Alþýðublaðið - 16.01.1941, Blaðsíða 2

FIMMTUDAGUR 16. JAN. 1940
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
E
INS og ég jat um í fyrri
grein minni og mörgum
hefir orðið tíðrætt tum mndan-
farið, luefir hin nýja visitala sem
neiknuð er á grundvelli búreikn-
inganna, orðið nokkru iægri fyrir
sfðasta ársfjórðung 1940, heldiur
en hin eldri vísitaia kauplags-
nefndar hefði orðið, ef hún hefði
verið reiknuð áfram óbreytt. Skal
ég nú reyna að skýra í hverju
pessi rnunur liggur. Janúar-
Siðari ggrein Jýns BlömdiSi
Þjóðsögurnar um visitöluna
mánuður 1940 hefir verið reiknað
uir út bæði með gamla og nýja
laginu og fer hér á eftir yfirlit
er sýnir hvemig útgjaldaupp-
hæðimar skiftast á aðalliði visi-
tölunnar.

Útgjaldaupphæð með janúarverði 1940.
Skv. nýja laginu. Skv. gamla laginu.
kr. % kr. %
Matvörur 1910,08 44,2 1954,41 44,5
Eldsneyti og ljósmeti 315,73 7,3 253,94 5,8
Fatnaður 716,31 16,6 849,04 19,3
Húsnæði 786,02 18,2 762,31 17,3
Ýmisleg útgjöld 593,99 13,7 575,67 13,1
^ Samtals 4322,13 100,0 4395,37 100,0
I -fljóðu bragði virðist munur-
inn ekki ýkja mikill, aðalmun-
ixrinn á hinni hlutfallslegu skift-
Jíngu: í aðalfloikka er sá að elds-
neytis- og ljósametisliðurinn er
hiutfalLslega nokkuö hærri í nýjju
visitöiunni, en fatnaðarliðurinn
lægri.
En innan flestra aðalliðanraa er
taisverðuir munur á skiftingunni
i vörutegundir, eins og vænta
mátti, þar sem gamia vísitalau var
byggð á áætlun. T. d. má nefna
að neyslan af inmlendum land-
búnaðara'úfðuim, sérstaiklega kjöti
og najóik, reyndisit mikið og lágt
jáætíuð í gömliu vísitölunm, þann-
ig að neyzlan af kjöti er tæp-
lega þriðjungi meiri í hinni nýju
vísitölu en áður og af mjólk rúm-
lega tvöfalt meiri. Aftur á móti
neyndist fiskneyzla talsvert minni
og sama máli gegnir um korti-
vörur. Þessar innbyrðis bieyting-
ar á magni einstakra vöruteg-
unda skipta þó frekar litlu máli,
þar sem verðbreytingamar em
sitt á hvað, — t. d. hefir kjöt
hækkað meira en komvörur, en
fiskur meira en mjólk — en það
sem aðaliega sfcifti máli að þessu
sinm vom þær breytingar, sem
lurðu á útgjalidaliðuum ýmisleg
útgjöld.
í eldri vísitölunni var ekfci gerð
nein tilraun til að áætla hvaða
útgjjöld ætti að taka með í þenn-
an: lið, vegna þess að mjðg er
örðugt að áætla neitt !um
samsetning hans, nema hægt sé
að styðjast við búreikninga. Þessi
liður var því látinn taka sömu
hæltkunum og lækkunum og hin-
ir aðaliiðimir að undansídldri
húsaleigunni, sem bannað hafði
verið að hækka.
Búreikningamir sýndu hinsveg-
ar, að méðal hinna „ýmisiegu
útgjálda er talsvert af útgjöldum
sem hækkað höfðu minna, heldur
héidur en hinir aðalútgjald:aliiðiirni.r
(imatvöTur, eldsneyti og fatnaðurj.
Nokkuð af útgjöidum þessum bef
ítr hækltað í svipuðum hlutföll-
um og kaupgjaid t. d. hjálp til
þvotta, húshjálp, bílar og stræt-
ísvagnar og þá draga þessi út-
gjöld vísitöhina niðuir Niokkrir liðiir
ihafa ekkert hækkað t. d. afnotagj.
útvarps, félagsgjöld, bíó og leik-
liús (sem að visu skipta mjög
litlu máli), og aðrir hafa hækkað
taisvert minna en fyínefndir að-
alliðir t. d. tóbak, öl og gos-
drykkir1, sjúkrasamlagsiögjöld,
blöð, sími o. fl.
Miklar iíkur em til þess að
ýms af þessum útgjöldium hækki
vemilega á næstunni, þegar far-
ið er að gneiða kaupuppbót í
fuilu samræmi við dýrtíðina, t. d.
hjálp til þvotta og húshjálp, ‘bíl-
ar, sum hafa þegar hækkað veru-
lega um áramótin (sjúkrasamlag
ið), blö'ðin hækka sjálfsagt inn-
an skamms o. s. frv.
Það er því öldungis ástæðu-
laust að halda að það verði launr
þegum framvegis óhagstætt, að
þessir nýju útgjaldaliðir em tekn-
ir með í vísitölureikninginn, þó
svo neyndist að þessu sinni, auk
þess sem telja má nokkumveg-
inn víst að þeir lækki ekki eins
ört og aðrir útgjaldaliðir, ef
vísitalan skyldi einhvemtíman
iækka á ný. En auk þess, það
er ekki hlutverfc kauplagsnafnd-
ar eða Hagstofunar að reikma
vísitöluna þannlg, að sem mest
hækkun verði á hverri, heldur
að niðurstaðan verði sem réttust,
eftir þeim upplýsingum, sem fyr-
ir liggja. Það er hverjum manni
skylt að hafa það, sem rétt reyn-
ist, enda þótt það. kunni aðkoma
illa heim við augnabI ik shagsníu ni
hans eða óskir.
Mér er kunnugt um það, að
Alþýðuflokksmenn hafa fundið að
því við Alþýðublaðið, að það hef-
ir ekki á sama hátt og Þjóðvilj-
inn ráðist á visitölureikiníiingmn,
þar sem hann muni vera óvin-
sæll meðal verkamanna. Ég held
að Alþýðuflokkurinn, eða verka-
lýðshrieyfingin yfirleitt, eigi enga
framitíð fyrir sér, ef látíó
er undan þeim óvitaskap að
mæla alltaf eins og fólkið vill
heyra, hvort sem það er á rök-
Um byggt eða ekki, sum mál
eru þannig vaxin að það er til-
tölulega auðvelt fyrir óhlutvanda
menn að vilia almenningi sýnir
úm þáu í bili, en ég hefi þá trú
á heiibrigðri skynsemi almenn-
ings, að hverjum þeim flokki,
sem vill beygja sig fyrir stað-
reyndunum og rödd skynseminn-
ar, muni vel farnast áður lýkur.
Með þessum ummælum vil ég
á engan hátt amast við skyn-
samlegri gagnrýni á gruindvelli
vísitölunnar, eða mælast uindan
opinberum Umræðum um hana,
ef þær eru ekki byggðar á hleypi-
dómum eða misskilningi. En það
ætti að vera lágmarkskrafa að
menn kynni sér eitthvað málin,
áður en þeir felia sleggjudóma
sfna.
Ég hefi nú reynt að skýra í
hverju það liggur að hækkun
hinnar nýju búréikningavísitölu
er nokkuð minni fyrir síðasta árs-
fjórðung 1940, heldur en orðið
hefði, ef reiknað hefði verið með \
hinni eldri vísitölu kauplagsnefnd
ar óbreyttri. Munurinn liggur að
langmestu: leyti í því, að hæfck-
unin á útgjaldaliðunum „ýmis-
leg útgjöld" er minni í hinni
nýju vísiíölu, en í þeirri gömlu
og dregur það að þessu sinni
heildarvisitöluna niður um nokk-
uir stig, en mu-nurinn er einnig
sá, að áður voru svo að segja
engar sjálfstæðar upplýsingarum
þennan útgjaldnlið, en nú er hann
byggður á mjög sæmilegum
grundvelii.
En ég hefi orðið var við ýms-
ar aðrar skýringiar manna á með-
al á þessum mismun og því
hversu óeðÞ’ega lág visitalan sé,
en fiestar eru þær byggðar á
misisfcilningi eða Öðru verra.Skal
ég nú minnast á nokkur slík at-
riði. ,
Vfsitala ob baapnppbðt.
Það virðist næsta algengt að
rugiað sé saman vísitölunni og
kaupgjaldsuppbótínini, sem reikr,-
uð er samkvæmt visitölunni. Var
það t. d. gert í áminstri grein
„húsmóður“ i Visi. Kaupuppbótin
hefir ekki verið nema um 1/2—3A
af hækkun vísiiölunnar, svo á
þessu tvennu er mikill munur,
auk þess hefir kaupuppbótin kom
ið eftir á. 3 síðustu mánuði árs-
iras var kaupuppbótin t. d. frá
19,3o/o til 27% en hækkun vísi-
tölunnar fyrir þessa mánuði er
orðin 42°/o að meðaltali. Tekj-
urnar hafa því að öðru óbreyttu
þurft að aukast um 15—23°/o til
þess að fólk fengi fulia dýrtíð-
aruppbót þessa mánuði. Vitan-
lega -er þetta mijög tilfinnanle/ít
og máski ekki undrunarefni, þótt
einhverjum dytti í hug að skella
skuldinni á vísitöluna, sem kaup-
uppbótin var reiknuð eftir.
Vfsitala baHpIagsnefndar
ob visftala HaBstofaanar
Mér er sagt, og staðfestir frá-
sögn Mgbl. það einnig, að eiinn
af þeim mönnum, sem haidið
hefir búrieikninga fyrir kauplags-
nefnd hafi á Dagsbrúnarfundin-
um á nýjársdag m. a. skýrt fund-
armönnum svo frá, að Hagstofan
hafi komist að þeirri niðurstöðu
að dýrtlðin væri oi'ðin 60«/o, en
búreikmngamir sýndu aðeins 42o/o
hækkun. Ég befi heyrt úr fleiri
átturn talað um þessar mismun-
andi niðuirstöðut. Þetta er l)yggt
á algerum misskilningi. Hagstof-
an hefir jafnan birt mánaða lagar
vísitölur fyrir matvæii. En maí-
vælin eru aðeins einn li.ður fram-
færslukostnaöarins, — að vísu
stærstí liðurinn —, og er þetta
því ekki visitala framfærslu-
kostnaðar. Eftir að farið var ab
reikna vísitölu framfærs’ukostn-
aðar mánaðiarlega, þ. e. hina svo
kölluðu vísitölu kauplagsnefnd-
ar, hefir vísiiala Hagstofunnar
fyrir matvörur verið einn iiður-
jnn í vísitölu kauplagsnefndar og
verið reifcnuð nákvæmlega eins.
Svo er enn. Vísitala Hagstofuinn-
ar fyrir matvörur er aðeins einn
liðurinn í vísitölu framfærslu-
kostnaðar (kauplagsnefnda r) og
byggö á búreikningunUm oins og
hún.
Vísitalan fyrir matvörur sýnir
um 60°'o hækkun frá því fyrir
stríð (nánar tiltekáð jan.—marz
1939), en hvers vegna ættí hækk-
un niatvaranna einna að vera
mælikvarði á dýrtíðina? Fyrir
því er engin skynsamleg ástæða,
enda er mjög vafasamt að það
ýæri launþegunum hagkvæmt
þegar til lengdar lætur, að miða
kaupgjald sitt eingöngu við verð-
lag á matvörum.
Mér skilst að mörgum finrríst
húsaleiga sú, sem reiknað er méö
í vísitölunni, rúmr." 65 kr. á mán-
uði, óskiljanlega lág, og telji þar
með fu'ndno eina skýriugu á því,
hve lág \ bitalan sé. Þessi skýT-
ing eýnir máske betur en ma ’gt
arrnað uve tamt möunum er áð
draga ;ilyktanir sinai að litt hugs-
uðu máli, því ef fo e-dan væri
irótt, ætti ályktunin að vera þver-
öfug.
Ég sikal geta þess, að húsa-
leiguliðurinn var áður mikiu
hærri í hirani árlegu: vísitöLu
Hagstofunnar, en var lækkaður
eftir að ■kauplagsíniefnd tók td
sfarfa, eftir að gerð hafði vorið
ramnsókn á því með aðstoð Hag-
stofinnnar, hve mikla húsaleigu
verkamenn myndu almennt
greiða. Niðurstaðan var sú, að
húsaleigan myndi vera um 20°/o
—- eða e'nn fímmti hluti — af út-
gjöldunu n, eins og þau voru með
þáverandi verðlagi. Búmeiluiing-
amir sýndu mjög svipaða niðar-
stöðu.
Ég skal ekkert um það fjöl-
yrða, hvort hún er rétt, en aðeins
benda á það, sem ekki virðist
öllum ljóst, að þvi hærri sem
húsaleigan hefði verið ákveðin,
þvi lægri væri vísitalam nú. Eins
og hver maður1, sem skilur hvem-
ig visitalan er réiknuð, sér við
nánari^ íhugun, draga þeir út-
gjaklaliðir, sem minnst hafa
hækkað, víiitöluna nvður, en þeir,
sem mest hafa h ækkað, hækka
hana. Nú hefir húsaieigunni ver-
ið haldið niðri með lögum. Húsa-
leiguiiðurinn hefir því haldizt ó-
breyltur, og er það því launþeg-
unum hagkvæmast, að hann sé
áæílaður sem lægsíur, þegar visi-
talan er réiknuð.
ksílitosveifliiritar.
I Hugsum okkur, að er einar
breytingar yrðu á verðiaginu, að
einstakar vörutegundir, svo sem
kindakjöt og kariöflur, hækkuðu
í verði suma mánuði áísins, en
lækkuðu aðra, en verðbreyiing-
amar væru anmars hiraar sörnu
frá ári til árs. Væri .raokfcurt vií
í því að fara að hringla með
álit kaupgjald í iandinu í hvert
skifti, þegar áfstíðarbieytingar
yrðu á verði nokkurra vömteg-
unda, ef verðiag'ð væri að öllu
öðru leyti óbrieitt ? Meðan vísi-
t'ala framfærsltikostnaðar var að-
eins reiknuð einu sinni á ári,
kornu þessar árstíðasveifiur ekki
tíl graina, þvi visitalan miðaðast
við verðlagið eiran ákveðinra dag
(í. okt.). En þegar farið er að
reikna vísitöluna mánaðariega og
breyta kaupinu mánaðar'lega eftir
visitölunni, er óhjákvæmilegt að
nema burtu þær breytingar á
verðlaginu, sem eingöngu stafa
af árstiða. sveiflum á eiustökum
vöiutegundum. Hefir það verið
gert nú með hinni nýju vísitölu,
hvað snertir nýtt kindakjöt, cgg,
kartöflur og gulrófur. Þióðvilj-
inn telur þessa breytingu mjög
varhugaverða, án þess að útskýra
í hverju hættan er fólgin, en les-
endur blaðsins geta hugsað sitt
af hverju. 1 stuttu máli er jöfn-
Unin í því fólgin, að aðeins er
tekið tillit til þeirra breytinga á
verði þessara vöirutegunda, sem
eru mnfram hinar venjulegu árs-
tíðabreytíngar á verðinu, sam-
kvæmt reynslu 10 síðustu ára.
Til þess að skýra hver’ áhrif þetta
hefir á visltöluna skal sem dæmi
tekið verð á nýju kindakjöti. Það
er venjuiega hæst mánuðina júlí
og ágúst, en lægst mánuðina okt.
og nóv. Ef nú er hætt að taka
tillit til árstíðasveifianna verður
visitalan lægri í júlí og ágúst en
hún ella hefði orðið, en hærri í
okt. og nóv. Þessi breyting hefir
því ékki lækkað vísitöluna fyrir
síðasta ársfjórðung 1940, þvert
á móti.
Aðférðin, siem notuð er við
þessa útreikninga, er nákvæm-
lega hin sama og notuð er við
útreikning sænsku visitölunnar.
Ég get þessa aðeins til þess að
inenn haldi ekki, að þetta sé eitt-
hvert uppátæki, sem Hagstofan
eða kauplagsnefnd hafi flundið
upp á og eigi sér enga fyrír-
mynd. 1
\
llB ofl stelnolfa.
Fyrrnefndur Dagsbrúnarmaður
gaf meðal annars þær upplýsing-
ar á fundinum, að hann hefði
raotað steinoiíu til upphitunar, en
hún hefði hækkað minna í verði
en annað eldsneyti. Þetta gæti
meðal annars skýrt það, að vísi-
talan, sem byggð er á búTeikniing-
Unum, væri lægri en hin eldri
vísitala hefði oirðib. Einnág taldi
hann, að neyzlan af eggjum
myndi rninni vegna þess, hve
eggin væru dýr, og hefði þetta
sömu áhirif. Ég hefi þegar skýrt
af hværju mismunurinn staíar að
lángmestu leyti, en nefni aðeins.
þessar röksemdir til þess að sýna
hvers virði þær eru. Ársneyzlan
af steinolíu samkvæmt búieikn-
ingunUm er 29V2 I- og iiafa því
ekki margii1 farið að dæmi þessa
manns. Þetta magn af steinolíu
kostaði 1. okt. 11B0 kr., svo
það hefir sáralítil áhrif á vísi-
tölima.
Ársaieyzlan af eggjum er sam-
kvæmt búreikningunum rúm 9
kg., en vax samkv. áætlun eldri
vísitöiunnar 8 kg. Þar sem eggin
hafa hækkað sérstiaklega mikið
síðustu mánuðina, verkar þessi
aukning hinnar áætiuðu eggja-
neyzlu heldux til hækkunat vísi-
tölunnar, en ekki til lækkunar.
Annars var verðið á eggjtum
mestan hluta þess tímabils, sem
vísitalan er byggð á (1. júlí 1930
Frh. á 3. síðu.