Alþýðublaðið - 27.05.1941, Blaðsíða 3
ÞMÐJUÐAGUR 27. MAl 1941.
ALÞTÐIIBLAWP
'------------------------------------------------------
Ritetjóri: SteÆ&a Pétarsson. /
Ritstjóm: AlþýSnísfeíms við Hvarfóagötu.
Stair: 4®@2: Ritsrtj&i. 4961: Imlomður Éréttir. 5621: Staááa Pít-
uraœon (boisaa) HrMsgbarír.st 218. 4963: VilhJ. S. ViUaáémsi-
son (heima) BrávnHa®fefaa 56.
AfgresSela: Alþýðuhúsáni! við Hverfiisgötu
Stsnw: 4960 og 4966.
Ver@ kr. 3.00 á B&ámjði. 15 aurar i lausc.sÆlu.
ALÞÝÐIJPKENTSMIBJAN H. F.
**■---------------------------------------------------♦
Þriðja stðra viðfangsefni pingsins.
9?1
Ivf mnndi pó ísland ei minnast á hann ?“
Mr. Mitchell afhendir prófessor Craigie Númarímur.
i A LÞINGI hefir nú pegar set-
il ið á rökstólum í prjá oig
hálfan mánuð, oig á þó enn eftir
að ræða og afgreiða eitt af peim
premur stórmálúm, sem gert var
ráð fyrir að til þess kasta myndu
feoma. Það er búið að afgreiða
skattamálin og sjálfstæðismálið.
Bn eftir eru dýrtíðarmálin. Og
að ráða fram úr peim, finna leið-
ir til pess að hind ra frek.ari vöxt
dýrtíðarinnar og firra pjóðina
pannig peim hættum, sem af
henni stafa — af áframhaldandi
kapphlaupi milíi verðlags og
(kauplags í landiniui, er ekki síður
aðkaliandi nauðsyn, ein laiusn
hinna stórmálanna tveggja, sem
búið er að afgreiða.
En pað skal hiklaust i’viður-
kennt, að pað er áreiðanlega ekki
eins létt nú, að leysa úr peim
vanda, sem dýrtíðin er búin að
skapa, eins iog pað hefði verið
fyrir ári síðan. Ef alpingi hefði
strax í fyrravor tekið pessi mál
fðstum töktum í. stað /pess að
láta pá allt reka á reiðanum og
gefa verðlagið á innlendum lifs-
nauðsynjum frjálst eins og gert
■var, myndi margt líta öðru vísi
út hjá Dtokur í dag og við ekki
standa eins höUum fæti í ba'rátt-
ranni við dýrtíðina og raun ber
vitni um. Alþýðublaðið benti
Strax í fyrrasumar og fyrraihaiust
á nauðsyn þess, að gera róttækar
ráðstafanir til þess að halda
niðri verðlaginu í landinu. Og
pað sýndi jafnframt fram á full-
bomlega færar leiðir til pess:
Það lagði til, að lagður yrði sér-
stakur stríðsgróðaskattur eða út-
flutningsgjald á allar útfluttar af-
urðir, sem síðan yrði varið til
pess að halda niðri verðlaiginu
á peim nauðsynjum innlemdum,
sem seldar væru á innlendHum
markaðd, þannáig, að greidd yrði
verðlagsuppbót á pær af opin-
beru fé til pess að útsölúverð
peirra pyrfti ekki að hækka um-
fram pað, seim orðið var. En
pessi ráð Alpýðubiaðsins og
ýmsra góðra manna, sem í puð
skrifuðu um ráðstafawir gegn
dýrtxðinnii, voru pá að engu höfð.
Þess vegna er nú komið svo, sem
komið er.
Nú, pegar allt er komið í óefnii,
viðurkenna hins vegar allir, að
svo búið megi ekki lengur standa
og að eitthvað verðii að gera til
pess að koma í veg fyrir frek-
ari vöxt dýrtíðarinnar. Má að
sjálfsögðu segja Um pá vakn-
ingu, að betra sé seint en aldrei.
En pað er engan veginn víst,
að pað reynist eins auðvelt nú,
og pað hefði átt að geta orðið
fyrir ári síðan, eða pótt ekki
hefði verið fyrr en síðast liðið
haust, að' stöðva dýrtíðarflóðið.
Það er nú að vísu alvariega farið
að tala um pað, að leggja út-
fiutningsgjald á útfluttar afurðir
og verja pví til verðuppbótar á
landbúnaðarafurðir, seldar á inn-
lendum markaði, til pess að
hægt sé að halda niöri útsölu-
verði þeirra. En pó að sú leið
sé að sjálfsögðu fær, geíur eng-
inn lokað augunum fyrir pví, að
pað voru allt aðrir 0g me'iri
möguieikar til pess að afla fjár
til pess með slíkum stríðsgróða-
skatti í fyrra, pegar ísfisksalan
til Englands stóð með nnestum
blóma- Má pví vel vera,. að sú
ráðstöfun ein nægði ekki lengur
eins og nú er komið.
Það hafa líka pegar komið til-
lögur í einu blaði um að fara
aðrar leiðir. Það hefir verið
stungið Upp á pví, að leggja á
almennan Iaunaskatt til pess a!ð
afla fjár til verðuppbótarinnar á
landbúnaðarafurðum, seldum á
innlendum markaði, með öðruim
orðum, að láta launastéttirnax
borga brúsann, giieiða kostna'ðinn
af peim ráðstöfununx, sem nauð-
synlegar kynnu að vera taldar til
pess að halda verðlaginu í 'iiand-
‘«111 í skefjum. Það er vitanlega
létt fyrir talsmenn peirra fram-
leiðenda, sem verðuppbótina eiga
að fá, að 'setja slíkar kröfar
fram, enda er pað ekki í fyrsta
skifti, sem úr peirri átt er
talað um það sem sjálfsagðan
hlut, að dýrtíðinni sé haldið í
skefjum á kostnaö launastétt-
anna, með raunverulegri launa-
lækkun í einni eða annarri mynd.
En pað eru áreiðanlega nægar
aðrar nærtækari leiðir, auk út-
flutningsgjaldsins, til pesis að afla
pess fjár, sem nauðsynlegt kynni
að reynast til pess að halda verð-
laginu á innlendUm ‘ nauðsynjum
niðri. Og á meðan ekki hefir
verið minnzt á pær,
verður pað að minnsta kosti að
teljast har]a ómaklegt, að heirnta
slíkar fórnir af launastéttUnum,
sem fæstar hafa fengið meira en
aðeins dýrtíðaruppbötina á laun
sín til samræmis við hið hækk-
aða vömverð í landimi. Ef verö-
hækkunin verður stöðvTið, 'pá
stöð.vast pví kauphækkunin um
leið. 1 hinu er engin sanngimi,
að ætlast til pess, að launastétt-
irnar beri fcostnaðinn af dýrtíðar-
ráðstöfununum með raunvem-
legri launalækkun, hvort sem hún
yrði nú framkvæmd með launa-
skatti eða á einhvern annan hátt.
En pað em ekki aðeins leiðirn-
ar til fjáröflunar, sem Um parf
jað ræða í sambandi við ráðstaf-
anir gegn áframhaldandi dýrtíð.
Það verður einniig að ræða
tryggingar fyrir, pví, að fénu
verði' ekki varið í fullfcomnu á-
byrgðarleysi til pess að' skapa
framleiðendum hTe'nan og beinan
stríðsgróða á kostnað annarra
stétta iog hins opinbera. Hver á
til dæmis að úrskurða, hvenær
verðlagsUppbætuir séu nauðsyn-
AÐ mun hafa verið í önd-
verðan júlí 1927 að hingað
kom enskur maður, Mr. Jiohn
Mitchell, þá forstjóri fyrir heims-
kunnu verksmiðjufirma í Lund-
únum. Ferðaðist hann hér all-
mikið um á vegum Geirs Zoega,
og enda pótt hann stæði þá rétt
á sextugu tók hann pað strax
fyrir, ' að iæra íslenzku, pví að
koma ætlaði hann til íslands í
annað sinn. Það gerði hanin líka,
■því að í sex sumur ferðaðist hann
um landið, byggðir og óbyggðir,
og hafði að lofcum komið nálega
í hverja sveit, að Skaftafellssýslu
undanskilinni. Síðan kom hann
hingað 1939 og gekk pá á Snæ-
fellsjökul 29. júlí. Náði hann rétt
að komast heim áður en styrj-
öldin skall yfir, en þar biðu hans
margbreytt störf og umfangsmik-
il. Var hann ráþinn í að koma
hingað jafnskjótt og upp stytti
hríðinni og ferðast um eins og
áður. En ferðalög hans votiu ekki
með öllu að almeunings hætti,
því að athygli hans á smáu og
stóru var sívaxandi, og um alt
reit hann af nákvæmni í dagbók
sína. Hafði hann frá æsku tamið
sér hraðritun ,og gat því á furðu-
lega skömmum tíma ritað langt
mál, sem fyrir kómst í litiu númi.
Nú berst sú fregn hingað, að
þessi ágæti og mikilsmetni mað-
sé látinn, og ísland á síðan ein-
Unx alúðarvini færra á meðal á-
hrifamanna þeirrar þjóðar, sem
við nú um sinn höfum svo xuikið
saman við að sælda. Hann lézt
af hjartaslagi að kvöldi sunnu-
dagsins 13- apríl, nýkominn inn
til sín, glaður og reifur eins og
ávallt, frá annasömum embættis-
störfum við eftirlit landvamanna
í héraði sínu. Áuðnaðist honum,
eins og Þormóði ,að fá að deyja
standandi, en það hlutskifti
mundi hann helzt hafa kosið sér
til handa.
Mr. John Mitchell var sonur
verksmiðjiueiganda á Norðiur-Eng-
landi ,í héraði sem 'mjög var
byggt norrænUm mönnum í forn-
öld; iog þó að það væra Finnar
(óskild þjóð) og íslendingar, sem
hann án efa bar hlýjastan bug
Ú1 af erlendum þjóðum l ííbTÍ
hluta ævi sinnar, unni hamn þó
alla tíð öllUm norrænum þjóð-
um, þar með Færeyingum, sem
hann hafði miklar mætiur á. Nor-
eg heimsótti hann þegar í æsklu,
legar á innliendar nauðsynjar iog
hve miklar þoer skuli vera? Það
getur enginn af nokkurri sann-
girni ætlast til/ þess, að þjóðin
leggi fram milljónaupphæðir í
slíku skyni, ef meiningin væri
sú, að framleiðendum eða nú-
verandi verðlagsnefndum þeirra
væri gefið sjálfdæmi um það,
hvei'su. háar verðuppbætur þeim
skyldu greiddar pfan á útsölur
vérð afurðarina, úr slíkunx sjóði.
Allir menn með ábyrgðartil-
finningu munu vilja leggja fram
lið sitt til þess, að hægt verði
að fcoma í veg fyrir frekari dýr-
tíð en orðin er. En enginn mun
kæra sig um að láta hafa sig að
neinu ginningarfífli af sérhags-
munaklíkum, sem undir yfirskini
slíkra ráðstafana gegn dýriíðinni
skyldu válja neyna að skara eld
að sinni köku.
og hann var eínn {leirra stúdenta
í Ca.mbridge, sem báru Friðþjóf
Nansen á „gullstóli“ þegar há-
skólinn þar í bprg heiðraði hinn
fræga norðurfara eftir Fram-Ieið-
angurinn.
Við háskólann las Mitchell jarð
fræði og lauk meistaraprófi i
henni. Hefir hann skrifað nokkuð
um þau fræði i lærð tímarit ensk,
en þó meira um jstjömufræði.
Ofan í hana sökkti hann sér mjög
og varði um eitt skeið ævinnar
stórfé til sjálfstæðra stjömuat-
hugana. Aö Ioknu háskólanámi
fór hann tU Indlands og vann
þar að menntamálum í átjén ár,
en hvarf svo aftur til Englands
og settist að í London. Hló'ðust
fljótt störf á hann þar, og um
langt skeið átti hann sæti í öld-
ungaráðinu í Twickenham. *Loks
varð hann horgarstjóri í þeirri
borg. Én fyrir fjórum eða fimm
áram lagði hann niður öll opin-
ber störf og settist að úti í
sve't, en var þó sístarfandi eftir
sem áður, enda var briátt í öllu
nágrenninu litið á hann sem hér-
aðshöfðingja- Öll var sú starfsemi
ólaunuð og kostaði hann oft ærið
fé að auki. Einkum vom það
kirkjuleg málefni, mannúðarmál
og fræðslumál, sem hann þá
helgaði krafta sína og fé. Þamnig
flutti hann fjölda fyririestra um
Island víðsvegar á Englandi og
sýndi þá hið fráhæra skugga-
myndasafn sitt (lantern slides)
frá íslandi. Mun það safn trauðla
eiga sinn Iíka. Þessar myndasýn-
ingar vora vel sóttar, og immu
ýms menningar og góðgerðafyrir-
tæki hafa haft af þeinx talsverð-
an hagnað ,þar sem Mr. Mitchell
bar fcostnaðinn.
Svo var Mr. Mitchell fjölhæf-
ur maður, að slíkt er með fá-
dæmum, og þekking hans ærið
margbrotin. Auk þeirra greina,
sem áður hafa verið nefndar, var
hann víðlesinn maður í gtaðfinæði
og kirkjuiegum efnum. Hann var
ágætlega máli farinn, rökfimUr
og rökvís, og hafði sérstaklega
viðfcldinn flutningsmáta, enda
hreimþýða rödd- Söngmaðlur var
hann og lék á hljóðfæri, ritfær
í betra lagi, og svo mikill hag-
leiksmaður, að allt lék í hönidun-
lum á honurn. Ætla ég, að marg-
ur faglærður vélasmiður mundi
hafa fengið sig fullæyndan á að
þreyta við hann í sinni grefo.
Síðustu fjórtán árin, sem Mr.
Mitchell lifði, efast ég um, aö
þe;r dagar hafi veHö ýkja-maflg-
ir að hann sinti ekki eitthvaö
.• íslenzkunni, emda mátti heita aö
þekking hans á málinu yrði bU-«
góð. EðUlega var honum þó stimt
Um að tala það, og framburður-
inn var náttúrlega ekki lýtalaue.
Áður en hann fór síðast af ís-
landi, hafði hann lokið við aft
þýða Þorskfirðingasögu, en eftir
það leyfðu annir aldrei að haru»
endurskoðaði þýðingu sína 'til
prenttaar. Harðar sögu og Hólru-
verja mun hann hafa verið un*
það leyti hálfnaður að þýða ;óq
ef honum hefði enzt aidur tfl
er líklegt áð hann mundi hrift*
gefið út þýðingu hennar m<e&
fjölda mynda af sögustöðunum.
Ekki mun nein þýðing hans úr
íslenzku hafa komizt á prent
nema/ smásaga eftir Einar Kvaxv
an, sem birtist í einhverju tímia-
riti í fyrra, og hefi ég aldre*
séð hana.
Vorið 1939 hafði ég orð á því
við ýmsa kunningja mína á Eng-
landi, hve mjög okkur skorti læsi
legan bæklmg á ensku um ís-
land. Varð þetta til þess, að þris
þeirra: Mr'. Stanley Unwin, Mr.
John Mitchell og Sir William
Craigie, lögðu til sinn 'þáttin*
jhver í bækling þann, er nefnist
„Iceland As We Know It“. Bauðst
svo Mr. Mitchell til þess annað-
hvort að kosta útgáfuna að ein-
hverju leyti eða þá tryggja út-
gefandann fyrir tjóni af henni.
Ekki reyndist þó nariðsynlegt að
þiggja þessi boð hans, og það
var vegna ófriðarástandsins á
Englandi áð útgáfan dróst í
meira en ár. Eru aðeins fáir mán-
Uðir síðan bæklingurinn korii út,
og mun það sannast mála, að al-
drei hafi verið skrifaður annar,
sem svo haglega laði hugi þeirra
manna að Islandi, sem lítið eða
ekkert vissu um það.
Á öndverðu þessu ári hóf Mr.
Mitchell að rita ferðasögu sxna
frá íslandi (sem raunar átti að
verða miklu meira en ferðasaga),
en Mr. Stanley Unwin tókst á
hendur að gefa hana út með
miklum fjölda mynda. Þegas
höfundurinn féll frá, hafði haan
nýlókið við Uppistöðu bókarinr.ar,
Fifc. á 4. aiífc*.