Tíminn - 21.07.1963, Blaðsíða 8

Mynd þessl er tvö hundruð ára gömul teiknlng, er franskur maSur gerSi af SkálholtsstaS, er hann
helmsóttl hann 1772, f bkkupsfHS Flnns Jónssonar.
Höfundur Hungurvöku fer
þessuim orðum um Teit Ketil-
bjamarson, hins gacnla að Mos-
felli: „Hann var sá gæfumað-
ur, aS hann byggði þann bæ
fyrstur, er í Skála'holti heitir,
er nú er allgöfugastur bær á
öllu íslandi“.
Þótt gengið hafi á ýmsu um
göfgi staðarins, er aldir runnu,
og þetta höfuðsetur íslenzkra
mennta hafi í augum margra
seinni tíða kynslóða verið nán-
ast þjóðsaga, hefur hann nú
loks verið hafinn úr niðurlæg-
ingunni, kirkja vegleg byggð og
heit strengd um að reisa þar
menntasetur, svo að staðurinn
Hfi ekki á fornri frægð einni
um alla framtíð.
Bislkupsstóll var stofnsettur í
Skálholti árið 1056 og stóð þar
í 840 ár, eða til ársins 1796, að
embættið var flutt til Reykja-
víkur. Br síðasti Skálholtsbisk-
up féll frá, voru þar hús flest
kotnin að falli og skömmu síðar
rifin dómkinkjan, veglegust
kirkja Íslands, er Brynjólfur
biskup hafði látið reisa á ár-
unum 1650—51. Kom í hennar
stað lítilf jörleg kirkja og var
þá svo komið, að mörgum þótti
þair „Snornabúð stekkur".
ar nálgaðist níu alda afmiæli
biskupsdóms á íslandi og Skál
holtsstóls, komst hreyfing í þá
átt að hefja staðinn að nýju
til vegs. Með lögum 1952 var
þar áikveðið prestssetur, og
tveim árum síðar var ákveðið
tveggja milljóna króna fjárveit
ing á næstu fjárlögum til
kirkjubygingar: Hefur síðan
verið haldið áfram að veita fé
til endurreisnar staðarins og
kirkjubyggingarinnar, svo að
hún er nú fullgerð og vígslu-
hátíð hennar fer fram í dag.
Sonartsonur Teits er nam
staðinn, ísleifur, varð fyrstur
biskup í Skálholti, og síðan son
ur hans Gizurr, en þeir voru
báðir taldir meðal göfugustu
manna, er sögur fara af hér á
íslandi. Gizurr gaf kirkjunni
Skálholt, sem var föðurleifð
hans. Meðan Skálholt var bisk-
upssetur, sátu þar fjörutíu og
fimm biskupar, 32 kaþólskir og
13 lúterskir, langflestir íslenzk
ir menn, en nokkrir erlendir.
Er ekki rúim hér til að nefna
nærri alla, en sagt lítillega frá
nokkrum.
Tíðast nefndur meðal allrar
alþýðu til þessa dags, og líka
einn fremstur hinna kaþólsku
biskupa, er Þorlákur Þórhalls-
son, bunnastur undir nafninu
Þorlákur belgi, og var dagur
við hann kenndur, Þorláks-
messa á sumri, mikill hátíðis-
dagur fyrrum. Ekki gekk allt
friðsamlega eftir að hann tók
við embættí, og átti hann í
harðri baráttu við bændur, sem
vildu halda sínum rétti til af-
skipta- af kirkjunni, en hann
hélt fram óskoruðum yfirráðum
kirkjunnar, og varð hann sigur
sæll. Hann var feikna lærdóms
maður, óglæsilegur og gallað-
ur ræðumaður, en samt dáðust
margir að honum, hann var í
senn heilagur maður í lífemi
og mjög séður fésýslumaður, að
sagt er, vel verklega kunnandi,
kunni svo vel til ölgerðar, að
„brást aldrei það öl, sem hann
blessaði". En kraftaverkin, er
gerðust fyrir bænir hans, lifa
lengst í sögum, og ekki síður
þau, er gerðust eftir hann lát-
inn. Enginn dýrlingur hefur orð
ið meiri hér á landi en hann,
og tveir messudagar bera nafn
hans.
Eftir hann tekur við embætti
Páll Jónsson Loftssonar, glæsi-
menni, er söngrödd hafði slíka,
að í minnum var haft. Þá skal
nefna Áma Helgason, er varð
biskup 1304, en eæ Skálholts-
kirkja brann fimm árum síðar,
sigldi hann og kom aftur með
mikil tillög. Hann stofnsetti
lærða manna spítala í Gaul-
verjabæ, elliheimili handa
prestum. En lengst mun lifa
saga sú, er hann reit um fyrir
rp.nnara sinn. Árna biskup Þnr-
láksson og gerist þar með braut
ryðjandi í ævisagnagerð. En
síðastur hinna kaþólsku biskupa
i Skálholti varð Ögmundur Páls
son, og er saga hans raunasaga
um gáfað glæsimenni, sem ör-
lögin léku hart. Hann var list-
rænn rithöfundur, sem ljósast
kemur fram í bréfutn hans, er
kafla má perlur sem slík.
Fyrstur biskup hins nýja sið
ar, Gizurr Einarsson, átti upp
tökin að miklu snilldarverki ís-
lenzkra bókmennta, sem hann
vann raunar ekki sjálfur, held-
ur fékk Odd Gottskálksson til
að gera, en það er hin meistara
lega þýðing Nýja testamenntis-
ins.
Einn stórbrotnasti biskup í
Skálholtí í lúterskum sið er
Brynjólfur Sveinsson, þótt
saga hans yrði raunaleg áður
lyki, og er til frábær lýsing af
þessum skapmikla manni, þar
sem er bréfabók hans, er fyllti
hvorki meira né minna en 20
bæfcur. Við almúgamenn var
hann lítillátur, að sagt er, en
slíkan ægihjálm bar hann og
alvöru tignarsvip, að ekki höfðu
allir kjaik tH að horfa á hann
eða ávarpa. Hann var höf?&ngi
í orðsins fyllstu merkingu, veit
u31 á gest og gangandi, sam-
ræðumaður mikill, veitti vfn af
örlæti, „tjáði þá ekki undaai að
mælast og þoldiu fáir tfl jafns
við hann“. Segir Torfi ævisögu-
ritari hans, að er Brynjólfur
drakk, væri það gert „alvarlega
og karlmannlega af hreinu þeli
og hugljúfu hjartalagi". Mörg-
um ofbauð hve stórbrotinn
hann var, einnig, er hann réðst
í kirkjusmíðina, sem ekkert var
til sparað, og þóttu það mikil
firn. Smiði fékk hann hvaðan-
æfa að, tré fékk hann af reka-
fjörum og frá útlöndum, svo
sem jám og allt er honum þótti
til þurfa að reisa Guði hið veg
legasta og traustasta hús, er
VI3 uppgröft f Skálholti 1954 fannst stelnklsta Páls bfskups Jóns-
sonar, og sést hún hér á myndinnl.
8
T f M I N N, sunnudagurinn 21. júlí 1962.