Tíminn - 16.07.1963, Blaðsíða 8

5 Akurnesingar Feta í fótspor for-
á vinabæjamdti feðra Grænlendinga
Dagana 27. júní til 1. júlí var
haldið vinabæjamót í Narpes í
Finnlandi. Mót þessi eru einn
þáti/ur í starfi Norrænufélag-
anrx_ Auk heimamanna sóttu
þetta mót 5 fulltrúar frá Akra
nesi, 12 frá Tönder í Danmörku,
5 frá Langesund í Noregi og 8
frá Vástervik í Svíþjóð.
Allur undirbúningur mótsins
var með ágætum og móttökur
Finnanna og gestrisni svo sem
bezt verður á kosið, og munu
þátttakendum ógleymanlegar.
Auk opinberra samkvæma og
kvöldboða á einkaheimilum var
ferðast allmikið bæði á landi og
sjó og hinum erlendu gestum
sýnt hið markverðasta þar í
Nárpes og nágrenni.
Nárpes liggur að Botnieskafló
anum gegn Sundsvall í Svíþjóð
Er byggðin dreifð og akrar, tún
og skóglendi milli einstakra býla
og smáþorpa, en alls eru íbúarn
ir taldir um 9 þúsund. Sænska
er aðalmálið, þó allmargir kunni
einnig finnsku. Aðalatvinnuveg-
ir eru landbúnaður og iðnaður,
sérstaklega tengdur skógunum,
sem eru mestu náttúruauðæfi
Finnlands. Á síðari árum hafa
verið reist fjölmörg og stór
gróðurhús í Nárpes, þar sem að-
allega eru ræktaðir tómatar og
gúrkur. Mest er byggt úr timbri,
sérstaklega íbúðarhús, en stór
hýsl, svo sem kirkjan, sjúkra-
húsið og nýjustu skólahúsin eru
byggð úr steini. Virðist húsakost
ur góður, lóðir stórar og mikill
gróður sérstaklega hávaxin tré
af ýsmum tegundum, er veita
gott skjól og gera umhverfið hlý
legt.
Margir eiga sumarbústaði úti
við ströndina, við víkur og voga,
þar sem gott er að synda að af
loknu gufubaði, en hvarvetna,
bæði í íbúðanhúsum og sumar-
bústöðum eru hinar frægu
finnsku gufubaðstofur, en slík
ar baðstofur, þar sem hitaðir
voru steinar við viðareld, hafa
einnig verið almennar á Islandi
fyrstu aldirnar, meðan skógar
voru nægir.
Einnig þessara gæða nutu að
komumennirnir í ríkum mæli á
hinum gestrisnu heimilum Nár
pes-búa.
Fólkið er mjög alúðlegt og
virðist ánægt með sinn hag, þó
sagt væri, að nokkuð sé um
brottflutning unga fólksins til
stærri staða, svo sem víðast vill
verða raunin á.
Mót sem þetta eru vel fallin
til að auka kynni milli viðkom
andi staða og tengja einstakl-
inga þessara bræðraþjóða vin-
áttuböndum og auka þannig
skilning og samúð, sem svo mikil
þörf er á í samskiptum einstakl-
inga og þjóða.
Ákveðið var, að næsta mót
þessara vinabæja yrði haldið í
Langesund að þrem árum liðn-
um. G.B.
Mannfræðideild danska þjóð-
minjasafnsins efndi til þriggja
manna rannsóknarleiðangurs til
Grænlands 16. júní s. 1. til þess
að rannsaka uppruna Grænlend
inga, en það hefur löngum verið
vinsælt viðfangsefni. Fyrirliðinn
í förinni er Hans Berg stud. mag.
en auk hans fóru til Grænlands
bandarísku eskimóafræðingarn-
ir prófessor James Louis Giddings
og Douglas Anderson, og í Græn
landi mun grænlenzki listamað
urinn og fornleifafræðingurinn
■Tens Rosing aðstoða vísinda-
I ænnina, en auk þes munu Græn
íendingar sjálfir verða þeim
hjálplegir. Vísindamennirnir
verða aðallega i Godthaab-firði,
en þar verða rannsóknirnar
framkvæmdar, og eiga þær að
standa fram í ágúst.
Leiðangrinum er ætlað að
fylgja sporum forfeðra Græn-
lendinga, en svo vísindalegar sé
að orði komizt, þá er verkefnið í
því fólgið, að rannsaka nánar
stað, þar sem fundizt hafa
menjar um hina svoköluðu Sar-
aq-menningu, leita annars sams
konar Saraq-staða í nágrenninu,
og að lokum að líta á bústað nor
rænna manna í sama stað.
Alaska-rannsóknir.
Grænlendingar sjálfir fylgjast
af miklum áhuga með rannsókn
um danska þjóðminjasafnsins á
gamalli eskimóamenningu, og
segja má, að í hvert sinn, sem
„ Varðar slik afskræmmg
og pynding ekki við lög?”
GB-Reykjavík, 9. júlí.
Birtingur lætur ekki á sér
standa um hábjargræðistímann, og
heifst nýjasta heftið á „Skýi úr
buxum“, sem er nálega hálfrar
aldar gamalt rússneskt atómljóð,
setn tók víst meira en tvö kvöld
að setja saman. Hötfundurinn er
sjálf-ur Majakovskí, sem gaf fyrstu
Ijóðalbók sinni þetta naín .Hún var
í fjórum köfluim, sem höfundur
valdi þessi einkunnarorð: „Niður
með ást ytkkar". „Niður með list
ykkar“. „Niður með þjóðskipulag
ykkar“. og „Niður með trúarbrögð
yklkar“. Eiga hin fyrstnefndu eink-
unnarorð við ljúðið, sem Birtingur
her nú á borð í þýðingu Gests
skálds og rússneskufræðings Krist-
jónssonar.
Þá birtist hér í fyrsta sinn leik-
rit eftir Thor Vilhjálmsson, mynd
skreytt atf höfundi og netfnist:
„Ætílar blessuð manneskjan að
gefa upp andann?“ Persónur leiks-
ins eru: Armbendill Jónsson; Pét-
ur; Rödd II; Rödd III og Rödd IV.
Tími: Nú og, þá og þegar. Staður:
Þar sem vild, hér og þar. Er óhætt
að segja, að ekki leiðist öllucn á
meðan þeir lesa þessa frumsmíð
Thors. Annað, sem hann leggur
til í þetta nýja hefti, er grein um
bandaríska sagnaskáldið Thoma
Wolfe (En.gill, horfðu heim), og
þýdd saga eftir júgóslavneska
skáldið Vladan Desnica.
Þá er greinin „Af minnisblöð-
um málara" og heldur Hörður
Ágústsson þar áfram að lýsa göml
um íslenzkum guðShúsum og ann
ars konar húsucn, sem hann hefur
ferðast um Iandið undanfarin sum
ur tii að skoða og fengið td þess
styrk úr Hugvísingadeild Vísinda-
sjóðs. Af þessum nýjustu minnis-
blöðum Harðar lesum við þetta:
„Svalbarðskirkja virðist í fyrstu
sömu gerðar og nafna hennar í
Eyjafirði, en við nánari aðgæzlu
kemur smekkur landans í ijós:
búið að hylja húsið asbestplötucn
og forklúðra það innan með máln-
ingu. Hvers eiga þau að gjaida
þessi görnlu góðu hús, kirkjur og
hfbýii? Séu þau ekki jöfnuð við
jörð eins og auvirðilegt spýtna-
dót, og monthús af Háteigskirkju
ætt reist í staðinn, þá er þeim
cnisþyrmt á alla lund af hreppa-
kóngum úthéraða. Við fyliumst
skelfingu, er við minnumst augn-
stungna og húðflettinga forfeðr-
anna, og hugsum: hvíiík grimmd.
En hús 'hafa líf eins og menn, þess
vegna berast mér tii eyrna angist-
aróp Svalbarðskirkju í júnístiil-
unni, þar sem hún stendur húð-
flett í asbestham sem aldrei grær
við limu hennar. Ég mmnist þess
i fyrra, er ég leit Hjarðarholts-
kirkju i Dölum augnstungna i úr-
svölu dimcnviðri, hímandi voniausa
i blindu sinni, að mér var hugsað
til hins ágæta höfundar hennar,
Rögnvalds Ólafssonar, að oft hlyti
hann að hafa snúið sér við í gröf
sinni. Ekki tók betra við, þegar
inn í húsið var komið: hið fagra
tréverk, sem Rögnvaldur var snill
ingur að tilreiða Ustilega fyrir
sjónir manna, var nú huiið tré-
texi, sem málað hafði verið undir-
buxnableikt. Þannig hafa þeir
einnig leikið eitt bezta verk Þor-
steins Daníelsen, stórsmiðs og
forvígismanns í húsagerð og skipa
smíði á fyrri heimingi 19. aldar:
Munkaþverárkirkju. Hér er húð-
fatið flatblikk. Varðar slík af-
skræming eða pynting ekki við lög,
kæru meðbræður? Er ekki hægt
að snúa sér til nokkurs ábyrgs
aðija með svona mál, nœr enginn
refsiréttur yfir þessa spelivirkja?
Geta menn bótaiaust farið með
menningararfleifð heillar þjóðar
eins og þeim sýnist? Hvað segir
biskuplnn, húsameistari ríkisins,
þjóðminj avörður ? “
Svo mörg eru þau orð. Og þess
ari grein Harðar fylgja firna
skemmtilegar ljósmyndir af göml-
um húsum, máiverki efir Jón í
Möðrudal og af Kristjáni Fjalla-
skáidi sitjandi undir húsvegg í
Vailanesi langt kominn að tæma
pyttluna.
Hjörleiifur Sigurðsison Ustmál-
ari á þarna grein er hann nefnir:
„Hljóðiáta yfirboðið', og fjaliar
um horfna kollega, Jan Vermeer
og Þórarin Þorláksson, gerir á
þeim samanburð. Og lestina rekur
svo greinin „Eddufræðin gegn
skáidskapnum", sem Jón Óskar,
skáld, ritar að gefnu tilefni, sem
sé orðum, sem bókmenntfræðingur
lét falla um atómijóð í viðtali við
Tímanum 22. des. s.l.
— Danskir og bandarískir Eskimóa-sérfræðingar
vinna að þýðingarmiklum rannsóknum í Godtháb
firði í sumar, en þar bjó Sarqaq-fólkið í kring-
um árið 800 fyrir Krisfsburð.
Fyrirliðinn Hans Berg.
fréttist um nýjan fornleifafund,
finnist íbúunum, að þeim hafi
verið gefinn hluti af þjóðlegri
fortíð.
Starfsmenn þjóðminjasafnsins
byggja rannsóknir sínar í Godt-
haabfirði á margra ára vinnu
Grænlendingsins Jens Rosing,
!sem byrjaði sjálfur að grafa á
stað, sem kalalður er Itiynera,
en síðar fékk hann hjálp dr.
Helge Larsen hjá þjóðminja-
safninu. Þarna var m. a. grafið
á árunum milli 1950—60, og árið
1960 tók Hans Berg stud. mag.
þátt í uppgreftrinum. Banda-
ríkjamennirnir tveir, sem vinna
.þarna í sumar, hafa framkvæmt
umfangsmiklar rannsóknir á
elztu eskimóamenningu í Alaska
þar sem menn hafa rekizt á
menjar um eskimóabygðir allt
frá árinu 2500 f. k. Litið er á
Sarqaq-menninguna, sem grein
af þessari gömlu Alaskamenn-
ingu, og Sarqaq-eskimóarnir
hafa verið uppi í kringum árlð
800 f. k. í Grænlandi hefur einn
ig verið hægt að fylgja þróun-
inni lengra til Dorset-menningar
innar ( í kringum Kristburð) og
til Thule-menningarinnar (um
1200 e. k.)
Veiðibústaðir.
Auk þess sem leiðangrinum er
ætlað að Ijúka við rannsóknirnar
við Itivnera, á hann að líta á
stað, sem heitir Nunguak við
fiskveiðistöðina Kapisigdlit. Við
Itivnera hafa fundist heil ó-
sköp af rostungatönnum og
hreindýrakögglum. Itivnera er
eini staðurinn, þar sem slíkar
minjar hafa fundizt frá græn
lenzku Saraqaq-menningunni,
og Nunguak er einnig einstakur
í sinni röð, því þar hafa fundizt
merki um húsatóftir eða tjald-
hringi frá Sarqaq-tímanum. Það
er skoðun vísindamanna, að
báðir þessir staðir hafi verið
veiðibústaðir Sarqaq-fólksins.
Hér hafa menn veitt til skiptis
hreindýr og lax á síðsumrum,
haustum og snemma vetrar, á
meðan fólkið flutti hins vegar
til annarra staða á öðrum árs-
tímum.
Jarðarfarasiðir og
farartæki.
Sarqaq-bústaðurinn við Nung-
uak er í námunda við laxá, og
þar dveljast Grænlendingar enn
þann dag í dag á meðan á lax-
veiðum stendur.
Enn eru tjöld grænlenzku lax-
veiðimannanna reist í nágrenni
þess staðar, sem Eskimóa-forfeð-
urnir bjuggu löngu fyrir Krist-
burð og veiddu sinn lax, og þar
sem menjar um bústaðina hafa
fundizt. Við Nunguak hafa einn
ig fundizt pimpsteinar með slíp
unarrispum. Talið er að þeir hafi
verið notaðir til brýnslu á laxa
stingjum Sarqaqfiskimannanna.
í sumar á að framkvæma ná-
kvæmar uppmælingar á húsa-
tóftum og tjaldhringjum Eski-
móanna, og eins á að líta vel í
kringum sig eftir menjum um
forna greftrunarsiði, svo framar
lega, sem um greftrunarsiði hef
ur verið að ræða hjá Sarqaq-fólk-
inu. Vel getur verið, að hinir
dauðu hafi einfaldlega verið lagð-
ir einhvers staðar til, og þar hafl
þeir síðan horfið sporalust niður
í jörðina.
Að öllum líkindum hefur Sarqaq
fólkið leitað að veiðitímanum lokn
um burtu úr fjarðarbotninum og
í áttina til strandhéraðanna nær
hafinu, en menn hafa enga hug-
mynd um, hvernig þessir flutn-
ingar hafa farið fram. Það hef-
ur nefnilega ekkert fundizt, sem
sagt getur um það, hvernig flutn
ingarnir hafa getað átt sér stað
á þessum tíma árs, og hvaða far
artæki hafi verið notuð.
Leitaraðferðir.
í leiðangurslok eiga vísinda-
mennirnir að reyna að finna
fleirl Sarqaq-bústaði með því að
ganga um svæðið, og fara á
„Inuk"-bát sínum í sjóferðir með
fram ströndinni.
í þessu sambandi verður um
að gera að lifa sig inn í þær
kröfur sem Sarqaq-eskimóarnir
settu til umhverfisins, þegar þeir
völdu sér bústaði. Sarqaq-bústað
irnir afhiúpa sig í rauninni ekki
í landslaginu, og visindamenn-
irnir geta því aðeins fundið þá,
að þeir þekki þarfir þessarra
veiðimanna. Svæði i kringum ár
mynni og dalsmynni verða fyrst
og fremst rannsökuð.
Leiðangursmenn munu fá
hjálp frá kaþólska prestinum
föður Wolfe, auk allra annarra,
sem munu hjálpa þeim, en hann
hefur oft áður tekið þátt í forn
leifauppgreftri á Grænlandi, og
nú sem stendur er hann forstöðu
maður fyrir kaþólskri trúboðs-
stöð á Grænlandi.
Meðal þeirra, sem framkvæmt
hafa undirbúningsrannsóknir í
sambandi við Sarqaq-menning-
una, er Mans Mosegárd ráðu-
nautur, en hann hefur melra að
segja verið af sumum kallaður
finnandi Sarqaq-menningarinn-
ar.
8
T f M I N N, þrWjudagurinn 16. Júlí 1963.