Tíminn - 21.06.1963, Blaðsíða 8

Segja má að sænskir bændur
hafi farið úr öskunni í eldinn hvað
veðurfari við kemur. Um mánaða
mótin apríl—maí brá til hlýinda
og síðan hafa hitar og þurrkar
ríkt hér, svo að til stórvandræða
'horfir með vorsáið korn, sem spír-
ar bæði ójafnt og illa vegna þurrk
anna. Tilraunir spillast hjá okkur
f hrönnum af þeim orsökum. Þó
er öllu misskipt, Dalsland, suð-
urhluti Varmlands og mikill hluti
Bohuslans hafa átt í örðugleikum
vegna úrkomu, þannig að sáning
dróst úr hömlu. Þrumur og elding-
ar hafa gengið yfir sums staðar.
Úrhellisslagviðri hafa alla jafna
fylgt. í dag er þess getið í blöðum
að í Jönköping hafi fallið 20 mm.
úrkoma á minna én 10 mín., en
þó aðeins í miðhluta bæjarins, ut-
an við bæinn, sem hefir 51000
fbúa, skein sólin í heiði sem ekk-
ert hefði í skorizt.
Fyrsti maí varð nokkuð sögu-
legur hér í ár. Verkalýðshreyfing
Stokkhólmsborgar hafði boðið
sjálfum aðalritara Sameinuðu þjóð
anna U Thant að flytja aðalræð-
una I Stokkhólmi. U Thant hafði
þekkzt boðið, og verkalýðsleið-
togar voru 1 sjöunda himni. Stjórn
arandstæðingar glöddust minna,
og töldu að U Thant myndi hafa
verið fenginn á fölskum forsend-
ura, þ. e. að ríkisstjómin .hafi boð-
ið honum gegnum fastafulltrúa
6inn hjá SÞ. Heekseher hinn Lhalds
sami og framtakssami sá, að við
svo búið mátti ekki standa og
sendi U Thant skeyti, þar sem
hann biður aðalritarann að endur-
skoða ákvörðun sína, því að aðeins
hálf þjóðin hafi boðið honum. —
U Thant var fastur fyrir og hugð-
ist standa við orð sín. Heckscher
skýrði ástæður fyrir skeyti sínu
svo, að þess væri ekki að vænta,
að alþjóðlegur embættismaður
„upprunninn í Burma“ geti gert
sér grein fyrir sænskum innanrík-
ísmálum svo að hann viti hve
pólitískt, og honum þar með ósæm
andi, það er að halda ræðu fyrsta
maí. Ekki var nóg með að' sósial-
istar byðu aðalritaranum að halda
ræðu, heldur bitu þeir höfuðið af
skömminni og buðu honum að
laka þátt í göngunni undir spjöld-
um, sem styddu starfsemi SÞ á
iúnum ýmsu sviðum. Fyrsti mai
var í ár helgaður SÞ og vanþró-
uðum löndum og kúguðum nýlend-
um.
Það var því nokkuð ójafn leikur
er utanríkisráðherra Nilson og
stjórnarliðar með honum, þurftu
að verja gerðir sínar í utanríkis
málaumræðum þingsins. Hvað var
eðlilegra en að bjóða aðalritaran-
um þegar dagurinn var helgaður
Sameinuðu þjóðunum? Á það vildu
ekki stjómarandstæð'ingar hlusta.
Allir voru þeir sammála um að for
dæma heimboðið, en bæði Ohlin og
Hedlund töldu sig ekki geta bland
að sér í gerðir aðalritarans og því
ekki sent neitt skeyti.
Síðasta apríl kom svo annað
skeyti. í þetta sinn frá U Thant.
Hann skýrir þar frá því að skýrslu-
gerð og að'rar annir hindri hann
I því að taka þátt í hátíðahöldun-
um. Hann hafi orðið að seinka
brottför sinni frá New York. Hann
sendi þó handrit ræðu sinnar,
þeirrar er hann hafði ætlað að
flytja. Utanríkisráðherra las nú
upp ræð'una.
Auðvitað hafa blöð velt því mik-
ið fyrir sér hver hafi verið hin
raunverulega orsök hugarfarsbreyt
mgar aðalrítarans. Það er eins og
enginn vilji trúa því að' þær ástæð-
ur sem nefndar eru í skeytinu hafi
verið þær raunverulegu. Stjórnar-
andstæðingar urðu auðvitað kampa
kétir en stjórnarsinnar fremur nið-
urlútir. Flestir virtust vilja kenna
skeyti Heckschers um, en Hecksch-
er varðist allra frétta. Hitt er
ovíst, ið Heckscher hefði sent
skeytið ef hann hefði getað sé'ð
fyiir afleiðingarnar. Þótt vera
megi að nokkur hundruð Stokk-
hólmsbúa hefðu komið eingöngu
til þess að sjá og heyra U Thant
þá er víst að öll lætin út af skeyta-
málunum hafa dregið þúsunair að
íundarstöðunum úti um landið.
Tíl hægri eða vinstri
Allt trá dögum frönsku bylting-
arinnar mun sá siður að skipta
mönnum í flokka hægri eða vinstri.
Hinir íhaldssamari og þröngsýnni
.vallaðir hægri menn og þeir um-
bótasinnuðu og róttæku vinstrí-
menn. Nú hefir þessu verið snúið
vig hér í Svíþjóð. Þeir íhaldssam-
cri vilja til vinstri og hinir um-
bótasinnuðu til hægri, en aðeins á
veginum. Það er vinstri handar
aksturinn á sænskum vegum, sem
a að hverfa fyrir hægrihandar
akstri.
Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu þá,
sem fram fór fyrir nokkrum árum,
hefir verið ljóst að þjóðin var lítið
hrifin af hugmyndinni. Þó er tal-
ið, að almenningsálitið sé nokkuð
breytt frá því sem var breyting-
unni í hag. Því var áriðandi að eng
inn flokkur fengi að gera sér póli-
úskan mat úr málinu. Enginn flokk
ur vildi því, eða þorð'i, bera málið
fram eða berja það í gegn (eng-
inn einn flokkur hefir styrk til
slíks eins og er). Því fór sem oft
áður, að flokksformennirnir sömdu
um málið. Þeir komu sér saman
um að breytingin skyldi gerð og
iivenær og hvernig fjárins skyldi
aflað. Hver flokksformaður skyldi
kanha lið sitt og öruggur meiri-
hluti yrði að vera fyrir hendi í
hverjum flokki. Þegar þetta var
tryggt og írumvarpið í samningu
hljóp Miðflokkurinn útundan sér.
Gárungarnir sögðu að hann vissi
ekki hvoru megin á veginum hann
vildi aka, og kysi helzt ag halda
sig á miðjunni. Þar með var mál-
inu stefnt í voða, en eftir nokkra
mæðu tókst Hedlumd að beizla þá
böldnu og kom svo frumvarpið
fyrir þingið og fór til nefndar.
Tveir af sósialistum í nefndinni
voru á móti hægri handar akstri
cg neituðu að styðja frumvarpið.
Þá töldu Miðflokksmenn fjárhags
nefndar( sem fjallaði um kostnað-
arhlið málsins) sig óbundna og
neituðu að styðja fjáröflunarleið
frumvarpsins og vildu að fé yrði
veitt af fjárlögum. Ef gera skyldi
kosningamat úr málinu þá var
fjáröflunarhliðin ein hin' þýðingar
me'sta ög viðkvæmasta. Því var það
ö’gjört skilyrði fyrir framgangi
rnálsins að allir flokkar stæðu að
því atriði (enginn spyr kommún-
ista). Því fékk Hedlund enn einu
sinni úrslitakosti og var nú liðið
i annað að nýju. Kom þá í ljós að
allir flokkar höfðu sterkan meiri-
hluta fyrir frumvarpinu eins og
frá því hefði verið gengið. Því
var gaspur uppreisnarmanna látið
sem vindur um eyrun þjóta og
gengið til umræðna. Þar kom í ljós
(sem vitag var) að allir flokkar
voru klofnir. Vinstrihandarmenn
veifuðu sekkjum fullum af mót-
rnælabréfum, sem þeir að vísu
höfðu ekki opnað, en vissu þó hvað
stóð í þeim. í báðum deildum
fekk svo frumvarpið yfirgnæfandi
meirihiuta atkvæða. í efri deild
119 gegn 16 og í neðri deild 175
gegn 34. Þar með er ákveðið að
frá og með vorínu 1967 skal ekið
á hægri vegarbrún í Svíþjóð.
Þá eiga bara Danir eftir að sýna
í verki viljann fyrir norrænu sam-
starfi, því að haft er eftir Fager-
holm hinum finnska að þeir væru
rnestir Þrándar í Götu norræns
samstarfs vinstri handar akstur
Svfa og töluorðin dönsku.
Landbúnaðarháskóii
Þag er engu líkara en að áhugi á
og umræður um fyrirhugaða rann
sóknarstofnun landbúnaðarins og
hugsanlegan landbúnaðarháskóla
a íslandi hafi vaknað að nýju.
Magnús Óskarsson tilraunastjóri í
Hvanneyri skrifaði grein í Tímann
f vetur um þetta mál. Þvi miður
tapaði eg henni eftir aðeins laus-
iegan restur. Björn S*efánsson
.sivilagronom ritaði síðan grein
hinn 30. apríl um sama efni og
einnig hann í Tímann.
Báðar bsra greinarnar sömu fyr
irsögn: „Rannsóknarstofnun land-
'únaðarins í verksmiðjuhverfi
Keykjavfkur.“ Á það nú
ag vera eitthvað niðrandi
að vera í verksmiðjuhverfi ef
starfsaðstaðan er fullnægjandi?
Og fyrir hvern er það niðrandi?
Hvað eiga slíkar glósur að þýða?
Slíkt gagnar engum. Öllum stétt-
um og þar með þjóðarheildinni er
fyrir beztu ag skilningur og gott
samstarf riki milli allra stétta.
Samtímis verður að sjálfsögðu að
gera fyllstu kröfur til 'þess að
starfsaðstaðan sé 'viðhlítandi. A.
m. k. Björn færir engin rök fyrir
því að verksmið'juhverfi sem slfkt
þurfi að gera staðinn óhæfan.
Forsenda allra þeirra hugleið-
inga, sem hér fara á eftir er að
nóg landrými sé tryggt á Korpúifs
stöðum, ella koma þeir að sjálf-
sögðu ekki til greina.
Dauðadómur Bjöms yfir bún-
aðarháskólanum er nokkuð léttúð
ugur. Það er augljóst mál, að ef við
eigum að hafa framhaldskennslu
í búfræðum, „sem veitir menntun
cinhvers staðar á milli bændaskóla
og háskóla ', þá verður kennslan
að vera sú bezta sem völ er á á
hverjum tíma. Vegna smæðar
þjóðfélagsins er jafn augljóst að
i annsóknarstofnunin og kennslu-
stofnunin eru ein og hin sama
stofnun Þessi tvö sjónarmið
hljóta að vera grundvallaratriði í
bllum umræðum 'um þessi mál.
Það er auðvitag hárrétt að rann-
sóknarstofnun þarf landrými, en
jafn augljóst er, að það land, sem
sWnunin hefir að starfa á og
verður að spenna yfir, er allt ís-
land. Það er jafnmikil fjarstæða
að halda að Hvanneyrartorfan dugi
eins og að kalla að Korpúlfsstaðir
dugi einir. Jarðræktartilraunir
verður að gera um land allt, beit-
artilraunir jafnt sem aðrar.
Eg mun ekki leggja dóm á það
hér hvort 150 ha. er of lítið eða
ekki, en ég vil vekja á því at-
hygli að ef Korpúlfsstaðir fást nú
þá er a. m k. algjör óþarfi að
leggja það land undir borgar-
hverfi. Nóg landrými er fyrir
hendi í aðrar áttir. Að bera hér
saman Reykjavík og Kaupmana-
höfn er stráksskapur, sem ekki
vekur traust á málsmeðferðinni.
Danmörk er ca. sextíu sinnum
þéttbýlli en ísland og umhverfi
Kaupmannahafnar þaulræktað. Um
liverfi Reykjavíkur er nóg land-
rými fyrir miklu stærri borg en
nú er.
Að Hvanneyri og Hestur bjóði
upp á betra land en Korpúlfsstað-
ir mun með öllu ósannað, enda til-
tölulega þýðingarlítið, þar eð meg-
inhluti allra tilrauna mun fara
fram annars staðar.
Að' halda því fram að fjárfesting
verði meiri á Korpúlfsstöðum en á
Hvanneyri sýnist mér kokhreysti
í meira lagi Eg vil að m. k. fá að
ajá það svart á hvftu áður en ég
trúi því. Vil ég í því sambandi
minna á að á Hvanneyri vantar
allt sem við á að éta. Bústaði, skóla
hús og allt það sem til þjónustu
þarf. Þetta kannske kostar ekki
neitt?
„Rannsóknarstofnun landbúnað
arins þarf að vera í miklu landbún
aðarhéraði til þess að styrkja
tengslin milli bændanna og vis-
'ndamannanna", segir Björn. Þetta
kijómar vel, og víst á stofnunin að
vera í tengslum við bændur, alla
bændur á öllu íslandi. Sem rök-
semd fyrir Hvanneyri er þetta þó
ekki sérlega sterkt, því að mönn-
tm hættir gjarnan við ag hlaupa
langt yfir skammt, gefa ekki gaum
að því sem þeir hafa fyrir augum
daglega.
„Þess er ekki að vænta að þeir
i þ. e. bændur) eigi von á, að gerð-
sr séu >-annsóknir, sem lcomi þeim
ð haldi, t rkiifstofum í Reykja-
vík Þó er það vissulega gert.“
llvað er nú þetta? Er verig að
drótta þvi að bændum að þeir
trldu, svo dæmi sé tekið, afrétta-
rannsóknir Ingva Þorsteinssonar
haldbetri et hann hefði aðsetur á
Hvanneyr>? Þatta er að gcra bænd
um upp helmskun og hleypi-
Framhald á 13. sfðu.
Hið örlagaríka tafl
ii.
Fyrstu n.l. 40 ár satnvinnu-
félaganna á ísJandi áttu þau í
látlausum deilum út af skatta-
málum. Þótt, að þeim tíma
loknum, rök samvinnumanna
hafi sigraff á löggjafarþingi
þjóðarinnar, koma þau alltaf
viff og við á dagskrá og nú síð-
ast í leiðara Alþýðublaðsins 15.
júní s.l.
Áriff 1959 kom út hjá Bóka-
útgáfunni Norðri, lítil, en harla
greinagóg bók, eftir Benedikt
Gröndal, alþingismann, sem þá
hafði veriff í trúnaðarstarfi hjá
Sambandi ís'lenzkra samvinnu-
félaga í alimörg ár. Bókin heit
ir íslenzkt samvinnustarf. í 10.
kafla bókarinnar, sem ber yfir-
skrift: Skattamál samvinnufé-
laga, á bls. 112, segir höfundur
svo, orðrétt:
„Fyrstu kaupfélögin höfðu
ekki starfað lengi, þegar þau
urðu fyrir óhóflegri skattlagn-
ingu. Sátu víða að vö'Idum
menn, sem voru félögunum ó-
vinveittir og gættu hvorki hófs
né sanngirni í álögum á þau.
Spunnust um þetta deilur og
málaferli, enda höfðu kaupfé-
lögin innleitt nýja verzlunar-
hætti, sem gáfu fullkomiff til-
efni til nýrra viðhorfa i skatta
málum.
Kjarni málsins var sá, að
tekjuskattur félaga var lagður
á nettotekjur þeirra. Þegar öll
frádráttarbær gjöld höfffu ver
iff dregln frá brúttótekjum fé-
lags, var eftir gróði þess. Hann
var talinn hinn eðlilegi skatt-
stofn.
Nú er skipulag samvinnufé-
laga þannig, að vörur seljast
raunverulega á sannvirði, þeg-
ar tekjuafgangi hvers árs hefur
I ■ .» ■ ..inBI ■ ■ f
verið deilt niður á félagsmenn
eftír viffskiptum, og skilað til
þeirra í því hlutfalli. Bentu sam
vinnumenn á, aff slíkur endur-
greiddur tekjuafgangur væri
allt annars eðlis en gróði einka
félags, sem renmur tíl eigenda
en ekki viðskipfcamanna. Töldu
samvinnumenn ekki réttlátt að
skattleggja endurgreiddan
tekjuafgang félagsmanna eins
og gróða, og fór svo með sam-
vinnulögunum 1921, að þetta
sjónarmiff var viðurkennt af
alþinigi. Hefur sama sjónarmið
hlotið viffurkenningu í flestum
menningarlöndum, enda er um
augljóst réttlætismál að ræða,
ef menn vilja íhuga það hleypi
dómalaust. Er og rétt að benda
á, aff flestir þeir, sem deilt hafa
á skattamál samvinnufélaganna
hér á landi hin síðari ár, hafa
viðurkennt þessa grundvaHar-
reglu og gera ekki kröfu tíl að
henni verði breytt".
Allur kaflinn, sem framan-
greind tilvitnun er tekin úr,
er greinagóð og sönn rök fyrir
málstaff samvinnufélaganna í
skafctamálum fyrr og síðar.
Seinma í kaflanum seglr einnig
orffrétt:
„Andstæffingar samvmnufé-
lagainna halda því mjög á loftí,
að þau njóti stórkostlegra skatt
fríðinda og hafi þar af leiðandí
miklu betri áðstöðu í sam-
keppni en einkafélög“. (í áður
nefndum leiffara Alþýðublaðs-
ins er einmitt þessu haldiff
fram, og aff „ýmis fríðindi, svo
sem skattfrlðindi“ eigi mikinn
þátt í uppbyggingu SÍS). „Eins
og sjá má af því, sem hér hefur
verið sagt, er þetta fjarri sanni
Eini munurinn, sem er á skatt-
greiffslum samvinnufélaga og
annarra félaga, er sjálfsögð við
urkenoiing á ólíkum., viðskip.ta-t> >
háttum, sem fram koma-'f end- i
urgreiffslu. Hver sá, sem vU'l
sltíla viffskiptavinum sínum aft
ur gróða og tryggja þeim þann
ig sannvirði, getur falUð undir
isömu reglur og samvmnufé-
lögin. Ef menn telja hlut þeirra
miklu betri en til dærnis hluta-
félaga, hví taka þeir þá ekki
upp endurgreiffslu gróðans, eða
breyta fólögum sínum í sam-
vinnufélög, sem allir geta gert?
Sú staðreynd, að andstæðingar
samvinnufélaganna hafa ekki
gripið til þessara ráða, talar
skýru máli“.
Síðan þetta var rítað hafa
nokkrar breytingar orffið á
skattamálum félaga, þrátt fyrir
það standa framangreind rök
Benedikts Gröndals óhögguð.
Enda hafa breytingamar geng-
ið samvinnufélögunum i óhag.
en ekki bætt hlut þeirra, því
miffur. En þótt þessi rök nægi
gegn leiðara Alþýðublaðsins,
skal þó nokkru bætt viff.
Áríð 1956, á meffan Benedikt
Gröndal var forstöðumaður
Fræðsludeildar Sambandsins,
gaf deildin út bækling, sem .
heitír Samvinnurök. Þar er um
skattamál fjallað á svipaffan
há'fct og aff framan greinir, o.g
segir siðan orðrétt:
„Enda þótt tekjuafgangur af
viffs’kiptum félagsmanna sé
ekki skattlagður, eru margir
aðrir skattar, sem kaupfélögin
greiffa, þannig að þau eru í
raun réttri langsfærsti skatt-
greiffandi í landinu".
Það hnekkir ekki þessum rök
um, þótt jafnaffarmenn hér á
landi, er svo vilja kalla sig,
beri ekki gæfu tíl að styðja sam
vinnufélögin, svo sem eldri leið
togar þeirra gerðu og flokks-
bræffur þeirra á Norffurlöndum
gera. Það þarf rneira tU.
Framh. ' P.H.J.
8
T í M I N N, föstudagarmn 21. júní 1963. •— 'y
’i‘ í-'f: »• J'T
r
■ •: íi'It*’- UH'fir 'iriF i-’T ; •'!••<» ««•:• irr
’f " VI ■>; :•; i '•
:•' I-
I: : ■■