Alþýðublaðið - 06.06.1940, Blaðsíða 3

FIMMTUÐAGUR 6. JONl 1940.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
------- ALÞYÐUBLAÐIÐ ---------------------
Ritstjóri: F. R. Valdemarsson.
í fjarveru hans: Stefán Pétursson. Símar 4902 og 5021 (helma).
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (heima) Sellandsstíg 16. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son (heíma) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu - gengið inn frá Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2,50 á mánuði. 10 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. ,F.
Eftir orustuna í Flandern.
Gamall verkstjórl skritar mn
Hlunnindi vegavinnumanna
----♦----
kostinttm", ókéypis oliu tii eld-
"O YRSTA þættinum í hinní
miklu sókn Þjóðverja á
vesturvígstöðvunum er nú lok-
ið með brottflutningi þess liðs
Bandamanna, sem undankomu
varð auðið í hinni ægilegu við-
ureign í Flandern.
Það væri synd að segja, að
Bandamönnum hafi gengið vel
það, sem af er þessum fyrstu
alvarlegu átökum á vesturvíg-
stöðvunum. En verri hefði út-
korrian getað orðið. Fyrir viku
síðan var ekki útlit á öðru en
að svo að segja allur sá her
Bandamanna, sem í Flandern,
nyrzt í Frakklandi og syðst og
vestast í Belgíu hafði orðið við-
skila við aðalher þeirra sunnan
við Somme, yrði gereyðilagður
af flugvélum, fallbyssum og
skriðdrekum Þjóðverja, eða
tekinn til fanga. En endalok
orustunnar í Flandern urðu
að minnsta kosti betri en á
horfðist. Með ótrúlegu harð-
fylgi tókst einum þ íiðja úr
milljón brezkra og franskra
hermanna að brjóta sér braut
í gegnum herkví ÞjóðVerja til
Dunkerque, nyrzt við Ermar-
sund, og þaðan hefir þetta lið
nú verið flutt til Englands.
En þó að þessu liði væri
bjargað og undánhald þess og
brottflutningur frá Flandern
með hjálp brezka og franska
flotans og brezka flughersins
muni lengi verða talið til fræki-
legustu afreka hernaðarsögunn-
ar, þá tjóar ekki í móti því að
mæla, að einangrun og undan-
hald hersins í Flandern var
mjög alvarlegur ósigur fyrir
Bandamenn. Hitler var áður
búinn að leggja undir sig Hol-
land og taka hér um bil allan
hollenzka herinn til fanga. Nú
hefir hann náð allri Belgíu á
sitt vald, hafnarborgunum aust-
an við Ermarsund, þar sem
skemmst er yfir til Englands,
og öllu Norður-Frakklandi suð-
ur að ánum Somme og Aisne.
Belgiski herinn hefir gefizt
upp og Bretar og Frakkar orð-
ið fyrir ógurlegu hergagna-
tjóni, sem langan og dýrmætan
tíma þarf til þess að bæta úr.
En þá má ekki heldur gleyma
því, að Þjóðverjar hafa keypt
þessa sigra dýru verði Hitler
talar að vísu ékki um mann-
t.jón og hergagnatjón sitt af
slíltri hreinskilni og Churchill
sagði í fyrradag frá þeim töp-
um, sem Bandamenn hefðu orð-
ið fyrir — og það sýnir meðal
margs annars, hve miklu meiri
styrkleika Bandamenn finna
með sér hið innra en núver-
andi valdhafar Þýzkalands. En
það getur engum efa verið und-
irorpíð, að Þjóðverjar hafa í
þessúm fyrsta þætti sóknar
SÍnnar þeðið ægilegt tjón á
mönnuni, flugvélum, skriðdrek-
um og brennsluefni, sem miklu
erfiðara vérður fyrir þá að
vinna upp aftuf en fyrir Banda-
menn það tjón, sem þeir hafa
orðið fyrir, vegna þess, hve
miklu minni möguleika Þjóð-
verjar hafa til þess að endur-
nýja vopn sín, hráefni og mann-
afla en Bandamenn. Og þar að
auki hefir orustan í Flandern
veitt Frökkum dýrmætan frest
til þess að ná sér eftir hin óg-
urlegu og óvæntu áhlaup Þjóð-
verja fyrir sunnan Sedan og
norðan Amiens fyrir hálfum
mánuði síðan og gert þeim
unnt að koma sér fyrir i nýjum
varnarstöðvum yfir þvert
Norður-Frakkland meðfram án-
um Somme og Aisne.
Síðustu fréttir frá vesturvíg'-
stöðvunum benda til þess, að
það muni ekki líða langt til
stórra tíðinda þar á ný. Fyrsta
þætti hinnar þýzku sóknar virð-
ist ekki fyrr hafa verið lokið
en sá næsti var byrjaður með
áhlaupunum, sem hófust á hin-
ar nýju vígstöðvar Frakka við
Somme og Aisne. Sá hraði í
sókn Þjóðverja og sú stefna
hennar kemur engum á óvart.
Þeir hafa sjálfir verið með
bollaleggingar um einhvers
konar árás á England sjálft og
ógnað því með núverandi ná-
lægð sinni við Ermarsund. En
þó að erfitt sé að segja, hvað
Hitler kunni að reyna í fram-
tíðinni til þess að sigrast á Eng-
landi, ef allt gengi að óskum á
meginlandinu, þá mátti þó sjá
það fyrir, að hann myndi í
næsta þætti stríðsins taka á öllu
því, sem til er, til þess að brjóta
vörn Frakklands á bak aftur,
áður en það hefir aftur fengið
þann liðstyrk, sem það á von á
frá Englandi, en vantar til-
finnanlega á þessari stundu.
Það er því mikið, sem nú veltur
á vörn Frakka. Takist þeim að
halda út, þar til hjálpin kemur,
þá er stríðið tapað fyrir Hitler,
þótt það kunni að dragast eitt-
hvað, að vopnin verði til fulls
slegin úr hendi hans. En bili
vörn Frakka fyrir ofureflinu,
sem nú verður teflt fram gegn
þeim, þá er lengri styrjöld fyr-
ir höndum en nokkurn hefir
hingað til órað fyrir. Það vitum
j við af yfirlýsingum Churchills
í fyrradag. Brezka heimsveldið
ætlar sér ekki að leggja niður
vopn, fyrr en Hitler er að velli
lagður, hvað svo sem á megin-
landi Evrópu gerist, áður en því
takmarki er náð.
FORNSALAN, Hafnarstræti
18, kaupir og selur ný og notuð
húsgögn, lítið notuð karlmanna-
föt o. fl. Sími 2200.
Útbveiðið Alþýðublaðið.
í tilefni af því, að vega-
vinna er nú í þann veginn að
hefjast, hefir Alþýðublaðinu
verið send eftirfarandi grein
um hlunnindi vegavinnu-
manna, sem mikið hefir ver-
ið rætt um síðan fjárveit-
inganefnd alþingis varð til
þess að fetta fingur út í þau
á síðastliðnu hausti. Greinin
er eftir gamlan, starfandi
verkstjóra, sem er kjörum
vegavinnumanna þaulkunn-
ugur.
IÁLITI fjárveitinganefndar frá
síðasta þingi, 1939, skaut sú
tillaga upp kollinum, að rétt væri
að spara ríkinu nokkur útgjöld
með því að afnema að nokkru
þau hlunnindi, er vegagerðar-
menn hafa notið um alllangt
skeið.
í áliti nefndarinnar segir svoi
„Þá hefir sá siður verið upp
tekinn á nokkrum stöðum við
opinbera vinnu í sveitum, að
vinna ekkí nema nokkum hluta
laugardagsins, þó að greitt sé
fullt kaup fyrir þann dag, og auk
þess að flytja verkamennina í
bifreiðum á landsins kostnað, án
þess að þau ferðalög væru við-
komandi vinnunni. Fólk i sveit,
sem \annUr fullkomna erfiðis-
vinnu laugardagana, eins og aðra
daga, finnur enga eðlilega skýr-
ingu á þessum hlunnindum hjá
rikissjóði, og þessi nýbreytni á
þátt í að skapa óánægju hjá
mörgu fólki, sem annars vill eða
getur unnið að framleiðslu i
sveit. Ef haldið er áfram flutn-
ingunr í bifreiðum á ’landsins
kostnað um helgar á surnu því
fólki, sem starfar að nauðsynlegri
vinnu, eru ekki mörg skref yfir
í það ástand, að sjómenn vilji að
fiskiflotanum sé siglt i höfn síð-
ari hluta laugardags, svo aó yf-
innenn og hásetar geti tekið sér
hvíld i kaupstöðum yfir sunnu-
daginn. Dýrleiki á benzíni mun
væntanlega, með fleiri orsökum,
leiða til, að sunnudagsflutningar
á landsins kostnað falli niður“.
Ég ætia mér ekki að bræða
þann „hjartans ís“, sem sendir
frá sér slíkan úrsvala í garð
verkamanna. En ég vil í fyrsta
lagi leiðrétta þann leiðinlega mis-
skilning, sem virðist koma fram
i þessum tilfærðu ununælum fjár-
veMi igarefndar alþingis. Enda tel
ég fyllstu þörf leiðréttingar m.
a. vegna þess, að nefndarálitið,
án skýringar, er vel til þess fall-
ið, að vekja þá óánægju sveita-
fólks og sjómanna, sem fjárveit-
inganefnd kveður mikil brögð að
en mun lltið hafa gætt hingað
til, nema þá í höfðum fjárveit-
inganefndar.
í öðru lagi skulu tilfærð hér
nokkur rök fyrir réttmæti þeirra
hlunninda, er verkamenn vega-
gerðar rikisins hafa notið und-
anfarin ár, ef vera mætti aðþau
vekti fleiri meim til viðnáms, þvi
að réttlæti þeirra verði af þeim
teldn, jafnvel þó það sé gert i
þcim góða tilgangi að aðrir leið-
ist ekki í freistni. En sé það
nú hinsvégar aðeins sparnaðúr,
sein fyrir nefndinni vakir ,má
húast við, að verði á'ður nefnd
hlunnindi verkamanna afnumin,
þá verði þess skannnt að bíða,
að þau fari öll sömu leiðina.
Um það eru aliir sammáia að
á erfiðum timum verði þjóðin
að spara. En menn greinir á
um hvað beri aö spara fyrst og
fremst.
Því hefir verið aft yfirlýst á
alþingi, að útgjöld ríkisins væri
ekki hægt að lækka svo neinu
verulegu nemi, nema dregiðværi
úr verklegum framkvæmium,
vegna þess að flest önnur út-
gjöld (bæði þörf og óþörf) væru
lögbundin.
En eins og kunnugt er, fer all-
mikill timi hvers þings til að
breyta eldri lögum — til bóta
auðvitað. Er það þá nokkur fjar-
stæða, að gera þá kröfu, að
gerðar væru lagabreytingar til
lækkunar á óþörfum, eða miður
þörfum útgjöldum rikisins? Þann
ig spyrja margir alþýðumenn nú.
Hlunnindi þau er verkamenn
hjá vegagerð ríkisins hafa notið,
og fram eru tekin í samningi
frá 1934, milli rikisstjórnar Is-
lands og Alþýðúsambandsins, eru
auk tjalda og vinnuáhalda þessi:
1. Ókeypis aðflutningur á mat-
vælum úr kaupstað.
2. Að verkamenn hafi ókeyp-
is matreiðslu.
3. Verkamenn hafi daglega
kaffitíma Vs klst. án frádráttav
á kaupi.
'4. Ókeypis flutningur verka-
manna til næsta kauptúns, um
helgar.
Um fyrsta liðinn er það að
segja, að alla tíð, síðan \-ega-
gerð hins opinbera hófst hér á
landi, hefir vegagerðin annast
aðflutning matvæla og annarra
nauðþurfta verkamanna þeim að
kostnaðarlausu. Var venja áður
er bifreiðar komu til sögunnar,
að sendur var maður einu sinni
í viku hverri í næsta kauptún
með kerru eða kþdjahest til að
sækja það er með þurfti. Þótti
þetta bæði sanngjamt og sjálf-
sagt, vegna þess að verkamenn-
irnir gátu ekkl. annast þetta
sjálfir, og einnig vegna þess að
vinnuveitandanum bar skylda til
að draga nokkuð úr erfiðleikum
útilegunnar, og þeim aukakostn-
aði, er af henni leiddi fyrir
verkamenninai.
Mörg fyrstu ár vegagerðarinn-
ar urðu verkamennirnir áð bera
sjálfir allan kostnað af matreiðsl-
unni. Menn höfðu þá skrínukost,
sem svo er kallað, og enn tíðk-
ast í smávinnuflokkum. Matar-
arfélög vegagerðarmanna þektust
ust ekki fyrr en Iteinur fram
á árin 1917—20. Og matreiðslu
fyrstu matarfélaganna kostuðu
verkamenn að öllú leyti1 sjálfir.
En vegamálastjóri er lætur sér
mjög annt um að verkamenn hafi
góða aðbúð, kvatti til þess að
þeir hefðu matarfélög, þar sem
því yrði komið við og gaf kost
á að vegagerðin greiddi kaup
ráðskonu og eldsneyti. Var þvi
þetta fyrirkomulag upptekið við
brúargerðir i stæm vinnuflokk-
um við nýbyggingu vega. En
mun algengara varð þetta fyrir-
komulag eftir 1924, og eftirþann
tíma fcngu einnig þeir vinnu-
flokkar, sem héldu áfram'-„skrínu
unar.
Ekki verður því neitað, að rik-
inu væri nokkur útgjaldasparn-
aður að þvi að þessi hlunnindi
matreiðslunnar væri niður felld.
En það þýddi aftur á móti kaup®
lækkun verkamanna, því rneð
sameiginlegri ókeypis matreiðslu
verður fæðið bæðí betra og ó-
dýrara. Þó hið gagnstæða ha#i
átt sér stað er það undantekning
frá meginreglunni, og verkamönn
um sjálfrátt að kippa slíku i
lag.
Vonandi kemur efcki til þess, .
að matreiðslan verði aftur aftek-
in, sem hhmnindi, enda væri
með því stigið stórt spor aftur á
bak.
Þá kemur að þeim hlunnindum
er verkameuu öðlast fyrst með
áðurnefndum samningum frá
1934, og sem fjárvæitinganefnd
síðasta alþingis taldi vera óþarfa
eyðslu og auk þess stórhrettuleg
velferð lands og lýðs.
Er þá fyrst að nefna kaffi-
hálftímann. Sumum verkstjórum
þótti ekki hagfcvæmt að slita í
sundur vinnutima milli raáltiða
með kaffidrykkju og vildu þvi
gera á þvi aðra skipan. Enda er
öilttm, er til vinnu þekkja ljóst,
að með hálftima vinnustöðvu*
tapar verkið raunverulega lengri
tíma. Varð því að saankomulagi
við verkamenn, að fella niður
þennan daglega kaffitíma of
vinna fullar tíu stundir fimm
daga vikunnar, en ekki nema sji
tima á laugardögum. Er þettá
beinn gróðí fyrir verkið, og tnikil
þægindi fyrir verkamennina. Þó
sérstaklega fyrir þá er fyrir heim'-
iii hafa að sjá, og margt þurfa
iað annast í þarfir þess.
Ég held að varia gæti talist
aðfinnsluvert, að sameina hags-
muni beggja — vinnuveitandans
og verkamannsins.
Ekki skal hér dómur á það
lagður, hvort meira vínnist í 14
st. eða 91/2 stund. Enda fer það
eftir ýmsum aðstæðum, sem ekki
er hægt að ræða i stuttri blaða-
grein. En ýmsir iðjuhöldar teija
langan vinnutima ekki gefa hlut-
fallslega eins góð afköst, sem
til er ætlast.
En þá er þess að gæta hvort
þessi kaffitími verkamanna, hafi
svo spillandi áhrif á sveitafólkið
er heyskap 0g aðra framléiðslu-
vinnu stundar, að þess vegna
verði óhjákvæmilegt að afnema
hann. En eins og áöur er, sagt
mun þessara áhrifa lítið hafa
gætt að þessu. Sveitafóllrið skilur
betur en svo, hve erfitt og á-
nægjusnautt lif verkamannsins ei’,
sem vinna þarf larvgt frá heim-
ili og kemúr þar aðeins sem
gestúr einu sinni í viku, að það
finnur ekki til minnsfu öfundar
yfir því, að hann eigi þess kost
að bæta þrem klst. við hvíldar-
daginn á þann hátt að vinna
þær af sér hina daga vikunnar.
Þá er og vert að skoða þessi
hlunnindi i enn öðru Ijósi.
■f gerður er samanburðúr á
á kaupi og kjörum verkamaatis-
ins í vegagerðinni og skrifstofu-
mannsins, cr báðir starfa i |rjó«-
Fi’h. á 4. fnðii.