Alþýðublaðið - 02.09.1940, Blaðsíða 3

MÁNUDAGUR 2. SEPT. 1940.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
--------- ALÞYÐUfilAÐIÐ --------------------
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (heima) Hringbraut 218. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son (heima) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2.50 á mánuði. 10 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. F.
Eftir eins árs styrjöld.
Nj 10 00$. mðla síldarverk
smiöja fyrir næsta snmar.
Ctoerðarmenn og sjómenn sameinast nm tjárframlðo
IGÆR var nákvæmlega eitt
ár liðið síðan styrjöldin höfst
með hinni fruntaLegu og fyrir-
varálausu árás Hitlers á Pólland.
'Öllum er sá atbur'ður enn í fersku
minni sem iog hinn óvænti vin-
áttusamningur Hitlers og Stalins.
í Mioskva örfáum dögum áður,
þegar þýzki nazisminn iog rúss-
neski kommúnisminn féllust i
faðma eftir allt lalsið um pað,
að milli þeirra gæti ekkert annað
hugsast en svarinn fjandskapur
par til annarhvor væri að velli
lagður. Með peim vináttusamn-
ingi sveik Stalin málstað friðar-
ins og gaf Hitler frjálsar hendur
til þess að ráðast á Pólland og
steypa Evrópu út í hörmungar ó-
friÖarins, gegn því, að hann sjálf-
ur fengi nokkra hlutdeild í ráns-
fengnum á Póllandi og auk þess
leyfi til þess að undiroka hin
litlu nágrannalönd Rússlands að
vestan.
Það eru ósegjanlegar þjáningar
og hörmungar, sem Evrópuþjóð-
irnar hafa orðið að þola síðan
þessi samningur var gerður, og
er þó sennilega íninnst séð af
þeim enn. En atburðimir, sem
gerzt hafa með ótrúlegum hráða
á fyrsta styrjaldarárinu, sýna bet-
ur en nokkuö annað, hver ófrið-
araðilinn það var, sem vildi
stríðið og hafði búið sig undir
ðað. Pólland var lagt áð velli,
eftir ægilegt blóðbað, með að-
stoð Rússlands, á einum mánuöi.
Rúmum sex mánuðum seinna var
Þýzkaland búið að kúga Dan-
mörku og ná með svikum og
■ofbeldi öllum þýðingarmestu
hafnarborgum Noregs á sitt vald.
Mánuði seinna hófst blóðbaðið á
vesturvígstöÖvunum með fyrir-
varalausrj árás á Holland, Belgíu
og Luxemburg, sem á tæpum
tveimur vikum voru brotin á bak
■aftur og undinokuð, og aðeins
einum mánuÖi síðar gafst Frakk-
land upp, flakandi í sárum, eftir
þau hroðalegustu vopnaviðskipti
á vigstöðvunum og einhver hin
hörmulegustu svik hinna ráðandi
manna á bak við þær, sean ver-
;aldarsagan getur um.
Hitler hefir því á fyrsta styrj-
aldarárinu unnið óvenjulega sigra
á meginlandi Evrópu. En hættu-
legasti andstæðingur hans er ó-
sigraður. Á meðan Hitler hefir
farið hverja herferðina eftir aðra
á meginlandinu, lagt undir sig
hvert landið þar eftir annað og
'fengið ítalíu í lið.með sér, hefir
England hægt og hægt, en mark-
visst, hert á hafnbanninu gegn
Þýzkalandi og þeim löndum, sem
það hefir lagt undir sig. Það er
hengingarólini, sem hann fininur
stöðugt meira og meira þrengjast
að hálsi sér. Hann talaði að vísu
-digurbarkalega um það, þegar
•sóknin mikla á vesturvígstöðvun-
um var að hefjiast í maí í vor,
að hann ætlaði ekki aðeins að
vera kominn til Parisar 15. júní,
heldúr og til Lundúna 15. ágúst.
Margir trúðu þeim boðskap eins
iO;g guðlegri opinberun, ekki sízt
eftir að Paris var tekin á tilsett-
um tíma. Ástandið var alvarlegt
og Hitler með sigursæian millj-
ðnaher, búinn mörgum þúsundum
fiugvéla, á Frakklandsströnd Erm-
arsunds,, aðeins örskotslengd frá
London og suðurströnd Englands.
En 15. ágúst leið, án þess að
hin margboðaða innrás kæmi.
Brezki flotinn var og er öllu ráð-
andi á sjónum, einnig á Ermar-
sundi, og hindrar allar tilraunir
til herflutninga yfir til Englands,
eins'og fyrir 135 árum, þegar
Napóleon var með her sinn við
(Ermarsund í sama skyni. Hitler
hefir að vísu flugvélarnar um-
frani hinn fræga fyrirrennara
sinn og hefir óspart beitt þeim
tí' árása á hið hataða eyríki, sem
hann getuir ekki náð til á annan
hátt. En þær hafa ekki sótt neitt
igull í greipar brezka loftflotans.
Þýzku árásarflugvélunum hefir
fækkað ískyggilega á undanföm-
um vikum, og það eru takmörk
fyrir því, hve lengi er hægt að
fylla í skörðin.
Og nú er annað stríðsárið að
hefjast. Hvað ber það í skauti
sinu? Reynir Hitler þrátt fyrir
allt heljarstökkið yfir Ermar-
sund? Eða verður hann að hætta
við það eins iog Napóieon forð-
um og snúa sér aftur að megin-
landinu, eins og hann, til þess
að lengja enn um nokkra mánuði
hinn blóðuga valdadraum sinn?
Hafnbannið er farið að sverfa að.
Hungurvofan gengur þegar ljós-
u:m logum víðs vegar í riki hans
log vöntunin á hráefnum til hern-
aðarins er líka farin að gera
vart við sig. Verður þrautalend-
ingin fyrir Hitler undir slíkum
kringumstæðum ekki sú sama og
fyrir Vilhjálm annan í lok heims-
styrjaldarinnar 1914—1918, að
ihalda í austurátt, gegn Rússlandi,
til þess að vinna nýja sigra, sem
gætu haldið við trúnni á hann
heima fyrir og satt hina hungr-
uðu maga? Þar eystra, í Ukraine
og Kákasus, er nóg korn og nóg
olía. Engum hugsandi manni
þyrfti að koma það á óvart, þótt
rás hinna blóðugu viðburða tæki
slíka stefnu á öðru stríðsárinu.
En nöpur væri sú kaldhæðni ör-
laganna, ef Hitler og Stalin ættu
að endingu eftir að kroppa aug-
un hvor úr öðrum, áður en því
stríði er lokið, sem til var stofn-
að með’ hinum innilega vináttu-
samningi þeirra fyrir ári síðan.
1 stríðinu við England myncli
sú viðureign, hvernig sem henni
lyki, áreiðanlega ekki veita Hitler
annað en stuttan gálgafrest.
DESEMBERMÁNUÐI
1936 var stofnað Sam-
vinnufélag síldveiðiskipa,
Reykjavík (skamstafað SSS)
með því markmiði að byggja
10 þús. mála síldarverk-
smiðju á Norðurlandi. Þá
þegar gengu í félagið eigend-
ur 25 skipa, en málið náði
ekki framgangi vegna sam-
takaleysis og fjárskorts. Nú
er hugmyndin tekin upp aft-
ur og flykkjast útgerðar-
menn nú í félagið. Hefir þeg-
ar verið talað við flesta aðal-
síldarútgerðarmenn landsins
og eru undirtektir með af-
brigðum góðar og almennar.
Er enn ekki vitað um einn
einasta útgerðarmann, sem
skerst úr leik.
Fjársöfnun er hafin meðal
útgerðarmanna og sjómanna og
maétir hún , hvarvetna beztu
undirtektum.
Gert er ráð fyrir að verk-
smiðjan kosti um 4 millj. króna,
og er ætlunin að safna saman
sem mestu af því fé.
Fjáröflunarleiðir eru þessar:
1. Farið er fram á við alla út-
gerðarmenn (aðra en þá, sem
eiga sjálfir fullnægjandi
verksmiðjur fyrir eigin skip)
að þeir leggi fram væntan-
lega uppbót á bræðslusíldar-
verð yfirstandandi árs, urn-
fram þegar ákveðnar 12 kr.
og síðar 9 kr. á mál. Einnig
er farið fram á að skipverjar
geri það sama.
2. Þá er farið fram á að þeir
útgerðarmenn, sem það geta,
leggi fram minnst 10 þúsund
krónur fyrir hvert síldveiði-
skip og að skipverjar allir
leggi eitthvað fram, eftir því
sem fjárhágur þeirra leyfir,
Morgunblaðinu
svarað.
MORGUNBLAÐINU þótti
það í gær furðulegt, að
Alþýðublaðið skyldi í ritstjó.mar-
grein sinni á laugardaginn um
sjóðþurðina hjá Dagsbrún láta
10rð falla í þá átt, að slíkir verkn-
aðir sem sjóðþurðir og fjárdrátt-
ur séu óaðskiljanlegir fytgifiskar
auðvaldsskipulagsins — rétt eins
og það væri ekki raunalegur
sannleikur — og spyr, hvort Al-
þýðublaðið ætli að fara að telja
fólki trú um, að þeir ógæfusömu
menn, sem sekir hafa gerzt í
Dagsbrún, hafi ekki verið „aldir
bpp í Alþýðuf]okknum“.
Þessari spurningu vill Alþýðu-
blaðið aðeins svara með annarri
spurningu: Er M'orgunblaðið með
slíkum orðuni að gefa í skyn, að
þeir Sjálfstæðismenn, sem hingað
’til hafa orðið uppvísir að sjöð-
þurð eða öðrum fjárdrætti, hafi
gerzt sekir um slíkt af því, að
þeir voru „aldir upp“ i Sjálf-
stæðisflokknum?
auk væntanlegrar uppbótar
samkvæmt 1. lið.
3. Lán frá einstaklingum, er
standa utan við ofannefndar
starfsgreinar.
í bréfi, sem stjórn SSS hefir
sent út, segir um þetta mál enn
fremur:
„Útgerðarmenn! Árið 1937
töpuðuð þið af bræðslusíldar-
veiði, í skipshlutina, eina, yfir
8000 krónum að meðaltali, en
30 000 krónum í júlí 1940 og
stórum fjárhæðum öll hin árin
síðan 1935, að ekki sé lengra
farið. Hafið þið efni á þessu?
Getið þið fellt ykkur við að síld-
veiðin sé áfram rekin með þessu
sleifarlagi? Ef svo er ekki, þá
fylkið ykkur fast saman til end-
urbóta. Ef þið látið nú sem svar-
ar einum farmi af bátnum ykk-
ar, fáið þið það endurgreitt að
fullu í hvert skipti sem þið,
vegna byggingar hinnar fyrir-
huguðu verksmiðju, fáið losað
tvo farma á komandi sumrum,
sem annars hefðu ekki orðið
veiddir vegna verksmiðjuskorts.
Síldin ein getur boðið slík
vaxtakjör.
Sjómenn! Árið 1937 missti
hver háseti af ca. 400 króna hlut
að meðaltali vegna löndunar-
tafa. I júlí í sumar missti hver
háseti að meðaltali af 1200
króna hlut af sömu ástæðum, og
aftur líklega af svipáðri upp-
hæð í ágúst. Öll hin síðari árin
síðan 1935 hafið þið tapað stór-
fé af sömu ástæðum. Hafið þið
efni á þessu? Ef svo er ekki, þá
takið höndum saman við út-
gerðarmenn og leggið fram hver
sinn skerf eftir getu, til þess að
kippa þessu í lag og minnist
þess að hverja krónu,- sem þið
leggið fram í þessum tilgangi,
fáið þið margfalt endurgreidda
á komandi árum í auknum afla-
hlut, því enginn borgar eins vel
og síldin.
Sérstaklega er lögð áherzla á
að enginn, útgerðarmaður né
sjómaður, skerist úr leik, og
sýni vilja sinn með því að láta
að minnsta kosti sinn hluta af
uppbótinni, ef hann getur ekki
látið annað.
Öll slík framlög samkvæmt
1.—3. tölulið séu vaxtabær lán
til félagsins, er endurgreiðist að
fullu á vissum, síðar tilteknum
árafjölda, sennilega á 10—15 ár-
um. Fyrir láninu er hugmyndin
að gefa út skuldabréf í flokkum
eftir fjárhæð bréfanna, líkt og
veðdeildarbréf, sem eigandinn
geti síðar selt eða veðsett, ef
hann þarf á því að halda. Bréfin
eru dregin út og innleyst með
fullu nafnverði, viss tala af
hverri stærð á hverju ári.
Þá er ætlunin að hamra það í
gegn hjá löggjafarvaldinu, að
þessi framlög öll verði undan-
þegin tekju- og eignaskatti og
útsvari þar til um leið og þau
eru aftur endurgreidd frá fé-
laginu. Mun stjórn félagsins
fylgja því máli fast eftir. Fyrir
skipstjóra og aðra þá, sem í ár
hafa háar tekjur, er þessi lán-
taka því alveg sérstakt tækifæri
til þess að bjarga fénu frá því að
vera uppétið af skattanefndum
og niðurjöfnunarnefndum. Allir
slíkir menn ættu því að vera
sérstaklega ríflegir á fjárfram-
lög til fyrirtækisins, þegar af
þeirri ástæðu.
En er tryggt að lána til þessa?
spyrja menn.
Hvað haldið þið um lánin,
sem hvíla á ríkisverksmiðjun-
um? Vextir af þeim og afborg-
anir eru á hverju ári teknar í
vinnslugjaldi síldarinnar af ó-
skiptum afla af öllum síldveiði-
flotanum sem fyrsti peningur.
Hjá nýrri og stórri verksmiðju,
sem væri félagseign útgerðar-
innar, mundi aðferðin verða sú
sama, nema afkomuskilyrði
verksmiðjunnar mundu verða
enn betri. Slíkt lán ætti því að
vera jafn tryggt og innstæðufé
í banka. Því ef síldin þrýtur, þá
þrjóta bankarnir líka.
Líklega er nú alveg einstætt
tækifæri fyrir útgerðarmenn og
sjómenn til þess að koma sér
upp myndarlegri verksmiðju.
Og ef þeir nú nota tækifærið
og skjóta saman að mestu því,
sem þarf til þess að byggja 10
þús. mála verksmiðju, þá er það
svo myndarlega gert og með því
komið í framkvæmd svo stór-
kostlegu nauðsynjamáli, að þess
mun minnst meðan síld er
brædd á íslandi. Jafnframt mun
það verða forspilið að öðrum
slíkum framförum í þessari at-
vinnugrein, sem almenn samtök
þarf til.
Skerist því ekki úr leik, en
verið allir „samtaka eins og
síldin“.“
Aðrir forgöngumenn að þessu
merkilega máli eru eftiraldir
menn:
Kristján Karlsson, Stefán S.
Franklín, Ingvar Guðjónsson,
Jón Sigurðsson, Friðrik Guð-
jónsson, Ólafur Jónsson, Sand-
gerði, Jón Sveinsson, Sig. Krist-
jánsson, Birgir Finnsson, Erl.
Þorsteinsson, Finnbogi Guð-
mundsson, J. Þórðarson, Hafst.
Bergþórsson, Egill Ragnars, Jón
Gísláson, Hafnarfirði, Sv. Sig-
fússon, Áki Jakobsson bæjar-
stjóri og Garðar Þorsteinsson.
Kventosknr
Hliðartöskur, margar nýj-
ungar. VERÐ frá kr. 19,00.
Dálítið af skólatöskum, —
skjalatöskum, pennastokkum
úr leðri ' og líking. Kaupið
tímanlega. — Lúffur, allar
stærðir fyrirliggjandi.
FÁEINIR GUITARAR (am-
erískir) Mandolin og Banjos.
Strengir í öll hljóðfæri. —
Grammófónf jaðrir, — vara-
hlutir í fóna.
PLÖTUR. — NÓTUR.
flljóðfærahúsið