Alþýðublaðið - 22.10.1940, Blaðsíða 3

ÞRFÐJUÐAGUR 22. GKT. 1940.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
—-------- MÞYÐOBLASH) —
Ritstjóri: Stefán Péturason.
Ritstjórn: Alþýöuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefón Pét-
ursson (heima) Hringbraut 218. 4903: Vilhj. S. VHhjáms-
son (heima) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu viS Hverfisgotu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 2.50 á mánuði. 10 aurar í la.u >
AI. ÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Þeir haf a lært að meta lýðræðið
Út i sama fenlð og f sið-
nstu helmsstyrjöld T
----«.--
Fyrrigrein: Samanburður á 1914-15 og 1939-40.
Bftlr Jén BlðndaL
ESJUFARARNIR hafa veriö
' spuröir maTtgra. spuminga
síðan [>eir komu heim. En ivær
spvmmgar muiru oftast hafa ver-
ið lagðar fyrir þá, sem koma
frá Danmörku, Noreagi og Þýzka-
iandi: Hvemig likaði þér að lifa
viö stranga fréttaskoðun ? Hvern-
ig þótti þér aö lifa viö það að
ekki mætti taia, eins og mönn-
(ffimi b|ó( í brjósti?
Eihn Esjiufarinjn svaraði þess-
um spumingum á þessa leiö,
hann kom frá Daranörkiu : „Eins
og þú veizt er ég ekkert áhuga-
samiur i pólitik og sizt af ðllú
er mér áhugamál aö koma skoö-
unum mínum um þau efni á fram-
færi við aðra, 'en ég get svariö
þaö, að mig hafði aldrei dTeymt
um aö það væri jafn óþolandi
og það er, að búa 'viö þetta
kúgunarástand, þar sem blöðin
og útvarpíð rnega ekkert segja
nema það, sem þeám er fyrirskip-
að' og nmður sjálfur ekki held-
Uir. Það vur bókstafiega eins og
verið væri að kyikja img. Ég
hefii nú losnað við þessa tilfmn-
ingu vrö heimkomuna".
Þetta eru eftirtéktcirverð orð.
Við ÍsLendíngar f>ekkjum ]>et,ta
ekki1, og þeir sem ekki þekkja
það, geta ekki metið lýðræðið
eins og vesrt er. En þeir, sera
reynsluna hafa fengið, segja
að umdir einræðisfyrirkomulagimi
finni þeir til andlegshungurs.sem
sé sízt betra en hið líkamilega,
og j>að sé algerlega óskilj-
anlifigt að hægt sé að lifia lengi
vf» sllkt fyrirkoinulag, það er
að s€gja, ef mennmgarþjóð á í
hiut, hún hljóti aö sprengja viðj-.
arnaa'.
Einn Esjiuferþegi sagði, hann
SBsn Sd JSýrfDBtetiaij « 5® yBe*
borðitm haía allir sömu skoöun,
en undir niðri er þaðekki þarrnig.
. Mikil' óánægja er ríkjandi, ekki
aðeins hjá borgumnum heima
fyrir h»ldtrr og hjá hermönnun-
fum. Hugrakkastír og opinskáast-
ir eru þeir, sem eru sterktrúaðir
á fcirkjulega vísu. Þaö er sönnun-
in fyrir því, að sterk trú fæ:r á-
orkað þvi, sem annað verður aö
gefast upp fyrir. SlHtir menn for-
mæla Hitler og öllu hans skipu-
iagi. Fólkið þjáist af kúguminni
og það heldur enn út, aðeina
vegna1 þess að það hefir enn ekki
tapað trúnni á það, að striðið
muni aðeins standa skamman
tíma einu sinni sagði kona við
mig: „Drottinn mirm, heldiuir þú
að stríðáð standi enn i mániuð?‘‘
Síðan eru liðnir um þrír mánuðir"
Margir Esjafaramir ern Undrt-
andi yfir þvi, að útvarpið okkar
skuli birta fréttir frá Berlin. Þeir
erií undrandi yfir því, að blöðin
skulá geta skrifað um allt, nema
bónar hernaðaraðgerðir Breta
hér. Sumiir eru jafn vel hissa
yfSr því, að við skttlum geta tal-
að hátt á götunum nm allt milli
himins og jarðar, eins og áður
em þeir fórtn héðan. Þeir eru van-
ir viðj annað í þeim lðndum , sem
þeir hafa dvalið í.
Það er áreiðanlegt ,að það er
eins með lýðræðið og annað, að
„engin veit hvað haft hefir fyrr
en rnist hefir. „Við kunnuim á-
reiðanlega ékki að meta lýð-
ræðið, sem við höfurn skapað
okkur. Sönnunin fyrir því er sú,
að hér á landi skuli vera nokkrir
einræðissinnar, nazrsitar eða
kxxmmúnistar.
Viö ættum að læra af þeim
tímum, sem við lifum á, læra
að meta lýréttindi okkar, frelsi
og sjálfsákvörðunarrétt. Ef viö
gerum það ekki, þá eigum við á
hættu að. missa þetta allt og er
það þó dýrmætasta eignin okkar.
Ef við missurn hana er menning
okkar öll glötiuð. **
EIR rúmlega 13 mánuðir,
sem liðnir eru síðan stríð-
iö byrjaði hafa að ýmsu leyti
verið góöæri fyrir rslenzku þjóð-
ina. Enn sem komlð er hefir hún
dcki átt viö að etja ýmsa af
þeim örðugleikum af völdum
striðsins, sem búist var við í
upphafi þess, þó hinsvegar hafi
hún orðið að mæta viðfangsefn-
og hættum annarar tegtmdar, sem
faestir höfðu ráð fyrlr gert.
Tekist hefir að afia landinu
nægra nauðsynja, afurðir okk-
eí flBstar hafa verið í hán verði
á erlendum markaði, atvínna hef-
ir veriö með mesta m&ti: í 3and-
fcnu í sumair, áð visti að talverðu
léyti af ástandi, sem dtki mun
auka atvinnuna verii'lega nema
stuttan tíma ennþá, alveg sór-
staklega hafa isfisksöluir fiskískip
anna gengið framúrskairandi vel
og hafa þær fratnar öðru veitt
stjraunxum kaupgetu og velmeg-
unar yfir landið, a .m. fe. I bili
og ttl sumira stétta þjöðfélagsins.
Eftir upplýsingum, sem birst
íiafa í blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins mátti áætla að útflutningUir
yfiirstandanjdi árs, yrði a. m. k.
130—140 millj. króna og miun
það ftiekar of lág áætlun en of
há. Það virðist svo sem álmént
sé rikjandi hin mesta bjartsýni
urn hag þjóðarinnar, spariféð
hrúgast upp i bönkum og spari-
sjóðurn, það er talað um að við
eágum að geta borgaö upp sfcuid-
ir þjóðarinnar á örsituttum tíma
o. s. frv.
Það er dkki ætlun mín að fará
að prédika neina bölsýni
fyrir lesendum blaðsins, en ég
get þó ekki neitáð því að mér
íinst sterkar líkur benda til þess
— svo framarlega, sem fylgtvrerö
ur áfraim þeirri stefnu, sem nú
virðist riáðandi í viðskiptai- og
fj irmá'um þjóðarinnar — að inn-
an skamms vöknum við óþægi-
lega af velmegunar, og gróðra-
dra'umum hinnar líðandi stumdar
vöknum og sjáum aö gróðdnn og
velmegunin hafi verið blékking
— fata morgana — sem horfin
er fyrir þeim bitra veruleika
að þjóðin sé orðin enn fátækari
enn áður, enn skuldugri og örð-
ugleikarnir steðja að úr ðllusn
áttum.
Þetta kunna að virðast hrák-
spár, og er bietur að svo fari,
en ég et’ hræddur um að niður-
staðan geti (oirðib þessi, — ef
ekki fit' snúið við áður en það
ér orðið of seint.
n.
Enda þótt atburðirnir endurtaki
sig sjaldan nákvæmlega, þá er
þó óhugnanlega margt í þróun-
inni hér á landi síðan stríðið
byrjaði, sem minnir á síðustu
styrjöld, en hún færði þjóðinni
enga velmegan, þó svo gæti litið
út í fyrstu, heldur örðugleika,
senx í raun og veru hafa látið
ti'l sín taka, allt fraan að þessari
! Sftyrjöld. Það er því ekki ur vegi
að hera saman þróunina .þá og
nú.
Eftirfarandi töLur sýna smá-
sölttverð á matvælum í Reylcja-
xdk, fyreta ár siðasta stríðs og
fyrete árið nú. Þessar visitölur
erti þær einu sambærilegu, sem
hægt er að fá, vegtta þess að
visitala framfærstukostnaðar var
áður aðeáns reiknuð einu sinni
á ári. Ég hefi sett anatvöruvísi-
tölutna nú á grundvöllinn 100 i
sepit 1939,
1, júlí 1914 100. 1. sept. 1939 100
1. okt. 1914 1(B. 1. des. 1939 117
1. jan. 1915 117. l.marz 1940 129
1. apr. 1915 125■ 1. júní 1940 134
l. júli 1915 130, I. septi 1940 153
Þessar töíur sýna að verðhækk-
uuin bmanlands fyreta árið i
þessu stríði er næfrri því tv'öföld
á við ver&hæklaEnina fyrsta árið
í síðasta stríði. En hvemig gekk
utanríkisve-rzlunm þá?
1913 var útfjútningurími ríunar
19 tnillj- kr„ 1914 var hann tæp-
ar 21 millj. kr., en 1915 hvorki
meira né niinna en tæpar 3914
millj. kr.
InniTutningniinn 1913 var tæp-
ar 17 m'iitlj. kr., 1914 rúmar 18
millj kr„ en 1915 rúmar 24 millj.
kr.
átíö 1915 er útflu.tningurinn því
nærri því tvöfalt meiri að krónu
tali en árið áöur, og verzlunar-
jöfnuðirinn var á þessu eina ári
hagstæður um rúrnar 15 millj.
kr., gíturieg upphæð eftir þeixra
tíma mæl'ikvarða. Að sínu leyti
má gera ráð fyrir að verzlitnar-
árferðið þetta ár hafi verið a.
m. k. eins hagstætt og fyrsta
striðsárið nú. Að víssu er ekkí
hægt að’ gera nákvæman sanian
burð á því, þar sem hætt hefir
veriö að birta verzlúnarekýrsiu
hér á landi, og virðist það þó
algerlega ástæðúlaus ráðstöfun.
I árslok 1913 var innstæðufé í
bönkum og sparisjóðum alls 10,7
millj. kr„ 1914 ll',7 millj. kr.
1915 16,5 millj. kr. Otlán voru
á saima tíma 1913 17,1 millj. kr.,
1914 163 miilj. kr„ 1915 16,9
millj. kr.
í árslok 1938 voru innstæðurnar
69.1 millj. kr„ 1939 75,5 millj.
kr., en í ágúst 1940 103,5 millj.
kr. (í ágúst 1939 73,1 millj. kr.).
Otlánin voru á saima tíma 1938
92.1 millj. kr., 1939 103,7 millj.
kr. en í ágúst 1940 116,4 millj.
kr. (ágúst 1939 104,2 millj. kr.).
1914 ti! 1915, miðað við árslok,
auikast innstæður landsmanna því
ttn 41 »/o, en frá ágúst 1939 til
ágúst 1940 aiukast þær um 42°/o,
eða hlutfallslega nærri því ná-
kvæmlega jafn mikið. 1914—15
juikust útlánin hinsvegar aðeins
rúmlega O>o/o en 1939—40 um
12o/o.
Það má sjálfsagí uni það deila
hvaða ályktanir sé hægt og rétt
aö draga af ofannefnduim tölúm.
En þær virðast sýna að fléstu
leyti samskonar þróun. Otflutn-
ingúrinn eykst gífurlega bæði
tímabilin, sennilega i nokkuð
svipuðum hlútföllum, verzlunar-
jöfnuðurinn er hagstæðari, ©n
dæmi eru tit um nokkur önnur
tvö ár, spariféð hrúgaðist inn i
bankana, í mjög svipuðum hlut-
fölium. Hinsvegar hækkar verð-
lag innanlands allt að þvi heim-
ingi örar nú en í síðasta stríði
fyrsta árið, og útlán bankamia
aukast veriilega nú, er ekki telj-
andi þá. Einnig má geta þess að
seðlaveltan jökst um 43o'o frá
ágúst 1939 til águst 1940, en til—
svarandi auknirtg virBást ekkl
hafa átt sár staö í síðasta stríðt
á hinu umrædda timabili.
Fyrsta áriö i siðasta stríði virð-
ist hafa verið íslenzku þjóðinni
fyltilega eins hagstattt, ef ekki
hagstæðara en fyrsta strí'ðsárið
nú, en ýmislegt bendir til þess
að sjúkleikinn ætli að láta fyrr
bera á sér núna og að mikií
hætta sé á að frambaldið verði
engú hetra nú en þá. Hín gif-
lega verðhæklcun, sem orðin er
nú þegar og hin mikla aúkning
seölaútgáfu og frt'.ána bankanrha
virðist benda til þess að við ber-
wmst nú hraðar en þá, út í hring-
iðu verðbólgunar og lánsfjárþensl
unnar (inflation) með öllúm þeirra
öjnurlegu afleiðingum fyrir ein-
stakl'inga, stéttir og atvinnuvegi.
A'ð ívlsu er áreiðanlega ekki
of seint að snúa við og fcoma
í veg fyrir að núverandi góð-
æri breytist í hallæri. Fordæmi
slðústu heiimsstyrjal'dar taiar sínu
skýra (máli og hvetur oss til að
forðast (rað öngþverti, sejm þá
skapaðist, en beruttn vér gæfus
til að læra áf reynslunni?
Fi'amhakl jiróunarinnar í síð-
aista striði skal nú rifjað upp í
stórúm dráttum.
1915 og 1916 gekk allt stór-
slysataúst. Verðlagdð á íslenzkum
útflutningsvörum hækkaði öll
stríðsárin, og tvö fyrstu áritj
meir en framfærslúfcostnaðurinn'
innanlands. En síðan hækkar
hann óðflúga og par á eftir fram-
leiðslufcostnaðurinn, atvinnuveg-
irnir hætta að bera sig, vérzlún-
arjöfnuðurinn verður óhagstæð-
U,r og í liok strfðsitis blatsir við
fátækt oig hrun, bankarnir tapa
milljónum, sem verið hefir að
afskrifa til; skamms tíma, þjóðin
e.r orðin storkostliega skuldug er-
lendis.
Það er eftirtektarvert a.ð bera
saman verðvísitöliu útflutningsaf-
urða okkar stríðsárin q^risitölu
framfærslukostnaðar f^Keykjavík
söimu árin. GrundvöLlur vísitölu
útflútningsins er 1913—1914 sem
er sétt ,== 100, en grundvöllur
vísitölú framfærslukostnaðarins er
1914, sem ei’ sett = 100.
Verðvísitala Vísitalia
útflutning'S- framfærslu-
af urða: kostnaðar:
Frh. á 4. síðu.
Málarasveinar.
Skrifleg atkvæðagreiðsla fer fram á skrifstofu
Sveinasambands byggingamanna í dag og mið-
vikudaginn 23. okt. og hefst kl. 9 f. h. báða dag-
ana og stendur til kl. 21 um heimild handa stjórn
Málarasveinafélags Reykjavíkur til að lýsa verk-
falli ef þörf krefur út af ágreiningi milli félagsins
og málarameistara.
&, STJÓRNIN.
Reykjavík
Þingvellir
Terðir til Þingvalla í þessum mánuði alla miðvikudaga,
laugardaga og sunnudaga. Frá Reykjavík kl. 10V2 árd.
Frá Þingvöllum kl. 6 síðd. Athugið hreytinguna á burt-
farartífnanum. — Valhöll er opin.
Stelndér Sími 1580.