Alþýðublaðið - 21.09.1940, Blaðsíða 3

LAUGARDAGUR 21. SEPT. 1940.
ALS3»ÝÐUBLAÐ1Ð
---------ILÞÝÐUBIABIÐ ----------------------
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn: Alþýðulvúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (heima) Hringbraut 218. 4903: Vilhj. S. ViWijáms-,
son (heima) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2.50 á mánuði. 10 aurar í lau
ALÞÝÐUPR'ENTSMIÐJAN
Sambúðin við setuliðið.
Sjötsigur prentari;
riðfínnnr Boðjönsson kveö
ir „kassaar eftir 53 ár.
IÁVARPI því, sein 30 skóln-
sfjórar víðs vegar af landinu,
saman kiomnir á fundi hér í
Reykjiavík undanfama daga,
senda þjóðinni, ef þess getið á
einum stað, að sambúð lítillar
þjóðar við fjölmennan erlendan
her geíi ‘v’aldið ýmsum erfiðtók-
um.
Þetta er gamall og nýr sann-
léikur, ékki aðeins fyrir okkur
íslendinjga, heldur og fyrir allar
smáþjóðir. Hinsvegar þekkjum við
íslendingar þetta litið af eigin
raun. Við höfum alltaf fengið að
búa einir að okkar landi, þar til
nú fyrir nokkrum mánuðum.
Þrátt fyrir það-, þó að nokkrar
misfellUr hafi orðiÖ á þessari
sambúð, verður að álíta, að hún
hafi til þessa gengið stórslysalaust,
þegar litið er á jrað, við hvaða
kjör herteknar þjóðir verða oft
og einatt að búa — og því meg-
Um við íslendingar aldrei gleyma.
Hins vegar viljum við Isl.end-
ingar vinna að því af öllum
mætti, að bæta þessa sambúð,
þ. e. að kotuH í veg fyrir að þær
misfellur, sem orðið hafa, endur-
taki siigr, ag okkur ætti að takast
þessi barátta giftusamlega, þegár
það er vitað, að yfirstjóm „gest-
anna" vill ékkert freinur, en að
sambúðin geti verið alveg
snurðulaus.
Þó að hér hafi verið mínnst á
misfellur í þessari sambúð, þá
má það þó alls ekki blekkja fólk,
að einstök blöð hafa gert ajlt,
sem þau hafa getað, til að blása
út misfellurnar, og sum jafnvel
Iiogið Upp sökum, ýmist á oikkur
heimamenn ■ eða hina erlendu
,,gesti“, eins og forsætisráðherra
kallaði setuliðið í vor.
En fyrsta skilyrðið fyrir því,
að þessar misfellur verði bættar,
er, að við íslendingar sjálfir tök-
um upp nýja umgengnissiði.
Við verðum að horfast í
augu við það, að land okkar er
hernumið og að hér eru nú
staddir tugir þúsunda hermanna,
heimiiislausra og vinalausa,
■manna með mismunandi skap-
ferli, mismunandi uppehli og
mismunandi menningu. Ef við
skiljum þetta, ætti okkur einnig
að skiljast það, að við verðum
að skapa okkur stefnu í um-
gengninni við „gestina" og fara'
eftir henni í einu og öllu.
Það verður að áJíta, að leið-
tögar æskulýðsins í landinu, um
eða yf.ir30 skó!astjiórarungmenn:a-
skóla um land allt, séu færir um
að skapa þessa stefnu iog að
hún verði sú heppilegasta,
sem við, lítil þjóð og varnarlaus,
getum tekið upp.
Ávarp skólastjóranna, sem mun
vera stutt af ríkisstjórninni, bein-
ir því til landsmanna, ékki ein-
ungis æsk'ulýðsins, heldur og til
hinna eldri, að við sýnum hin-
um erlendu hermönnum fulla
, kurteisi, en höfum sem allra
minnst saman við þá að sælda.
Þetta er raunvernlega nákværn-
lega sama stefnan, sem túlkuð
var hér í blaðinu strax í vor, er
Brétar hernámu landið. Þá var
á það bent, að hæglega g*ætu
komið upp erfiðleikar í sambúð-
inni, og þessa erfiðleika bæri
okkur að forðast með því að
halda áfram að lifa okkar eigin
lifi, einanigra okkur sem mest frá
hinum' ókunnu mönnurn, vera út
af fyrir okkur og láta þá í einu
■og öllu vera út af fyrir Sig.
Það er vitanlegt, að þetta er
ekki samkvæmt eðli okkar ís-
lendinga. En hér er ekki um
venjulega tíma né venjulega
hehnsókn að ræða. Hér er ekki
u.m gesti að ræða í venjulegum
skilningi þess orðs. Okkur ber
ekki að sýna þeim venjule.ga ís-
lenzka gestrisni; enda vita þeir
það og geta ekki vænzt hemnar.
Hins vegar skiljum við vel að-
stöðu þessara ókunnu mainna. Við
vitum, að þeir eru. heimilislausir,
aðhlynnÍTiigarl itlir og að þeir þrá
kunniiigsskap og vináttu ein-
sfakra landsmanna. Hvorugt get-
um við þó látið í té. Framkoma
okkar við þá verður að miðast
við það, eins og segir í ávarpi
skólastjóranna, að þeir hafa kom-
iö hingað í krafti valds síns og
varnarleysis okkar. Hver sú þjóð,
sem þannig heimsækir aðra, get-
ur ekki vænzt vinarhóta eða
venjulegrar gestrisni.
Við höfum féngl barizt fyrir
sjálfstæði ok’kar og fullveldi. Við
höfuni fært mikiar fórnir til að
öðlast hvorttveggja. Nú éigum
við að standast þyngstu rauninn.
Or þeim hiidarleik, sem nú geis-
ar, úr hernámi föðuriands okkar
eigum við að heimta það aftur
frjálst og fullvalda, heimta, að
við séum hér aftur húsbændur að
öllu ieyti, og það veltur mikið á
okkur, hvort það tekst, eða
ekki. Þess vegna er það
skylda allra islendinga, umgra
sem gamalia, að vinna að þessu
og taka þá stefnu, sem túlkuð er
í ávarpi skóiastjórarina. **
¥ GÆRKVELDI gekk Frið-
finnur Guðjónsson prentari
frá seíjarakassanum sínum í
Gutenberg — og kemur ekki að
honum aftur. Hann hættir að
starfa að prentiðninni, sem
hann hefir nú þjónað af dyggð
og trúmennsku í meira en hálfa
öld, eða nákvæmlega tiltekið í
53 ár.
Hann er sjötúgur í dag, og þa
segja reglumar að prentarar
skuli hætta og- taka sín eftirlaun.
Ég hitti Friöfinn í gær og átti
vib hann stutt samtal,
„Jú, ég á nú að hætta. Ég játa,
að ég kvíði því. Ég nenhi ekki að
gaaiga iðjulaus um göturnar —
og láta lífið sjálft streyma um-
hverfis mig, án þess að taka
fullkominn þátt í því sjálfur.“
— Þetta er alger misskilningur,
Þú heldur áfram að taka þátt í
lífinu, eins og áður!
Þá brosir Friðfinnur þessu sól-
skinsbrosi, sem hefir skapað svo
mörgum gleði.
„Jú, það er víst satt. En það
er nú svona,* þegar maður er að
hætta, þá er rnaður svolítið
„sorry“, eins og Bretinn rnyndi
segja.
— Þú hefir nú starfað aÖ prent-
. list í 53 ár?
„Já, ég byrjaði prentnám á Ak-
ureyri 17 ára gamall hjá Birni
Jónssyni, ritstjóra „Fróða“. Þar
var ég í 3 ár, en fór þá til
Kaupmannahafnár og vann þar í
2 ár. Þá fór ég til Seyðisfjarðar
með prentsmiðju, sem „Austri“
var prentaður í. Skapti Jósepsson
var ritstjóri þéss blað's, en Ottó
Wathne og fleiri mektarkarlar á
Seyðisfirbi stóðu á bak við- Þetta
var mjög pólitískt blað. Á Seyðis-
FRIÐFINNUR GUÐJÓNSSON
firði var ég í 1% ár. Þá ætlaði
ég aftur út til Kaupmannahafnar,
en komst ekki nema til Færeyja.
Binhver drepsótt gaus uipp í
Höfn, svo að ég hætti við að
fara lengra. Til Færeyja féfck ég
svo boð frá Isafoldarprentsmiðjú
um að fcoma og taka við starfi
hjá henni. Torfi gamli prentari
hafði látizt, og þá losnaði rúm.
Ég þáði boðið og byrjaði að
vinna hjá ísafoldarprentsmiðju í
nóvember 1893. Þar vann ég í 7
ár, en fór þó á þeim tirna til
Isafjarðar með prentáhöld. Þar
prentaði ég „Gretti", sem Grím-
ur Jónsson var ritstjóri að. Þá
voru miklar pólitískar æsingar á
ísafirði og þess vegna var talið,
að mikil þörf væri fyrir hvern
f.lokk að elga málgagn á staðn-
um. Til ísafjarðar sótti ég mína
ágætu konu, Jakobínu Torfadótt-
ur, dóttur Torfa Markússonar,
skipstjóra á Isafirði, — og aldrei
hefi ég grætt annað eins á neinu.
ferðalagi. Ég giftist svo 10. júlí
1897. Frh. á 4. síðu.
Björn Guðfiniisson:
„Musterlsstefnan“ I is-
lenzkri bókaútgáfn.
T T TGÁFUFÉLAGIÐ Landnáma
I. kefur nýiega birt ávarp til
„góðra íslendinga“, þiar sem gerð
er r.okkur grein fyrir væntanlegri
starfsemi þessa nýstofnaða fé-
lagsskapar. Hyggst Landnáma að
gefa út á næstu. áruim heiidarút-
gáfu af ritum Gunnars Gunnars-
sonar á íslenzku,
Um Gu.nnar Guinnarsson og rit
hans stendur þetta m. a. í avarpi
Landnámu: „Gunnar Gunnarsson
er nafnkunnastuir erlendis allra
íslenzkra rithöfunda. Sum rit hans
eru tekin í úrvalsrit heimsbók-
menntanna“. — „Víst er um það,
að Gunnar Gunnarsson er um-
frain alit íslenzlcur rithöfmvdur.
Sögur hans fjalla uim íslenzka
menn og ísienzk lífskjör. Þær
eru íslenzkar bókmenntir. Gunn-
ar Gunnarssion er íslenzkur í
luind, steyptur í mót íslenzks
bónda“. — Bækur hans eru „l.ist-
ræn skáldrit, meðal hinna beztu
í islenzkum bókmenntum". —
„Kirkjan á fjallinu er eitt fegursta
listaverk eftir íslenzkan höfund“.
Ég hygg, að jressi ummæli séu
að öllu leyti rétt. Gunnar Gunn-
arsson er tvímælalaust í fremstu
röð allra íslenzkra rithöfunda að
fornu og nýju. „Það er því skylda
þjóbarinnar, ef hún þekkir sóma
sinn, að heiga sér að fuliu verk
Gunnars Gunnarssonar“, eins og
stendur í ávarninu. — En hvern-
ig hyggst Landnáma að styðja
og létta almenningi þetta skyldu-
starf? Að því verður nú v.ikið
nokkru nánar.
Einn af stjórnendum útgáfufé-
lagsins LandnámU hefur tjáð mér,
aö þau rit, sem Gimnar Gunn-
arsson hefur þegar samið, mun!
verða 15 bindi í þessari útgáfu,
og ættazt er til, aö 2—3 bindi
komi út á ári. Mánaðargjald
hvers félaga hefur verið ákveðið
kr. 3,50 eða kr. 42,00 á ári. Sé
gert ráð fyrir, að útgáfutími þess-
ara 15 binda verði 6 ár (2 til 3
bindi á ári),_verður heildarverð
þeirra kr. 252,00. Við þessa upp-
hæð bætist svo verð þeirra binda,
sem Gunnar á ,enn óskrifuð, og
vonum við, sem höfum mætur á
ritUm hans, að þau verði mörg,
enda er Gunnar stórvirkur rit-
höfundur og enn á bezta aldri.
Nú þurfa menn ekki að hafa
mikil kynni af efnahag alls al-
mennings í laiulinu til þess að
sjá, að slík útgjöld til kaupa
á riium aðeins einsi höfundar eru
alltof mikil. Fátækur' bóndi, verka-
m.a'ður eða sjómaður eyðir yfir-
leitt ekki kr. 42,00 á ári í öll
bókaka’up sín,og auðvitað erfjar-
stæða að ætlast til þess, að keypt
séu árum saman aðeins rit eins
höfundar, þótt um stórskáld sé
að ræða.
Það I iggu r því í auigum uppi, :að
útgáfa þessi er ekki ætluð ai-
menningi, enda kemur það óbein-
línis fram í ávarpinu. Þar stend-
ur m. a. þetta: „Vi.Il félagið geta
leyst. stærri verkefni af hendi á
styttri tima en önnur útgáfufélög,
gert skiautiegar heildarútgáfur að
smekk vandfýsinna bókamanna,
án þess að horft sé um of í
kostnað.“ (Leturbr. mín.)
Svipað kemur og fram á öðrum
■sta'ð í ávarpinu: „Það (þ. e. fé-
iagiÖ) er ekki stofnað til höfuðs
eÖa, samkeppni við hin eldri fé-
lög." Nú hefur því einmitt verið
haldið fram — >og sjálfsagt rétti-
lega —, að hin fjölmennu út-
gáfufélög gætu gefið út stór rit-
söfn við tiitölulega lágu verði.
Það er nærtækt dæmið um Arf
Islendinga, sem Mál og menning
hyggst að gefa út. Útgáfan á rit-
um Gunnars virðist eiga aðverða
svo dýr, að alimenningur í hin-
um félögunum geti ekki keypt
hana, en verði að láta sér nægja
það, seni þau félög kunna að
gefa út. — Raunar sagði élhn
meikismaður við mig, að rit
Gunnars Gunnarssonar ættu ekk-
ert erindi til almenmings, en illa
skil ég þá bóndann á Skriöu-
kiaustri, ef hann hefur sainið rit
sín fýrir auðmenn eina.
Landnáma leggur áherzlu á, að
útgáfan sé einu'n.gis fyrir félaga:
„Giæsilegasta útgáfa á Islandi,
eimmtgis fyrir félaga í Lfflndnámu
og alls ekki seld öðrum.“ (Let-
urbr. mm.) Þeir, sem geta ekki
keypt alla útgáfuma, fá ekkert
af henni.
Hvers á íáienzk alþýða * að
gjalda, að hún ersvo grátt leikin?
Fátæktarinnar? Eða er hún ekki
verðug góðra böka?
Þegar ég leit á nöfn þeirra
ágætu manna, sem ritað hafa
undir þetta einstaka ávarp, þá
furðaði mig stórlega, að þeir
skylidu hafa gripið til jiessa ör-
þrifaráðs við útjgáfu á ritum
Gunnars Gunnarssonar. Ef til'
viil segja þeir, að önnur leið
hafi ekki verið fær — sakir.
kostnaðar við útgáfuna. En ég
á ákaflega bágt með að trúa því.
Vel hefði átt við, að ríkið hefði
veitt rífiegan styrk til útgáfu
þessara stórmerku rita. Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs og Þjóð-
vinafélagsins hefði og átt að geta
tekið að sér þessa útgáfu með
iitlu aukagjaldi frá féiögum, á
svipaðam hátt og Mál: og memi-
ing hyggst að gefa út Arf Isiend-
inga. Þá væri og vel hugsanlegt,
að þeir, sem skrautútgáfuma vil.ja
fá, greiddu enn hærra fyrir hana,
t. d. kr. 50—60 á ári, en jafn-
framt væri svo gefim út ódýrari
útgáfa fyrir alimenning. — Þeir,
sem liafa ráð á að greiða 42
króna ársgjald, mundu tæplega
láta sig.muna um 15—20 krón:a
viðbót, ef þeir á annað borð taka
þátt í þessu af rækt við ísienzka
menningu og trú á gildi þessara
rita fyrir þjóðina. Sé Islending-
Frh. á 4. síðu.