
arnes, Grimsstaðaholt, Skildinga-
nes, Bráðræðisholt og Melana,
með nálægt 6000 manns.
Öskjuhlíð, Fossvogur, Sogin,
Kringlumýri, Ártún, Breiðholt,
Laugarnar, Sundin og Rauðár-
holt, með nál. 3500—4000 manns,
yrÖu eitt prestakall með kirkju
í Laugarneshverfi.
Þess skal getið, að nöfn á
bæjarhverfum eru frá Hagstofu
íslands, ei:ns og manntal hvers
hverfis er þaðan fengið.
Skipting þessi miðast vfö
reynslu í erlendum stórborgum,
þar sem 3000—4500 manms koma
víðast til jafnaðar á prest.
í samræmi við það, sem hér á
undan er sagt, virðist eðiilegí
að kirkjur yrðu í framtíðinni
reisíar á þessum stöðum:
Stór kirkja á Skólavörðuhæð,
rninni kirkja í Vesturbænum fyr-
ir Nesprestakall og kirkja í Laug-
arneshverfi. En fyrst ;um sinn,
þangað til kirkjubyggingar þessar
komast i framkvæmd, eins og
að ofan er til ætlazt, er gert
ráð fyrir, að 2 prestaköllin eigi
sökn að dómkirkjunni, en stór
kirkja á Skólavörðuhæð verði
reist hið fyrsta, og gangi hún
fy,rir öllu. Þangað til kirkja yrði
reist fyrir Nesprestakall yrðu
guðsþjónustarnar fyrir vesturbæ-
inn haldnar í kapellu háskólans
1—2 á hverjum helgidegi, eða
fjölga í því skyni guðsþjónustum
í dömkirkjunni. Laugameskirkja
er ætlazt til, að reist verði hið
fyrsta, að kleift þykir og ástand
leyfir.
Fiumvarpib ásamt greinargerð
er samið af prestakallaskipunar-
nefnd, er skipuð var af kirkju-
málaráðherra í júlímánuði 1939,
þeim Sigurgeír Sigurðssyni bisk-
up og Friðriki J. Rafnar vígslu-
biskup. Fylgir því bréf frá þeim
og segir þar m. a.:
„Við undinitaðár, sem höfum
verið skipaðir af kirkjumálaráð-
herra í nefnd til þess, ásamt
próföstum landsins, að endur-
skoða og gera tillögur um skip-
un sökna og prestakalla í íand-
inu, leyfum okkur hér með að
rita hæstvirtum kirkjumálaráð-
herra um tíllögur okkar viÖvíkj-
andi skipun þessara mála í
stærsta söfnuði landsins, Reykja-
vík.
Eins og kunnugt er, hefir mik-
ið og margt verið rætt um fjölg-
Un presta í Reykjavík á undan-
förnum árum, og það ekki að
ástæðulausu. Dómkirkjusöfnuður-
inn telur nú orðið rúm 30000
manns, og eru hér starfandi 3
prestar sem stendurl Að vísu er
heimild fyrir 4. prestinum (auka-
presti), og er að sjálfsögðu ætlun
in, að það embættí verði skip-
Mð í náinni framtið. Séra Sigur-
jón Árnason frá Vestmannaeyjum
sem gegnt hefir þessu embætti,
hefir nú sagt því lausu fyrir
skömmu, og hefir sóknarnefnd
dómkirkjusafnaðarins þegar gert
tillögur um að kalla mann í hans
stað, eins og hinu háa ráðuneyti
er kunnugí um. Dömkirkjan var
á sinum tíma byggð með það
fyrir augum, að hún gætí rúmað
900 manns. Nú munu vera, eins
og áður er sagt, rúm 30000 manns
sem eiga sókn til þessarar kirkju
og þarf því ekki orðlengja um
kirkjuþörfina. Þess munu dæmi
erelndis, að í álika stórum bæj-
um og Reykjavík séu 10—12 kírkj
ur, og sumar þeirra allstórar.
Viða þykir horfa til vandræða
ef einn prestur hefir um 5000
manns eða meira að þjóna í bæj-
um og borgum. Og sumstaöar,
Frt. é 4.
Reykjavíkurbær skal leggja ó-
keypis lóð undir fyrirhugaðar
kirkjur í hinum nýju sóknlum,
einnig undir prestsseturshús.
Auk lögmætra launa skal
greiða prestunum 1200 kr. hverj-
,um á ári í húsaleigustyrk, þar til
prestsseturshús verða reist.
Um skiptingu sóknanna s®g-
AOal li'uiir: ip
Alþýðuhúss Reykjavíkur h. f.
verður haldinn í Alþýðuhúsinu, föstudaginn 29. marz n.k.
klukkan 8,30 síðdegis.
Verkefni fundarins:
Venjuleg aðalfundarstörf. Hluthafar, sem hafa rétt til að
sitja aðalfund, vitji aðgöngumiða að fundinum í afgreiðslu
Alþýðublaðsins, Alþýðuhúsinu, kl. 5—7 síðdegis síðustu 7
virku dagana fyrir fundinn. Á sama stað og tíma liggja þar
frammi reikningar félagsins, til athugunar fyrir hluthafa.
Stjórnin.