Alþýðublaðið - 27.03.1940, Blaðsíða 2

SDBVUOIDAOUB 27. MABZ IHÓ
OMeUBUBW
Gömul konaí Hafnarfirði
talar um sitt eigið lif.
EG SIT í lítilli stofu og hlusta
á gamla konu. Hún er lág-
vaxin og ekki þrekin, ellin hefir
sett sín mörk á hana, þó ekki
augun og varla hreyfingarnar.
Augun eru kvik og hreyfingarn-
ar eru hmðar og snöggar. Hún
er afar sérkennileg og mál henn-
ar ekki síður.
„Ég veit ekki hvort þú hefir
nokkuð upp úr því að vera að
ta’a við mig, drengur minn. Ég
hefi aldrei miðað skoðanir mínar
við fjöldann. Ég hefi farið ein-
förum, og ég held því áfram úr
þessu. Ég þekki enga höfðingja
og hefi aldrei kropið á kné fyrír
neinum ríkum manni eða mikil-
látum. Ef ég gæti kropið á kné
fyrir nokkrum, þá væri það helzt
einhverjum, sem væri aumari en
'ég. Þú ert kannske hissa á þessu,
en veiztu það ekki, að lítillæti
hinna fátæku er fegursta aðals-
merki hvers manns, mesta ríki-
dæmið, dásamlegasti eiginleikinn.
Litiliastinu á ekki að fylgja und-
irlægjuhátíur, en undirlægjuhátt-
urinn er þrælsmerkið, og undir-
lægjuhátt hefi ég oftar fundið
hjá þeim, sem vilja telja sfg
höfðingja, en hjá hiinum, sem
ienga kröfu gera til þess að litið
sé á sig öðru vísi en þeir eru.“
Það er Gunnhildur gamla í
jSkálholti í Hafnarfirði, sem segir
þetta. Hún er sjötug i dag.
„Ef þig Iangar að hafa tal af
sjötugri heiðurskonu, sem talar
öðru visi en allur fjöldinn, þá
skaltu heimsækja Gunnhildi
Bjamadóttur í Skálholti," sagði
Kjarían ólafsson bæjarfulltrúi
við mig fyrir nokkru. Og það fór
eins og hann spáði.
„Ég hefi aldrei bognað undan
neinu,“ segir Gunnhildur enn
fnemur. „Ég segi þetta ekki mér
til hróss, pví að mér hefir aðeins
verið gefið þetta, og af slíku
þýðir því ekki að státa. Það
neynir fyrst á manniinn í mótlæt-
fnu, og sá er ;hetja, sem í faun
reynist. Þegar sorgin hefir barið
harkalega að hinum lágu dyrum
mínum, þá hefi ég altaf rétt úr
mér og hugsað sem svo: Nú
reynir á þig, Gunnhildur mín.
Sýndu nú hvað þú getur. Það
má vera, að stoltið hafi þannig
rétt mér hjálparhönd. En hvað
um það; ég hygg ekki að nokkur
maður hafi nokkru sinni séð mig
bogna. Annars gerði ég sjálf um
mig vísu einu sinni. Hún er
svona:
Stolta sál í stuttum skrokk
stöðugt hef ég borið.
Vökur þóttist, var þó brokk
venjulega sporið".
Það er víð og við verið að
berja á dyrnar hennar. Hún hefir
litla búðarholu þama í húsinu,
og fólk vill kaupa, þó að það sé
helgur dagur; en Gunnhildur
neitar öllum. Enga verzlun í 'dag!
— Þú'ert bara kaupmaður?
„Sumir, sem hafa lokið hlut-
verki sínu í lífiliu, verða neyddir
til að taka það upp aftur, og
þá er nú eftir að sjá, hvernig
það tekst. Það getur líka verið
spennandi Ieikur, drengur minn.
Hann er spennandí hjá mér. Sum-
ir verða svo aumkunarverðir í
þeirri baráttu, þvi að hjartað er
stundum fullt af angist yfir því,
að byrðin verði of þung; en hjá
mér er það ekki. Ég er viss um
að sigra. — Sonur minn, sem
ég elskaði meira en allt annað og
óg bókstaflega tilbað, var í fyrra
borinn hérna inn í stofuna mína
örendur. Sá atburður kom nokk-
uð snögglega. Þungt hlutverk
hvíldi á herðum hans, og það
fór edns og leiftur um huga minn
lim leð og ég þerraði andlit
hans, að nú yrði ég að taka við
hlutverld hans, og þetta Mutverk
vinn ég nú á morgnana, á dag-
inn og kvöldin, og jafnvel á
nóttunni.'‘
Bam kemur inn í stofuna til
Gunnhildur Bjarnadóttir.
ömmu sinnar. Það hefir andlit
hennar og augu.
„Það er gaman að vinna fyrir
svona anga og sjá hann vaxa,
eins og biórn á vordegi. Þetta
barn átti sonur minn. Nú er ég
faðxr þess. Ég var búin að vinna
miitt hlutverk. Ég var búin að
a^a min böm og koma þeim til
manns. Það var að vísu nóg.
Ég hafði háð mina baráttu. En
aldrei hefi ég verið eins sterk
eins og núna, síðan ég byriaði
aftur á hlutverkinu. — Ég þekki
marga menn, sem berjast svona
baráttu. Svona er það oft með
okkur ömmurnar og ekki síður
afana; þegar hamið þeirra fellur
frá miðju ætlunarverkí sínu, eða
jafnvel þegar það er í byrjun,
þá verðum við að halda því á-
fram.“
— Þú ert heimspekingur.
„Það hefir enginn sagt fyrr.
'Menn segja, að ég sé stundum
virðskoíaill, og það getur meira
en verið. Ég hefi aldrei beðið
neinn um samfylgd. Ég hefi reynt
það, að ef mínir eigin fætur bera
mig ekki, þá bera ekki annara
fæfur rnig. Það þýðir ekki að
vera með nein heilabrot um lífið.
Hitt er annað mál, að sá, sem
hefir reynt margt og staðið í
Orðsending
til kaupenda út um iand»
Munið, að Alþýðublaðfð á að greiðast fyrirfrai®
ársfjórðungslega. — Sendið^-greiðslur yðor á
réttum gjalddögum, svo sending blaðsins trufl-
ist ekki vegna greiðslufalls.
Þeir, sem óska, geta fengíð blaðverðið krafið
með póstkröfu.
Sbákþieg íslands.
vann Hafstein. Ásmundur vann
Áka. Biðskák varð milli Gilfers
nu Árnn Rnsnvnrr Sfemundur
mörgu, hann verður vitur í aug-
um hinna, sem minna hafa reynt,
því að allir vita, að lífið er bezti
skólinn, enda eini skólinn okkar
alþýðufólksins. — Ég hefi und-
anfarið verið að lesa Förumenn
Elínborgar Lárusdóttur. 'Það er
ágæt kona og ágæt bók. Mér
finnst, að ég hafi verið eins kon-
ar förumaður alla mína tíð. Ég á
svo margt skylt með förumönn-
unum hennar Elínborgar. Það
fylgdi engin rómantik þessu fólki
sem hún lýsir, meðan það lifði,
en vel getur verið, að barna-
börnum mínum finriáist síðar meir,
að ég hafi verið einkennileg göm-
ul kona.“
— Þú lest mikið?
„B'essaður vertu; ég er alveg
titlaus í bækur. Ég les allt, sem
ég næ í; ég kaupi meira af bók-
um en ég hefi ráð á, og svo
lána margir mér bækur. Bæk-
urnar eru tvímælalaust beztu
vinir mínir."
— Vildirðu lifa öll árin þín
upp aftur?
„Já, sannarlega. Ef til vill
myndi einhver segja, að ég hafi
verið raunamanneskja, en mér
finnst það ekki. Ég hefi ekki lagt
það í vana minn, að hljóða upp-
hátt. Ég hefi líka átt fjölda
marga bjarta daga, og hiriir dag-
arnir eru í minningunni húm-
dagar, en ekki myrkurs, svo að
hið bjarta er í stóxum meirihluta.
Ég kann ekki við volið. Við erum
allir stríðsmenn. Stríðsmennirnir
geta borið ör eftir bardagann,
og örin eru beztu heiðursmerkin;
önnur heiðursmerki eru einskls
virði, eins og til dæmis járn-
krossinn eða allar orðumar."
— Finnst þér ekki mikill munur
á gamla tímanum og þeím nýja?
„Jú; munurinn er mikill. Eng-
inn lifir nú öðru eins eymdarlífi
og gerðist áður fyrr; framfarim-
ar eru orðnar undraverðar, og
mannúðin hefir tekið stærstum
framförum, það verð ég að }áta.“
— Þú hlakkar til framtíðar-
innar?
„Já, það geri ég. AÖ vísu fer
ámnum nú að fækka, og helzt
vildi ég, að ég sofnaði út frá
góðri bók. Ég hefi lifað í öldu-
róti og alltaf staðizt sjóina, því
að ég hefi alltaf verið betri í
vöm en í sókn. — Mér finnst
OKÁKÞING Islands hófst á
^ föstudaginn var. Keppt er
í þrem flokkum, Meistaraflokki,
1. flokki og 2. flokki,
Fyrsta umferð: Meistaraflokk-
ur: Árni Snævarr vann Hafstein
Gíslason. Ásmundur Ásgeirsson
vann Sturlu Pétursson. Einar
Þorvaldsson vann Sæmund Ól-
afsson. Eggert Gilfer og Jóhann
Snorrason tefldu ekki, þar sem
Jóhann var ekki kominn.
Fyrsti flokkur: Ingimundur
Guðmundsson vann Helga
Kristjánsson. Pétur Guðmunds-
son og Víglundur Möller gerðu
jafntefli. Biðskák varð milli Óla
Valdimarssonar og Ragnars Guð
jónssonar. Aðalsteinn Halldórs-
son átti að tefla við Jón Þor-
steinsson. en hann var ekki
kominn.
Annar flokkur: Ólafur Ein-
arsson 1. Óskar Lárusson 0. Lár-
us Johnsen 1. Haraldur Bjarna-
son 0. Kaj Rasmussen 1. Stein-
þór Ásgeirsson 0. Sigurður Jó-
hannsson 1. Sveinn Loftsson 0.
Haukur Kristjánsson Vi. Leó
Sveinsson Vz.
Önnur umferð: Meistaraflokk-
ur: Sturla vann Jóhann. Einar
því, að ég eigi það skilið að
sofna út frá bók, þegar ég kveð
þennan ágæta heim.“
V. S. V.
átti frí.
Fyrsti flokkur: Jón Þoi*steins-
son vann Víglund. Óli vann
Helga. Ingimundur vann Aðal-
stein. Pétur vann Ragnar.
Annar flokkur: Steinþór 1.
Haukur 0. Lárus 1. Sigurður 0.
Ólafur 1. Leó 0. Óskar 1. Sveinn
0. Kaj Vz. Haraldur Vz.
Þriðja umferð: Meistaraflokk-
ur: Árni Snævarr vann Sturlu.
Sæmundur og Hafsteinn. Áki og
Jóhann gerðu jafntefli. Biðskák
varð milli Einars og Gilfers. Ás-
mundur átti frí.
Fyr$ti flokkdr: Ingijmundur
vann Víglund. Óli vann Aðal-
stein. Helgi og Ragnar gerðu
jáfntefli. Biðskák varð milli
Pétúrs og Jóns.
Annar flokkur: Kaj 1. Lárus
0. Haraldur 1. Haukur 0. Sveinn
1. Leó 0. Sigurður 1. Óskar 0.
Ólafur 1. Steinþór 0.
Biðskákir verða tefldar í
kvöld og fjórða umferð verð-
ur tefld í kvöld og hefst
klukkan 20. Fjöldi áhorfenda
hefir verið viðstaddur þessar
þrjár fyrstu umferðir, sem búið
er að tefla. Virðist ríkja mikill
áhugi á meðal þeirra, enda full
ástæða til, því í þessu móti taka
þátt flestir af þekktustu og
beztu meisturunum, og má geta
nærri hvort þeir kalla allt
ömmu sína og láta nokkra góð-
mennsku gilda þegar á vígvöll-
inn er komið.
Gunnlaugur Krlstmiindsson:
UppbÍástDf iaidsi
HÉR á landi er oss sagt að
verið hafi tímabil bæði
heit og köld. Skeljar, sem finn-
ast í sjávarbökkum, hér í Foss-
vogi og víðar, þykja sanna, að
sjór hafi verið áður heitari en
nú. Sama er að segja um sumar
jurtaleifar, sem fundizt hafa á
landi hér, t. d. í surtarbrands-
lögunum og víðar. Þær benda til
hærra hitastigs heldur en verið
hefir hinar síðustu aldir.
Þá hefir og verið hér jökul-
öld, landið allt hulið ísi og hin
langa nótt kuldans og dauðans
setið hér að völdum.
Landið hefir verið frá örófi
alda „undarlegt sambland af
frosti og funa“ og hér hefir
skipzt á líf og dauði, hiti og
kuldi. Þessar miklu veðráttu-
byltingar, sem nefndar hafa
verið, gerast áður en saga
manna hefst hér. Þegar ísöldin
endar, er hér enginn gróður og
ekkert líf. Þá eru aðeins berir
klettar, urðaröldur og sandar.
En þá er rofið dvalarmók dauð-
ans. Lífið nemur hér land. Nátt-
úran prjónar sér ham og klæðir
landið. Eg ætla mér ekki þá dul,
að segja með hvaða hætti eða á
hvem veg lífskraftur og gróand-
inn byrjar starf sitt hér á landi.
Tek ég þar sagnir þeirra gildar,
sem fróðir teljast og um þetta
hafa ritað, en þeir segja eitthvað
á þessa leið: Farfuglar eða sunn-
anblærinn báru hingað gró og
fræ. Fléttur og mosar urðu til
og mynduðu ofurlítinn jarðveg
fyrir harðgerðar og sparneytnar
plöntur. Klettar og steinar
veðrast og molna niður. Vatnið,
frostið og hitinn vinna að því
að breyta steinunum í mold.
Blómjurtir, grös og skógar setj-
ast hér að, lifa og þróast, bera
fræ og falla til jarðarinnar.
Fyrst eru tegundirnar fáar og
sumar þroskalitlar. Það tekur
langan tíma að klæða landið,
margar aldir líða, en alltaf vex
moldin og verður frjórri, grösin
og blómin verða þroskameiri og
tegundunum fjölgar. Skógurinn
klæðir landið og neraur láglendi
þess milli fjalls og fjöru, þar
sem ekki er of votlent, eða sjáv-
arsandar. Skógurinn veitir skjól
jurtum og dýrum, hann safnar
moldarryki og frjóefnum, sem
berast með vindinum í loftinu,
og hann leggur moldinni til
lauffallið af greinum sínum.
Hann geymir og eykur forða-
búrið mikla í landinu, því að
það er gróðrarmoldin, sá dýri
fjársjóður, sem líf landanna
byggist á.
Þó að líf manna, dýra og
jurta sé margbreytt, er þó alls
staðar það sama, það er mótað
af loftslagi og staðháttum á
hverjum stað fyrir sig. Frum-
stætt líf á íslandi var ólíkt því
lífi, sem var í heitum löndum.
Gróður og dýralíf hér hefir aldr-
ei verið líkt og í löndum hita-
beltisins. Sennilega dettur eng-
um í hug, að hér hafi verið ald-
ingarður Eden með hinum
fyrstu mönnum. Reyndar er
ekki gott að geta í eyðumar,
hvar sá merki staður hefir ver-
ið. Hann er nú löngu týndur
eins og skáldið segir:
„Nú enginn veit hvar Eden er
að finna,
þótt allir stundi gæði heims að
vinna,
þó aldrei finnst hin forna Para-
dís.“ ,
Það virðist vera svo hagan-
lega ráðið frá hendi náttúrunn-
ar, að flestir ef ekki allir þjóð-
flokkar jarðarinnar eiga sinn
sælustað í landi sínu. Eskimó-
arnir í Grænlandi virðast eins
sælir í sínu frúmstæða lífi og
svertingjarnir í Súdan. Eru þó
augljósar andstæður í löndum
þeirra þjóða. Þá er ekki heldur
gleymt frá hendi náttúrunnar
að laga dýrin eftir staðháttun-
um. Gorilla-apinn er ekki síður
staðbundinn í frumskógum hita-
beltisins heldur en ísbjörninn
er á heimskauta-ísnum, og una
báðir vel sínum hag í heima-
högunum.
Fyrir landnámstíð fékk nátt-
úra íslands að njóta sín, jurta-
gróður og dýralíf fékk að vera
í friði. Rándýr voru fá, melrakk-
ar hafa snuðrað hér tun strend-
ur landsins og ísbirnir stöku
sinnum gengið af hafísum upp
á hjarnbreiður þoss að vetrar-
lagi. Á sumrum lagði skógarilm-
inn upp til fjalla og út á haf.
Blómin skreyttu hlíðar, láglendi
og daladrög. Gróður landsins
þróaðist í næði og engin skepna
var í hættu. Hér var land frið-
arins og heimkynni hins stað-
bundna náttúrulífs. Lífið var
ekki margbreytt, en það var
eins og það þurfti að vera og í
samræmi við veðráttu og land.
Hér ríkti máttur framþróunar,
fjölhæfni lífsins var að marg-
faldast og sköpunarverkið að
fullkomnast. En sælutími lands-
ins er á enda, friður náttúrunn-
ar er rofinn. Hingað flytja vík-
ingar, sem fiakkað höfðu um
höfin, tekið strandhögg í varn-
arlitlum löndum, rænt fólki og
brennt byggðir. Þeir velja sér
bólstaði hér á landi, afmarka
sér landsvæði og segja: „Þetta
á ég.“
Ágirnd og yfirgangur mann-
anna er seztur hér að, rányrkjan
er byrjuð. Dýr eru drepin, skóg-
ar höggnir og beittir, landið ur-
ið, en lítið eða ekkert ræktað.
Þeir, sem telja sig eiga land-
ið, eru tiltölulega fáir, en þeim
fylgir allmargt fólk, og föng
þarf mikil til bús að leggja.
Mest er lifað af kvikfénaði.
sauðfé og nautum. Heyfengur er
lítill, og gengur allur fénaður-
inn í skógum, þegar harðindi
eru og bjargleysur annars stað-
ar. Þegar sulturinn sverfur að,
er skógurinn etinn, bæði lim
hans og börkur.
Alloft hefir risið ófriður út af
skógarhöggi, beitilandi og
slægjum, og stundum leitt til
vígaferla og málsókna.
Vér íslendingar erum hreykn-
ir af forfeðrum vorum, hreysti
þeirra og andans atgerfi, en vér
megum bæði hryggjast og fyr-
irverða oss fyrir búskapinn og
meðferðina á landinu. Fjöl-
byggðar og fagrar skógarsveitir
eru nú skóglausar, landið blásið.
UPP °g bæirnir fluttir eða
komnir í auðn. Þannig er það;
um hinar fegurstu sveitir á Suð-
urlandi: Þjórsárdal, Landsveit
og Rangárvelli, og ennþá stefn-
ir í sömu átt með lönd margra
sveita og jarða og víðs vegar um
landið. Mest veldur þessu böli
rótgróinn rányrkju-búskapur og
örtröð fénaðar. Náttúran, þótt
gjöful sé og trú í starfi sínu, að
græða foldarsárin, megnar ekki
að'sigra ágirnd mannanna til að
erja gróður landsins.
Eggert Ólafsson segir:
..Vænt er að kunna vel að búa,
vel að fara með herrans gjöf.“
Þegar litið er yfir skóglaúst ■
land og blásin héruð, mórautt
og moldarþrungið loftið á björt-
um sumardegi. þá dylst ekki,
hve miklu er og héfir verið glat-
að af verðmætum landsins.
Gróðrarmoldin, sem er lífgjafi
gróðursins og fæðir fólk og fén-
að, fyllir loftið og berst út á haf,
en eftir eru blásin hraun, gróð-
urlaus holt og urðaröldur, vik-
urhrannir eða foksandar, þar
sem áður voru gróin lönd, bæir,
tún og skógar.
Að glata gróðrarmold lands-
ins og möguleikum til þess að
afla brauðs úr skauti móður-
jarðarinnar, er ekki að kunna
vel að búa og vel að fara með
herrans gjöf.
„Feðumir frægu og frjáls-
ræðishetjurnar“, sem mjög hafa
verið rómaðir, kunnu ekki að
búa, þeir hneptu menn í þræl-
dómsfjötra, þeir sölsuðu undir
sig stór lörid, höfðu margan fén-
að og drápu oft úr hor, þeir
ruddu skóga og rændu landið,
en gróðursettu lítið eða ekkert.
Þessar feðranna syndir hafa
kömið niður á niðjum þeirra og
munu koma niður á niðjum
þeirra ennþá í-marga liðu, ef til
vill í þúsund liðu.
Það má geta nærri að jarð-
vegur landsins hefir verið frjór
á landnámstíð. því að hann
myndaðist á meðan allt líf í
landinu var ósnortið af mönn-
unum. Gróður landsins féll til
jarðar, skordýra- og bakteríulíf
var ótruflað. Jarðvegurinn var
því myndaður af föllnum jurta-
og dýraleifum, sem safnazt
höfðu saman í skjóli skóganna,
sem bæði bundu jarðveginn og
skýldú gróðrinum, Það er ekkí
að furða þó að hér hafi verið
hægt að rækta korn í þeim jarð-
vegi, á smá blettum, sem högg-
inn var skógur af, og skjól hafði
af kjarrinu, sem eftir stóð allt í
kring.
Einn akuryrkjustaður var að
Kornbrekkum á Rangárvöllum.
Landinu hallar mót suðri og sói,
en skógarkjarr var í hrauni fyr-
ir ófan og skýldi fyrir norðan-
næðingum, en þar fór líkt og á
mörgum öðrum stöðum. Upp-
blásturinn herjar á landið og
bæinn og leggur í auðn. Lýsing
af því er skráð í 26. tbl. Morg-
unblaðsins 1. febr. þ á. í grein
með fyrirsögn: „Áttræður Ein-
ar í Bjólu“: Þar stendur:
„Einar fluttiat um férmingar-
i