Alþýðublaðið - 22.06.1940, Qupperneq 3
ALPYOUBLAÐSO
LAUGAKDAGUR 22. JÚNI 1946.
Ritstjóri: F. R. Valdemarsson.
1 fjarveru hans: Stefán Pétursson. Símar 4902 og 5021 (heima).
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (heima) Sellandsstíg 16. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son (heima) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu gengið inn frá Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2,50 á mánuði. 10 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H . JF .
Vestmannadagurinn ámorgun
ÞJOÐRÆKNISFÉLAG isíend-
‘inga, seim stofnað var hér
í fyrra, gengst fyrir Vestmanna-
degti á morgun. Fyrsti Vest-
mannadagurinn var haldinn hér í
fyrrasumar á Þingvöllum; tókst
hann ágætlega, og var þátttaka
almennings mjög mikil. A'ö þessu
sinni var talið heppilegast að
halda daginn hátíðlejgan hér í
Reykjavík, af ýmsum ástæðum.
Vestur-íslendingar hafa um
márgra ára skeið haldið íslend-
ingadaga í byggðum sínurn vest-
ur í Ameríku. Eru þessir dagar
einhverjir beztu og áhrifamestu
hátíðisdagar landa okkar vestra,
enda eru þeir þjóðhátíðardagar
þeirra og hafa þeir ekki sízt orð-
ið til þess aÖ viðhalda ástinní til
Eéttjarðarinnar og þeim andleg-
um verðmætum, er landnemarnir
tóku með sér héðan að heiman
og afkomendur þeirra hafa síðan
erft.
Til skamms tírna hefir ekki
verið skipulagt félagslegt sam-
band milli þjóðarsystkina okkar
vestan hafs og okkar héma heima.
Höfum við hérna megin hafs-
ins átt alla sök á þessu, og
er það okkur til lítils sóma. Það
er fyrst á allra síðustu árum, að
náið samband hefir komist á
milli heimaþjióðarinnar sem
heiidar og þjóðarbrotsins vestra.
En allt bendir til þess, að al-
menningur hér á landi skilji þýð-
ingu þeirrar samvinnu og vilji
styðja. hana af alefli. Það sýndi
meðal annars Vestmannadagur-
inn í fyrra.
Þjóðræknisfélög Islendinga
beggja megin hafsins eru liður-
inn, sem tengir okkur saman.
Þjóðræknisfélagið hér heima hef-
ir ekki starfað lengi, en því heiir
þó orðið vel ágengt. Það er
þetta félag, sem gengst fyrir
Vestmannadeginum á morgun og
heitir á alla Reykví'kinga að taka
þátt í honum af áhuga.
Hér eru nú staddir nokkrir af
kunnustu löndujn vorum vestra,
menn, sem allir standa og hafa
lengi staðið framarlega í þjóð-
emislegum félagsskap Vestur-
Islendinga.
Allir hafa og þéssir rnenn sýnt
í verki, svo að aldrei mun gleym-
ast, ást sína tif móðurlandsins,
Og má þar á meÖal nefna undir-
tektir þeirra og Vestur-fslendinga
yfirleitt undir stofnun Eimskipa-
félags fslands. Við stofnun fé-
lagsins má segja, að mjög tvÞ
sýnt hafi verið, hvemig fyrir-
tækinu reiddi af, en það liaml-
aði ekki löndum vorum frá því
að leggja fram svO’ mikið fé að
það tryggði það, að hægt væri
að stofna félagið og kaupa þann
skipako-st, sem var lífsnauðsyn-
legur gmndvöllur undir alla
starfsemi þess.
f mörgu fleira verklegu hafa j
Vestur-íslendingar sýnt hug sinn
til okkar hér heima.
Þeir menn, sem nú eru hér
staddir, era Gunnar Björnsson
rifstjóri og frú hans, í boði
Þjóðræknisfélagsins, Ásmundur
P. Jóhannesson og frú og Árni
Eggertsson og frú, í boði Eim-
skipafélagsins af tilefni 25 ára
afmæl’is þess, og Soffonías Þor-
kellsson, iðjuhöldur frá Winni-
peg.
Þessir menn eru allir gránaðir,
það er satt, en þeir hafa allir
unglegan og brennandi áhuga
fyrir velferðarmálum gamla
landsins — og þeir standa allir
eins og áður er sagt fremst í
fylkingu þeirra, sem halda uppi
þjóðernislegri baráttu meðal
landa okkar vestra.
Slík barátta er enginn leikur.
Þjóðarbrotið er lítið í saman-
burði við mannfjöldann í Vestur-
heimi, en meðal annars fyrir
atbeina þessara manna hefir ís-
lendingum tekizt betur að vernda
sín eigin þjóðarverðmæti í þeirri
mergð en nokkru öðru þjóðar-
broti. *
Og það vita allir fslendingar
hér heima, að landar okkarvestra
hafa orðið frægir meðal Vestur-
heimsbúa fyrir dugnað, gáfur,
drenglyndi og áreiðanleik, og
enga betri auglýsingu var hægt
að gefa því landi, sem fæddi
þá og gaf þeim kjarnann.
í samkvæminu að Hótel Borg
annað kvöld fá Reykvíkingar
tækifaéri til að kynnast öllum
þessum gestum okkar. Þeir
munu allir flytja þar ræður, en
hátíðahöldin hefjast með hljóð-
færaslætti og ræðuhöldum við
alþingishúsið kl. 2 á morgun.
Plöntur og grænmeti selt dag-
lega frá kl. 9—12 á daginn við
Steinbryggjuna og á laugardög-
um einnig á torginu við Njálsg.
og Barónsstíg.
Ákveðið hefir verið að innheimta útsvör til bæj-
arsjóðs skv. lögum nr. 23, 12. febr. 1940, 1. gr.
a- og b-lið, sbr. c-lið.
Samkvæmt því verður lagt fyrir alla ltaupgreið-
‘sk&x’.idÉ
W
: ’
-W
endur að HALDA EFTIR AF KAUPI STARFS-
MANNA sem hér segir:
1. Af kaupi allra FASTRA STARFSMANNA
allra, sem vinna að staðaldri hjá kaupgreið-
anda fyrir föstu kaupi, hvernig sem kaupið er
greitt, upphæð, er nægi til greiðslu útsvarsins
í 7 JÖFNUM HLUTUM, af kaupi fyrir mán-
uðina júlí, ágúst, september, október, nóvem-
ber, janúar og febrúar næstk. (desember und-
anskilinn).
2. Af kaupi daglaunafólks, farmanna, fiskimanna,
ákvæðisvinnufólks, og annarra, sem ekki eru
á föstu árs- eða mánaðarkaupi, 10% AF KAUP-
INU. Þó skulu þessir gjaldendur hafa lokið
útsvarsgreiðslu fyrir áramót.
Dráttarvextir falla ekki á útsvör eða útsvarshluta
þeirra gjaldenda, sem nú voru taldir og greiða á
þann hátt, er að framan getur.
Hins vegar koma útsvarsgreiðslur til frádráttar
við ákvörðun skatts á næsta ári, aðeins að því
leyti, sem greitt verður fyrir áramót, á sama hátt
og undanfarin ár.
Þeir, sem taka kaup hjá öðrum, verða því að sýna
kaupgreiðanda skilríki fyrir greiðslu útsvars eða
a. m. k. 1/7 hluta þess, um leið og þeir taka við
kaupi fyrir júlímánuð, ef þeir vilja komast hjá
því að haldið verði eftir af kaupinu. Öðrum en
launþegum ber að greiða útsvör sín á sama hátt
og verið hefir með 1/5 hluta útsvarsins mánuðina
júní—október, 1. dag hvers mánaðar, og er
FYRSTI HLUTINN ÞVÍ FALLINN í GJALD-
DAGA. j
Borgarst|órÍna.
sigurför prentlistarinnar var
jáfnframt sigurför þekkingar-
innar. Fyrst voru raunar eink-
um prentaðar guðsorðabækur,
því að þá þótti mest undir því
komið að kenna lýðnum krist-
in fræði, en smám saman tóku
fleiri fræðigreinar þetta dásam-
lega útbreiðslutæki í þjónustu
sína. Á vorum dögum er svo
komið, að engin stefna eða
starfsgrein getur án prentlistar-
innar verið. Hvernig færi fyrir
öllum stjórnmálaflokkunum án
hennar? Satt er það að vísu, að
prentlistin er tvíeggjað sverð,
og veldur miklu, að þeir, er öfl-
ugast beita þessu hvassa vopni
á hverjum tíma, hafi þann
þroska hugar og hjarta til að
bera, að gott megi af hljótast.
Þegar útvarpið kom fram,
töldu margir, að það myndi
verða prentlistinni hættulegur
keppinautur. Reynslan virðist
þó benda til þess, að fremur
muni verða um samvinnu en
samkeppni að ræða milli þess-
ara menningartækja, og er það
vel farið. Má t. d. benda á það,
að mörgum þeim, er hlýða á
snjallt útvarpserindi um „bæk-
ur og menn“ eða málefni, mun
verða það hvatning til að kynna
sér efnið nánar með því að út-
vega sér bók um það og setjast
við að lesa. Vitur maður hefir
líka komizt að orði eitthvað á
þessa leið: ,,Að horfa á kvik-
mynd er frumstig menningar,
næsta stigið er að hlýða á ræðu,
en að lesa, það er að vera
menntaður maður.“
Á bernskudögum prentlistar-
innar bar mest á guðsorðabók
unum í prentuðu máli, svo sem
áður er að vikið. Nú eru það
dagblöðin, sem hafa þennan
heiðurssess, og þykir mörgum
nóg um. En allt um það myndi
nútímamaðurinn sennilega ekki
fremur vilja vera án þeirra en
forfeður okkar án guðsorðabók-
anna. Með aðstoð vélanna hefir
prentlistin hjálpað til að skapa
þetta stórveldi nútímans: dag-
blöðin. Prentlistin hefir verið
öflugasta hjálparmeðal tækn-
innar í sigurför hennar. Prent-
listin mun verða öflugasta
hjálparmeðal þess, að beina
tækninni á þær brautir, að til
heilla verði fyrir mannkynið.
Margt hefir verið snjallt og
fallega sagt um prentlistina og
margir lofsöngvar kveðnir
henni til dýrðar. Get ég ekki
stillt mig um að taka hér upp
tvö erindi úr bráðskemmtilegu
og snjöllu kvæði, er Þorsteinn
skóld Gíslason orti fyrir minni
prentlistarinnar á 400 ára af-
mæli hennar hér á landi árið
1930:
„Því allt með letra-lærdómum
er lýðnum kennt,
og þeir, sem ráða ritstjórum
og röskri sveit af prenturum,
eru’ herrar nú í heiminum
með hæstri mennt.
Þeir eiga heimsins úrvalslið
og æðsta’ og mesta stórveldið
er prent.
Þótt reist séu’ oft í ritum stríð
og róstumál,
það hefir fólkið fyrr og síð
til framtaks vakið, bylt um tíð
og rétt við margt hjá landsins lýð
og lyft hans sál.
Því vaxi, prentlist! völd þín enn,
og vígist þér sem beztir menn.
Þín skál!“
Franska skáldið Victor Hugo
(1802—1885) hefir komizt svo
að orði um prentlistina:
,,Þar til á dögum Gutenbergs
var byggingalistin hið al-
menna heimsletur. Þar til á
fimmtándu öld var hún hin yf-
irgripsmikla veraldarsaga. Á
fimmtándu öld umbreyttist
þetta gersamlega. Mannsand-
inn öðlaðist nýtt tæki til þess
að gefa afrekum sínum varan-
legt líf, tæki, sem var ekki ein-
ungis haldbetra og gætt meira
viðnámsþrótti en byggingalist-
in, heldur líka óbrotnara og
auðveldara í meðförum. Bygg-
ingalistinni var steypt af stóli.
Eftir bergletur Orpheusar kom
blýletur Gutenbergs.
Uppfundning prentlistarinn-
ar er mesti stórviðburður sög-
unnar, allra byltinga móðir,
umsköpun mannlegra tjáning-
artækja frá grunni. Á prenti er
hugsunin eilíf, vængjuð, óbilug,
ósigrandi, hluti af loftinu. Sjá
ekki allir (svo að það sé sagt
einu sinni enn), að í þessari
mynd er hún gersamlega óvinn-
andi?
í stað þess að hún var áð-
ur varanlég vegna bundins
þunga, þá er liún nú ódauðleg
vegna liðleikans. Bjarg er hægt
að sprengja í mola, en hversu
má því útrýmt verða, sem alls
staðar er fyrir?“
*
Svo sem að líkindum lætur,
hefir jafn þýðingarmikils við-
burðar sem uppfundningar
þrentlistarinnar verið minnzt á
veglegan hátt um allan hinn
menntaða heim á merkisafmæl-
um hennar. Þess er getið, að
prentarar Lúthers hafi gengizt
fyrir fyrstu hátíðahöldunum af
tilefni 100 ára afmælis prent-
listarinnar 24. júní 1540. Síðan
hefir afmælisins jafnan verið
minnzt með hátíðahöldum á
hverjum 100 ára fresti, meira
að segja þegar þrjátíu ára
stríðið geisaði, enda hefir því
verið haldið fram, að blýið í
letri setjarans væri máttugra
blýinu í byssukúlu hermanns-
ins.
Hér á landi stofna prentarar
nú í fyrsta skipti til slíkra há-
tíðahalda. Hefir það orðið að
ráði hjá þeim, að fara með fjöl-
menni „heim að Hólum“, vöggu
íslenzkrar prentlistar, minnast
þar meistara síns Gutenbergs á
nafndegi hans, 24. júní, og jafn-
framt þess, að Jón biskup Ara-
son stofnaði þar fyrstu prent-
smiðju íslands fyrir 410 árum.
Þá minnast þeir og Guðbrands
biskups Þorlákssonar, er ein-
hver ágætastur prentlistarfröm-
uður hefir verið hér á landi, og
fleiri merkra ágætismanna, er
stutt hafa að eflingu „hinnar
svörtu listar11 og starfað að
henni.
Þessi leiðangur prentara til
Hóla er, eins og segir í plaggi
nefndar þeirrar, er undirbúið
hefir ferðalagið, hugsaður sem
„pílagrímsför vinnustéttar til
að heiðra framliðna brautryðj-
endur friðsamlegrar menning-
ar, en þó til hressingar og end-
urnæringar þreyttum taugum
á erfiðum tímum“, og jafnframt
í minningu þess, að það er
prentlistinni að þakka, að dýr-
mætustu andleg verðmæti þjóð-
anna geta orðið almennings-
eign.