Alþýðublaðið - 15.11.1940, Blaðsíða 2

FÖSTUDAGUR 15. JÍóV. 1940. ALÞYÐUBLA'©!Ð
Skýrsla Stefáns Jóh. Stefánssonar, flutt á Al~
pýðusambandspingi pann 13. nóvember 1940.
I. INNGANGUR.
Eins og venja hefir verið til, verður hér flutt
skýrsla af hálfu sambands- og flokksstjórnar um
helztu pólitíska viðburði, sega skeð hafa á milli
sambandsþinga. Þar að auki mun ritari flokksins,
eins og venjulega, gefa skýrslu um félagatölu og
annað í sambandi við þróun og þroska félaganna
innan Alþýðusambandsins, og einnig mun fram-
kvæmdastjórinn, samkvæmt venju, flytja skýrslu
um vinnudeilur og aðrar athafnir, er sérstaklega
standa í sambandi við verkalýðsmálin.
Þessi skýrsla mín verður því aðallega um stjórn-
málaviðburðina á milli sambandsþinga, en að sjálf-
sögðu verður hér stiklað á stóru og aðeins drepið á
höfuðatriði nokkurra mála.
II. VETRARÞINGIÐ 1939 OG SAMNINGA-
TILRAUNIR UM STJÓRNARMYNDUN.
Eins og getið var um í síðustu skýrslu forseta,
þá var það ákveðið á milli Alþýðuflokksins og
Framsóknarflokksins hinn 30. marz 1938, að Al-
þýðuflokkurinn styddi fyrst um sinn stjórn Her-
manns Jónassonar, eða veitti henni hlutleysi, með
þeim skilyrðum, er þar eru fram tekin. Samtímis
var gengið út frá því, að síðar hæfust samningatil-
raunir um stjórnarmyndun, þar sem til mála gæti
komið, að Alþýðuflokkurinn stæði að þátttöku í
ríkisstjórn.
Það sem eftir var árs 1938, var ekki mikið rætt um
þessi málefni, en þegar í ársbyrjun 1939 hófust um-
ræður um mynduri ríkisstjórnar, og þá sérstaklega
í því sambandi, hvaða ráðstafanir ætti og yrði að
gera til viðréttingar sjávarútveginum. Öllum var
það ljóst, að einhver. veruleg átök þurftí til þess að
koma sjávarútveginum úr því ófremdarástandi, sem
hann var þá í.
Af viðtölum við fulltrúa Framsóknarflokksins
kom það brátt í ljós, áð þeir töldu eðlilegast að þrír
höfuðflokkar þingsins tækju höndum saman, bæði
um ráðstafanir til viðreisnar sjávarútveginum og
eins um stjórnarmyndun, ef samkomulag yrði um
málefnin.
Um þetta ritaði svo Framsóknarflokkurinn Al-
þýðuflokknum bréf, þar sem hann lagði til, að hafnir
yrðu samningar milli Alþýðu-, Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokksins um lausri sjávarútvegsmálanna
og annara stórmála, samtímis því, sem gerð væri til-
raun til myndunar sameiginlegrar stjórnar þessara
þriggja flokka,
Samningamenn Alþýðuflokksins skýrðu flokks-
stjórninni frá þessum tillögum, sem fram hefðu
komið, og á fundi sambandsstjórnar 27. febrúar
1939, var eftirfarandi tillaga samþykkt:
„Stjórn Alþýðuflokksins og þingmenn hans sam-
þykkja að fela nefnd þeirri, er kosin hefir verið af
sambandsstjórn til þess að ræða við Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokkinn um meira samstarf, að tilkynna
nefnd Framsóknarflokksins, að Alþýðuflokkurinn
vilji ræða til þrautar möguleikana um stjórnarsam-
vinnu á þeim grundvelli, sem nefndirnar hafa rætt
um undanfarið.“
Upp úr þessu hófust verulegar umræður um þessi
málefni og snerust þær ekki hvað síst um ráðstafan-
ir, sem gera þyrfti til viðreisnar sjávarútveginum.
Þá komu strax fram tillögur*um það, að bezta ráðið
til úrlausnar í þessum efnum, væri að lækka gengi
íslenzku krónunnar. Sama hafði komið fram í milli-
þinganefnd, sem hafði með höndum athugun á rekstri
útgerðarinnar undanfarin ár. Þótt Alþýðuflokknum
væri það mjög á móti skapi, að grípa þyrfti til
slíkra ráðstafana sem gengislækkunar, vildi hann
ekki þegar í upphafi neita umræðunum um það mál,
en setti þegar þau skilyrði af sinni hálfu, að ef
gengisbreyting yrði framkvæmd, yrðu gerðar ráð-
stafanir til þess að launastéttirnar í landinu fengi
uppiborið það tap, með hækkuðum launum að meira
eða minna leyti, sem kaupmáttur krónunnar minnk-
aði við gengisbreytinguna.
Það var frá öndverðu auðsætt, að hinir tveir
stjórnmálaflokkarnir myndu verða tregir til samn-
inga um þetta atriði, en þó kom það á daginn. er
lengra leið á samningaviðræðprnar, að hægt var að
fá samþykkt viss atriði í löggjöfinni um gengisbreyt-
ingu, sem tryggðu verkalýðnum með löggjöf á-
kveðnar kaupuppbætur. Og þegar svo var komið, var
á fundi sambandsstjórnarinnar hinn 31. marz 1939,
bókað eftirfarandi:
„Haraldur Guðmundsson skýrði frá því, að þing-
menn Alþýðuflokksins hefðu komið saman á fund
og orðið sammála um að skýra Framsóknarflokkn-
um frá því, að ef Framsóknarflokkurinn legði fram
gengisfrumvarp, myndi Alþýðuflokkurinn leggja
fram breytingSrtillögur þær, er sambandsstjórn
hefði komið sér saman um á fundi daginn áður, og
færi afstaða einstakra þingmanna Alþýðuflokksins
eftir því, hve mikið af þeim breytingartillögum yrði
samþykkt og enn fremur möguleiki fyrir því, að
einhverjir einstakir þingmenn yrðu méðflutnings-
menn frumvarpsins.“ '
Að umræðum um þetta mál loknum var í sam-
bandsstjórn samþykkt sú tillaga, að hún gæti eftir
atvikum fallizt á að þessi málsmeðferð yrði viðhöfð.
Eins og alkunnugt er, voru síðan samþykkt á Al-
þingi í byrjun aprílmánaðar 1939 lög um gengis-
skráningu og ráðstafanir í því sambandi. Að til-
hlutun Alþýðuflokksmanna fengust þau fyiflbrmæli
inn í löggjöfina, að kaupgjald ófaglærðs verkafólks
og sjómanna hækkaði :rá 1. júlí j.939 sem næmi
helmingi þeirrar hækkunar á framfærslukostnaði,
sem orðið hefði, ef hækkunin næmi ekki yfir 10%,
en % af því, sem hækkunin kynni að fara yfir 10%.
En um leið var kaupgjaldið bundið með lögum til
1. apríl 1940.
Mér þykir ekki ástæða til að rekja ákvæði geng-
islaganna nánar í þessari skýrslu, en vil undirstrika,
að það, sem vakti fyrir Alþýðuflokknum, var fyrst
og fremst, að auka atvinnureksturinn í landinu
með viðréttingu sjávarútvegsins, og í öðru lagi, að
fá í framkvæmd svo miklar launauppbætur til lág-
launamanna, sem unnt væri um leið og gengislækk-
unin gengi í gildi.
En þegar gengismálið var þannig ákveðið, þá var
enn óleyst hitt atriðið, hvort mynduð yrði sam-
steypustjórn fyrrgreindra þriggja stjórnmálaflokka.
Um það fóru fram ítarlegar samningatilraunir
og bréfaviðskipti milli flokkanna allra, og skal ég
leyfa mér að rekja aðalefni úr bréfi Alþýðuflokks-
ins, sem um þetta mál fjallar, og varð grundvöll-
urinn að aðgerðum hans í málinu að lokum. Þar
segir svo, í höfuðdráttum að efni til:
Alþýðuflokkurinn telur æskilegt að samvinna
geti tekizt milli hinna lýðræðissinnuðu flokka í
landinu um ráðstafanir til þess að vernda og efla
lýðræðið og tryggja sjálfstæði og hlutleysi þjóðar-
innar. Jafnframt er honum að sjálfsögðu ljóst, hví-
líkir erfiðleikar og hættur geta steðjað að íslenzku
þjóðlífi vegna stjórnmálaástandsins í álfunni og
ófriðarhættunnar, sem yfir vofir, og nauðsyn þess,
að höfuðst j órnmálaf lokkarnir hali samvinnu um
ráðstafanir til að mæta slíkum atburðum.
Samkvæmt þessu getur flokkurinn fallizt á, að
tekin verði upp samvinna milli þeirra þriggja stjórn-
málaflokka, er um ræðir, og vinni þeir sameiginlega
að lausn þessara mála.
Alþýðuflokknum er ljóst ástand sjávarútvegsins,
sem stafar af aflaleysi og markaðsörðugleikum und-
anfarin.ár, og nauðsyn þess að ráðstafanir séu gerð-
ar til þess að bæta afkomuskilyrði hans og koma
rekstri hans á heilbrigðan grundvöll.
Alþýðuflokkurinn telur lausn sjávarútvegsmál-
anna svo aðkallanai, að ekki sé rétt að þingið leys-
ist upp án þess að tilraun sé gerð til þess að leysa
þau mál. Eins teljum við, að þótt þetta þing yrði
rofið og efnt til nýrra kosninga, sé ekki ástæða til
að ætla, að á afstöðunni til þessara mála yrði veru-
leg breyting frá því, sem nú er, á hinu nýja þingi.
Hins vegar gæti svo farið, ef ekkert verður aðhafst
nú þegar, að verulegur hluti útgerðarinnar stöðv-
aðist áður eh hið nýja þing kæmi saman og tæki
málin upp að nýju. En slíkt ástand hlyti að leiða
af sér stórkostleg vandræði í gjaldeyris-, viðskipta-
og atvinnumálum þjóðarinnar. En þótt við lítum
þannig á, teljum við með öllu ógerlegt, að sú verðT
hækkun, sem leiðir af gengislækkuninni, lendi óbætt
og með fullum þunga á þeim stéttum, sem verst
eru settar í þjóðfélaginu.
Þau skilyrði, sem Alþýðuflokkurinn hlýtur að
setja fyrir þátttöku sinni í ríkisstjórn á framan-
greindum grundvelli, eru þessi, — og skulu hér
raktir höfuðdrættir þessara skilyrða:
1) Að piðnlærðu verkafólki, sjómönnum og öllum
þ^im, sem kaup taka í peningum eftir samningum
milli stéttarfélaga og atvinnurekenda eða viður-
kenndum töxtum, svo og láglaunafólki í öllum
stéttum ,enda þótt iðnlært sé eða fastlaunað, sem
hefir undir 3600,00 kr. árstekjur í Reykjavík og
hlutfallslega lægra í öðrum landshlutum eftir viss-
um reglum, verði tryggð með lögum kauphækkun.
ekki síðar en 1. júlí 1939, og síðan aftur 1. jan. 1940,
og eru þar tilgreind ákvæði þau, er síðar voru setl
í gengislögin, er ég áðan nefndi.
2) Að gerðar yrðu ráðstafanir til þess að koma á
húsaleigulögum, verðlagseftirliti og öðru, er dragi
sem mest úr dýrtíðinni, er gengisbreytingin hefði í
för með sér.
3) Að .ekki yrði dregið úr opinberum framkvæmd-
um eða atvinnubótum.
4) Að tollar á nauðsynjavörum yrðu ekki auknir,
en ráðstafanir gerðar til þess að ná sköttum a£
vaxtafé.
5) Að umbótalöggjöf sú, sem Alþýðuflokkurinn
hefir staðið að, verði ekki skert.
6) Að ríkisstjórnin beiti sér fyrir almennri at-
vinnuaukningu í landinu, m. a. með því að öll skip,
sem til þess eru hæf, verði gerð út; að tryggður
verði gjaldeyrir til þess að fá ný skip; að veitt verði
fé til styrks og lána til bygginga nýrra vélbáta; að
lögð verði fram Vz millj. kr. á árinu 1939 og Vz
millj. kr. 1940 sem lán og styrkur til byggingar
verkamannabústaða í Reykjavík, og samsvarandi
upphæð miðað við íbúatö}u annarra bæja og kaup-
staða; að æskulýðsvinna verði aukin og skipulögð;,
að ríkið og Reykjavíkurbær reyni allt, sem unnt
er til að hrinda í framkvæmd hitaveitunni.
Á fundi sambandsstjórnar 14. apríl 1939 var síð-
an samþykkt að ganga til stjórnarmyndunar méð
Framsóknarflokknum og Sjálfstæðisflokknum á.
grundvelli þeirra mála, er ég hefi lýst hér að fram-
an, og á þeim fundi valdi stjórn Alþýðuflokksins
og síðan þingflokkurinn Stefán Jóhann Stefánsson
sem fulltrúa sinn í ríkisstjórninni.
Þessi ríkisstjórn tók við völdum 18. apríl 1939 og
hefir starfað síðan.
Þegar stórveldastyrjöldin brauzt út, var öllum
það ljóst, að vegna áhrifa hennar myndi vaxa veru-
lega dýrtíð í landinu.
Á haustþinginu 1939 kom það þegar til orða, að
breyta þyrfti fyrri ákvæðum gengislaganna um upp-
bætur til handa verkamönnum, sjómönnum og öðr-
um láglaunastéttum vegna hraðvaxandi dýrtíðar.
Að lokum náðist um þetta samkomulag milli allra.
þriggja stjórnarflokkanna um árainótin 1939 og
1940. Samkomulag þetta var samþykkt á Alþingi
4. janúar 1940 sem breyting við gengisskráningar-
lögin. Var þar m. a. ákveðið, að lögin hvað snerti
kaupgjaldsbindinguna skyldu gilda út allt árið
1940. En um leið voru gerðar mikilvægar breyting-
ar um uppbót á kaupgjaldi, bæði á þá leið, að þær
náðu til miklu fleiri manna en áður, eða til allra
verkamanna, sjómanna, verksmiðjufólks og iðnaðar-
manria, sem kaup taka samkvæmt samningum milli
atvinnurekenda og stéttarfélaga, eða kauptöxtum,
sem stéttarfélögu hafa sett eða giltu fyrir gildistöku
þessara laga.'
Kaupuppbótin var ákveðin minnst 75% af auk-
inni dýrtíð, reiknað út ársfjóröungslega eftir á, og
allt upp í 80% af aukinni dýrtíð. Þessi ákvæði náðu
til allra þeirra, er höfðu 1,50 kr. eða minna um
tímann. í öðrum flokki eru svo þeir, sem hafa í
kaup krónur 1,51—2,00 á klukkustund, og skyldi
hækkun þeirra nema % af framkominni dýrtíðar-
aukningu, og í 3. flokki kaup þeirra manna, sem
hafa 2,00 kr. á klukkustund, og á launauppbót þeirra
að nema Vz af dýrtíðaraukningunni.
/