Alþýðublaðið - 12.03.1941, Síða 1

V
I DAG eru 25 ár liðin síðan Alþýðusam-
® band fslands var stofnaö. Allan þenn-
an aldarfióröung hefir þaðf ásamt Alþýðu-
flekknum, sem frá byrjun og þar til í haust
var skipulagslega tengdur því, staðið f fylk-
ingarbrjósti í baráttu íslenzkrar alþýðu fyr-
fr bættum kjörum og auknum mannréttind-
um og náð árangri, sem ekki á sinn líka í
nálægum iöndum á jafnskömmum tíma.
í tilefni a£ þessum merkisdegi í sögu íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar og alþýðusamtaka hefir Alþýðuhlaðið beðið
náverandi forseía Alþýðusambandsins, Sigurjón Á. Ólafs-
son. um yfirlitsgrein um stefnu, starf og þróun Alþýðusam-
bandsins á fyrsta aldarf jórðunginum, og fer hún hér á eftir:
verkamannafélög: í Reykjavík
(Dagsbrún), á Akureyri (Verka-
mannafélag Akureyrar), ísa-
firði (Verkamannafélagið Bald-
ur, endurreist 1915), 1907
Verkamannafélagið ,,Hlíf“ í
Óskar Sæmundsson.
Brantryðjandion.
FmmkvæmdastjArarnir
Jón Axel Pétursson.
VERK ALÝÐSHREYFIN GIN
hér á landi gptur ekki
talizt bafa slitið barnsskón-
um ennþá, ef miðað er við aldur
hennar í nágrannalöndum vor-
um. Fyrsti vísir til verka-
mannasamtaka hefst með stofn-
un ,,Bárufélaganna“ 1894, sem
aðallega voru samtök sjómanna
hér í Reykjavík og nálægum
veiðistöðvum. Næst á eftir þeim
koma prentarar 1897 og verka-
menn og sjómenn á Seyðisfirði,
sem stofna Verkamannafélag
Seyðisfjarðar 1- maí sama ár.
Eftir þennan fjörkipp verður
allmikið hlé á því, að hreyfing-
in vaxi. Það er ekki fyrr en ár-
in 1904—>1906, að verkamenn í
smáþorpum og kauptúnum fara
að mynda samtök sín á meðal:
Seyðisfjörður, Verkamannafé-
lagið Fram (gamla verkamanna
félagið endurreist), Sauðárkrók
ur, 1905, Eyrarbakki og Stokks-
eyri (Bárufélögin endurreist),
Bókbandssveinafélag Rvíkur
1905. Árið 1906 eru stofnuð
Jón Sig' .össon.
Ólafur Friðriksson.
I
Hafnarfirði og 1908 Bakara-
sveinafélag íslands.
Flest þessara félaga voru fá-
menn og veik og gátu litlu um
þokað til bættra kjara. Sam-
starf milli félaganna var sama
og ekkert. Nokkrir framsýnir
áhugamenn sáu þennan skipu-
lagsgalla, sem var á hinni ungu
hreyfingu verkalýðsins. Þessir
sömu menn beittu sér fyrir
stofnun Verkamannasambands
íslands árið 1907. í þeim sam-
tökum munu aðallega hafa tek-
ið þátt verkalýðsfélögin á Suð-
urlandi. Samband þetta ieiö
undir lok á árinu 1909, og með
því dóu ýms af þeim félögum,
sem stofnuð höfðu verið, svo
sem Bárufélögin við Faxaflóa.
Allt fram til ársins 1914 má
segja að verkalýðshreyfingin
hafi frekar hjarað en starfað.
Ký hreyfing.
Á miðju ári 1914 hefst hin
fyrri heimsstyrjöld. Afleiðing-
ar hennar koma fljótt í ljós
fyrir lífsafkomu verkalýðsins.
Allar lífsnauðsynjar hríðhækka
samstundis, en kaupgjald helzt
óbreytt. — Atvinnurekendur
höfðu öll ráð í sinni hendi um
allar launagreiðslur eins og
verið hafði um áratugi. Þrátt
fyrir mjög hækkandi verðlag
á öllum framleiðsluvörum,
skyndihækkun á vöruhirgðum
kaupmanna og hækkandi verð-
lag á aðfluttum vörum, varð
verkalýðurinn og launastéttin
yfirleitt að bera hinar þungu
byrðar dýrtíðarinnar án launa-
hækkunar.
Það er undir þessum skilyrð-
um, að verkalýðurinn vaknar
af dvala og sér, að samtök hans
eru einu úrræðin til úrbóta-
Verkakonur hér í Reykjavík
ríða á vaðið. Framsókn er
stofnuð 25. okt. 1914, Háseta-
félagið, síðar Sjómannafélag
Reykjavíkur, 23. okt. 1915, en
þetta voru þær aðalstéttir með-
al verkalýðsins í Reykjavík,
sem engin samtök höfðu.
Verkamenn áttu Dagsbrún áð-
ur, og félög prentara og bakara
höfðu starfað óslitið frá því, að
þau voru stofnuð.
Alpýðasambandtð stofnað
Með stofnun Verkakvennafé-
lagsins og Hásetafélagsins var
fenginn grundvöllur fyrir sam-
starfi hinna ýmsu stétta hér í
Reykjavík, sem myndað höfðu
stéttarfélög. Hásetafélagið er
naumast komið úr reifunum,
þegar hafizt er handa í stéttar-
félögunum um að kjósa menn
Forsetar Alþýðusambandsins.
Otto N. Þorláksson.
ro
Stefán Jóh. Stefánsson.
til undirbúnings „væntanlegs
verkamannasambands íslands“
(þannig orðað í fundargerð-
inni). Þessi félög kusu fulltrúa:
Hásetafélag Reykjavíkur:
Guðleif Hjörleifsson og
Jónas Jónsson frá Hriflu.
Verkamannafélagið Dagsbrún:
Otto N. Þorláksson og
Ólaf Friðriksson.
Verkakvennafélagið Framsókn:
Jónínu Jónatansdóttur og
Karólínu Siemsen.
Hið íslenzka prentarafélag:
Guðjón Einarsson og
Jón Þórðarson.
Bókbandssveinafélagið:
Þorleif Gunnarsson og
Gísla Guðmundsson.
Þessir 10 menn hófu starf
sitt snemma í nóv. 1915. Fyrsta
bókaða fundargerðin þ. 18. s.
m. er frá 4. fundi nefndarinnar.
Alls hélt nefndin 9 fundi sam-
kvæmt bókuðum heimildum og
mun þá hafa lokið að mestu
lagasmiðinni, en þó eklý til
fulls fyrr en í febrúar 1916.
En nefndin hafði fleiri verk-
efni með höndum. Hún undir-
bjó þátttöku félaganna í kosn-
ingu endurskoðenda bæjar-
Jón Baldvinsson.
Sigurjón Á. Ólafsson.
reikninganna, sem fram fóru
11. des. sama ár. í kjöri voru
Pétur Lárusson prentari og
Björn Bl. Jónsson sjómaður, og
náði Pétur kosningu.
Þá hafði nefndin frumkvæði
að þátttöku félaganna í bæjar-
stjórnarkosningunum, sem fram
fóru 31. jan. 1916 og réði mestu
um mannaval á lista. Þrír menn
voru í kjöri af félaganna hálfu,
sem allir náðu kosningu., Voru
þeir þessir:
Jörundur Brynjólfsson kenn-
ari,
Ágúst Jósefsson prentari og
Kristján V. Guðmundsron
verkamaður.
Þessi glæsilegi sigur verka-
lýðsfélaganna gerði borgara-
flokkana undrandi, enda voru
þeir klofnir í kosningurmm og
fengu ekki nema 2 fulitrúa
kosna pg höfðu þó 54%
greiddra atkvæða.
Kosningasigurinn átti sinn
mikla þátt í samhug verka-
lýðsins í Reykjavík um stofn-
un heildarsamtakanna, og má
því með réttu segja, að eins
mikið hafi ráðið stjórnmálaá-
i , Frh. á 2. siðu.