Alþýðublaðið - 28.02.1941, Blaðsíða 3

ALÞÝÐLSLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 28. FÉBfc 1941.
ALÞÝÐUBLABIÐ
-♦ i
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson (heima) Hringbraút 218. 4903: Vilhj. S. Vilhjáms-
son (heima,) Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 3.00 á mánuði. 15 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. F.
Dauðadómar í Noregi.
MERKILEGT mætti þa®
heita, ef fréttin, sem barst
hirugað í gær, um a'ð fimm NorÖ-
menn hef&u í fyrradag verið
dæmdir t‘l dauða af þýzkum her-
rétti í Noregi, hefir ekki vakiö
ýmsa menn hér á landi til alvar-
legrar íhuguimr.
Síðan Bretar hertóku ísland
hafa margir á meðal okkar bæði
talað og ritað þannig, að ekki
hefir verið hægt að merkja, að
þeir gerðu nokkurn greinarmun
á hernámi islands og hernámi
Noregs eða annarra þeirra landa,
sem Þjóðverjar hafa lagt umdir
sig. Um kommúnistai og nazista
þarf ekki að ta’.a: Þeir hafa eklri
aðeins reynt að xugla dömgreind
almennings í þessu efni. Þeir
hafa beinlíms breitt það út, aö
þaiu lömd, sem hefðu verið her-
teliin af Þjóðverjum, væru sæl
i samanbur'ði við okkur, og ekk-
ert tækifæri látið ónotað tii
þess að ráðast á Brfetland fyrir
kúgun og rægja brezka setuiiði)
hér, hvað lítið sem út af hefir
borið í sambúðinni við það og
þó raunar oftast án nokkurs til-
efnis-
Við þessa „fimmtu her.deild"
hér er þýðingarlaust að tala með
rökum. Hún er vitandi vits, ef
vit sky’.di kalla, í þjónustu Hit-
. lers og Stalins • til þess að reka
hér moldvörpustarf gegn því ríki,
sem nú heldur uppi merki frelsis-
ins og lýðræðisins gegn þýzka
nazismanum og einræðisiíkjun-
um, sem styðja hann. En gefur
ekki fréttin um dauðadómana í
Noregi flestum öðrum tilefni til
þess að gera alvarlegan saman-
burð á því ásíandi, sem frændur
okkar, Norðmenn, eiga nú við að
búa undir ógnarstjórn þýzka inn-
rásarhersins, og því friðsamlega
tvíbýli, sem hér hefir verið síðan
brezka setuliðið kom hingað?
Að sjálfsögðú mun enginn Is-
lencingur neúa því, að hann hefði
mik’iU heldur kosið að vera án
þess. að fá hingað er’.endan her.
En úr því, að við fengum ekki
að ha’.da hlutleysi okkar og Iiand-
ið var hsrtekið —■ það var bein
afleiðing innrásarinnar í Noreg
þá niegum við eftir þá reynslu,
sém fengin er bæði hér og ann-
ars staðar, áreiðanlega hrósa
happi yfir því, að það varð
brezkur her, en ekki þýzkur. Þess
munu ekki mörg dæmi í verald-
arsögunni, að heftekið land hafi
fengið að halda frelsi sínu
eins tiltölulega óskertu og orð-
ið fyrir e'.ns litluim búsifjum og
ísilandi af hinu brezka setuliði,
Það herir flutt að sér flestar sín-
ar nauðsynjar frá útlöndum og
gneitt þær vörur, sem hér hafa
verið keypíai*. við fullu verði.
Það hefir yfirleitt greitt verka-
möuinum ,sem hjá því hafa unnið,
viðurkeninda taxta verka’.ýðsfé-
laganna. Það hefir ekki blaindað
sér inn í stjóm landsins. Engiinn
embættismaður hefir orðið að
víkja sæti af þess völdum. Út-
varpið hefir eftir sem áður ó-
hindrað getað flutt stríösfréttir
frá Berlín alveg eiins og frá Lon-
don. Blöðin hafa getað skrifað
hvað, sem þeim hefir þóknast.
Hinar daglegu, rætnislegu árásir
kommúnistablaðsins hafa meira
að segja verið iátnar afskifta-
lausar. Einu árekstramir, sem
fyrir hafa komið í sambúðinni tog
því nafni er hægt að nefna, era
fangelsUn tveggja manna og
f’.uitningur þeirra til Bretlamds
fýrir að hafa í fóram sínum
leynilegar útvarpsstöðvar og
gera sig að minnsta kosti lik-
lega til þess að nota þær við
njósnir um setuliðið, og fang-
elsun nokkurra kiommúnista —
sem þó síðar vora afhentir ís-
lenzkum stjómarvöldum — fyrir
að dneifa undirróðursbréfi á
meðal hermannanna með áskorun
til þeirra uim að brjóta heragann
og óhlýðnast yfirmönnum sínum.
Það hefir, að minnsta kosti af
komríiúnistablaðmu, töluveri veð-
ur verið gert út af þessum
tveiimur tílfellum og verið talað
ttm ofbeldi og kúgun í sambandi
við þau. En hvemig halda menn
eftir þær fréttir, sem nú hafa
borizt frá Noregi, að þýzka setu-
liðið þar hefði tekið á slíkium
atburðum? Við vitum ekki fyrir
hvað Norðmennimir fimm hafa
verið dæmdir til dauða af hinum
þýzka herrétti þar og tvö hundr-
uð að ir verið teknir fastir, nema
það, sem, frétíinni fylgdi, að það
hefði verið fyrir njósnir. En við
vitum, að í byrjun þessamánaðar
voru þrír Norðmenn dæmdir til
ídauða af herréttí í Bergeri fyrir
að ha'á leynilegar útvarpsstöðvar
og nota þær til að senda upp
lýsingar um þýzka setuliðið í
Noregi. Og hvað er1 orðið úr
frelsi og velmegun Norðmanna
undir stjóm innrásarhersins? Mat-
væ’abirgðir landsins hafa verið
ge"Car upptækar handa innrásai>
hernum, en norsku þjóðinni ver-
ið úthlu aðir hungurskammtar. At
vinnu’ausir verkamenn, sem stöð-
ugt fer fjölgandi, eru fluttirnauð
ugir til Þýzkalands tíl þess að
þræ’.a fyiir nazistastjórnina sem
matvinnungar. Verka'.ýðsfélögin
hala verið svift samningsréttiin-
um, stjórnir þeirra settair af og
lannin verið ákveðin með vali-:
boði af yfirstjórn innrásarhersins.
Norskur nazisti hefir verið lát-
inn mynda leppstjóm í Oslo, en
þýzkur lamdstjóri verið sendur
þangað sem raunveru’ega ræður
ÖIlU. Bæjarráðinu í Oslo hefir
ve ið vikið frá og með’.imir þess
fe.tir teknir fastir. Útvarpið fær
ekki að f'.ytja neinor aðrar fregn-
Frh. á 4. sfðu.
Stefán Jóh. Stefánsson:
a vornffi
Guðlaugur Rosinkranz:
Svíþjóð á vorum dögum.
Útgefandi: Norræna fé-
lagið. Reykjavík 1940.
ASÍÐUSTU og verstu tímum,
er olt farið Iítilsvirðandi orð-
um um norræna samvinnu. Það
gr eins og hlakki í sumum mönn-
um yfir þvi, að samvinna Norð-
urlanda hafi brugðist, þegar mest
reið á. En þeir grunnfæru dómar,
er feldir hafa verið um þessi
málefni, eiga sér engan stað í
staðreyndum. Sannast sagna er
það þannig, að samherjar Norð-
urlandanna hefir fyllilega staðist
sina prekraun. Norðurlöndin öll,
og þó einkum Svíar, veittu Finn-
um, á mestu hörmungartímurn
þeirra, þá beztu og áhrifaríkustu
hjálp, sem urant var. Af gögraum
þeim, er fyrir liggja, en hér verða
ekki rakin, er þetta auðsainnað,
enda munu Finnar þjóða fúsastir,
viðkenna að játa þessa stað-
reynd. Hin ömurlegu örlög bæði
Danmerkur, en þó einkum Nor-
egs, er hófust 9. april.s. I., voru
á þann veg, að hin Nórðurlanda-
ríkin, fengu þar engu um þoikað,
en. á rnargan hátt hafa þau þó
sýnt það, og þó einkum Svíþjóð.
gagnvart Noregi, að allt var gert
til þess að bæta úr hörtnungun-
um og veita þá beztu aðstoð, er
unnt var með byggingum nýrra
býla á rústum eyðilegginganna,
með matvörasendingum o. fl. Og
þegar þessi ömurlegi þáttur í
sögu Norðurlandartkjarana verður
skráður, er ég ekki í noldkrum
vafa urn það, að samúð,
skilningur og gagnkvæmur
stuðningur, þessara miklu menn-
ingarríkja verður fyllilega viður-
kenndur.
Það er alyeg vafalaust, að af
Norðurlandarikiu'num fimm, er
Svíþjóð fyrir flestra hluta sakir
þróttmesta og öflugasta ríkið.
Það er fólksflest, auðugast og
áhrifaríkast. Er það því alveg
ómetanlegt er endurbyggingin
byrjar, að stríðinu loknu, ef þessu
ríki tekst að standa utan við
sjálfan höfuð-hildarleikinn, og
verða á eftir forystuþjóð Norð-
urlanda, við endursköpun hins
aukna norræna samstarfs, albú-
ið til aðstoðar við öll hin frænd-
ríkin. Og það er sízt að efa,
að það merkilega hlutverk verði
vel af höndum int.
Fyrir tíltölulega fáum árum
voru það mjög fáir íslendingar,
e ’ j ekkt i S /iþjóð, hið undurfagra
land, og þá m'klu menningarþjóð,
er þar býr. En á allra síðustu ár-
Um, hefir þetta fær'st í betra borf,
og með hverju árinu, sem hefir
liðið, allt fram að ófriðarbyrjun,
hefir þeim Islendingum fjölgað,
er leitað hafa tíl náms.dvalanog
helmróknar í Svíþjóö. Þannighef-
ir þekking manna og skilningur
ihér á landi vaxið, hvað snertir
þetta ágæta menningarríki. En þó
mætti þar gjaman við auka.
A’lir þeir, er á síðustu árum
hafa kynnst hér á landi norrænni
samvinnu kannast við Guðlaug
Rósinkranz. Hann hefir um langt
skeið verið ritari Norræna fé-
lagsins á íslandi. Hann er einn
af aðaláhugamönnum norrærmar
samvinnu hér á landi, duglegur,
ósérhlífinn og áhugasamur. Hann
hefir dvalið mörg ár í Svíþjóð
við nám, kynnst landi og þjóð
mæta vel. Nú hefir hann ritað
prýðilega bók: „Svlþjóð á vor-
tim dögum“.
Um mörg undanfarin ár hefir
þjóðfélagsþróunin í Svíþjóð vak-
ið hina mestu athygli meðal stór-
þjóöanna. Fegurð Svíþjóðar er
fjölmörgum kunnug, og til þess
lands streymir árlega, þegar að-
stæðumar leyfa, óteljandi fjöldi
ferðamanna, er dáist að fegurð
landsins og menningu þjóðarinn-
ar. En fæstir þessara ferðalanga
hafa skilyrði tíl þess að meta
og skilja þá aðdáunarverðu þró-
un —■ eða byltíngu — er átt hef-
ir sér stað í þjóðfélagsmálum
Svía, eftir það, að alþýðuhreyfing
in festí þar rætur. En þó hafa
æði margir beinlínis ferðast til
Svíþjóðar, til þess að kynnast
þar hinum nýju norrænu félags-
málastraumum, og skýra frá þeim
til fyrirmyndar. Einn af þekkt-
ustu þesskyns bókum er rituð
af amerískum rithöfundi, Marquls
W. Childs, er skrifað hefír hina
ágætustu bók um hina nýju —
og gömlu •— Svíþjóð: „Sweden
The Middel Way“, þar sem að
höfuðkaflar bókarinnar fjalla um
alþýðu- og samvinnuhreyfiraguna
í Svíþjóð og áhrif jafnaðarstefn-
unnar á land og þjóð. Og eng-
in bók verður skrifuð um Svíþjóð
„á voram dögum", án þess að
geta ýtariega þeirra þjóðfélags-
hreyfinga, er mest hafa mótað
hina nýju Svíþjóð — hina fé-
lagslega proskuðu sænsku þjóð.
I bók sinni hefir Guðl. Rósin-
kranz tekist prýðilega að draga
upp skýra mynd af hinni glæsi-
legu sögu Svíþjóðar, fegurð og
margbreyttni landsins, auði, menn
ingu og einkennum þjóðarinnar.
Fyrsti og lengstí kafli bókarinnar
Land og þjóð, er fjörlega og
skemmtilega ritaður og prýddur
mör,gum ágætum myndum. En sá
þáttur ritsins, er fjallar um skap-
lyndi og önnur einkenni Svía,
finnst mér einna sístur og sumar
lýsingarnar koma ekki heim við
hin lithi kynni min af Svium: Og
í þessum bókakafla sköplast hðf-
undinum mest meðferð málsins,
og notar þar sumstaðar hálf
sænsk orð í stað íslenzkra („tíl-
talsorð’* í stað ávarpsorða), eða
rag’ar jafnvel saman sænskum
og íslenzkum orðum, með ólíkri
merkingu. Þar til má nefna setn-
inguna: „sem rak fyrir vindi og
vog“. Orðið voigur í íslenzkn
merkir vfk, en sænska orðið vág,
þýðir alda. En þetta era aðeins
smávægilegir gallar, sem á engan
veralegan hátt skerða ánægjuna
af lestri þessara gó&u og
skemmtílegu bókar. . . ■,
Eins og vænta mátti af manni
eins og Guðlaugi Rósenkranz, sem
bæði þekkir vel sænsku þjóðina
og hefir góðan skilning á sögu-
þróun siðustu tíma, gleymir hann
ekki að geta þjóðhreyfinganna
(Folkrörelserne) sænsku. í síðasta
hluta kafians „þú sögurika Svfa-
byggð", minnist hann nokkuð &
hin geysilega miklu áhrif jafn-
aðarmannaflokksins sænska, á
alla þjóðfélagsþróun siðustu ár&
þar í landi. Og í kaflanum um
félagsmál, rekur hann hin merki-
legu áhrif alþýðuhreyfingarinnar
á kjör, hag og menningu aV
mennings. Og í næsta kafla þar
á eftir er samvinnuhreyfingunni
gerð góð skil.
Guðlaugur Rosinkranz hefir
prýðilega tekist að bregða birtu
yfir þá mest heillandi þætti, eir
einkenna „Svíþjóð á voram dög-
um“. Þessi einkenrai mætti ef til
vill tákna með þrem orðum:,
fegur'ð, menningu og velgengni.
um þetta fjallar bókin. Þess
vegna er hún góð og rétt lýs-
ing á landi og þjóð.
ÖIl bókin er skrifuð af hrifni,
hlýleik og þekkingu. Koma þar
vel í ljós hin góðu einkenm höf-
Undarins, er gert hafa hann að
góðum og tryggum starfsmanni
áhugamála sinna — þeirra áhuga-
mála, að vinna af einlægni og
ötuileik áð noiTæru rams arf'. Og
það starf verður ekki unnið fyrir
gýg, þrátt fyrir allar hrakspár.
Stefán Jóh. Stefánssan.
---------------------------------1
Björgunarskútan „Sæbjörg“
fór í gærmorgun að leita að vél-
bátnum ,,Önnu“ frá Ólafsfirðí,
sem var með bilaða vél út af Hafn-
arbergi. Fór „Sæbjörg“ með
„Önnu“ inn á Sandvík og bíður
þar þangað til veður lægir.
í snftdaisnatiiR
Buff
Gullace
Svið
Lifur
Saxað ærkjöt
Frosið diikakjöt
Frosið ærkjöt
Saltkjöt
Nýr blóðmör og
lifrarpyisa
Cá^kaupíélaqió
Kjötbúðirnar.