Tíminn - 27.08.1963, Síða 7

Útgeftndl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Pramkvæmdastjóri: Tómas Arnason. _ Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson Frétta-
stjóri: Jónas Kristjánsson. Auglýsingastj.: Sigurjón Davíðsson.
Ritstjómarskrifstofur i Eddu húsinu, simar 18300—18305. Skrif
stofur Bankastr. 7. Afgr.sími 12323. Augl., sími 19523 Aðrar
skrifstofur, sími 18300. Áskriftargjald kr. 65.00 á mán. innan-
lands. í lausasölu kr. 4.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA b.f —
Eru almenningshlutafélög hag-
nýt í kjarabaráttu launþega?
Mhyglðsverður bókarkafli effir Hannes Jónsson, félagsfræðing.
Undirlægjustefna
Að vonum hefur sú túl'kun Morgunblaðsins vakið mikla
athygli, að það séu svik við Nato, ei’ íslenzk stjórnarvöld
fallist ekki á allt, sem hershöfðmgjar þess fara fram á.
Enn meiri athygli hefur þetta vakið vegna þess, að tekið
hefur verið kröftuglega undir þessa kenningu í Reykja-
víkurbréfum þeim, sem formaður flokksins og vænt-
anlegur forsætisráðherra skrifar i blaðið.
Það er m. ö. o. staðfesting þess. að hér er um að ræða
stefnu helztu forvígismanna Sjálfstæðisflokksins.
Þetta þýðir m. a. það, að forvigismenn Sjálfstæðis-
flokksins eru reiðubúnir að leyfa Nato að hafa flota- og
kafbátastöð í Hvalfirði, ef Nato fer fram á það. Af því
má bezt álykta, hvert verður áframhald þeirra fram-
kvæmda, sem ráðgert er að hefja í Hvalfirði, þar sem
Nato hefur oft áður óskað eftir að mega hafa flota- og
kafbátastöð þar.
Þetta er í algeru ósamræmi við þær yfirlýsingar,
sem Sjálfstæðisflokkurinn gaf 1949, þegar ísland gekk
í Nato, ásamt þeim flokkum, er einnig stóðu að inn-
göngunni. Þá vísuðu þessir þri** flokkar ekki aðeins
til þess, að samkvæmt sáttmála Nato raaður hvert
bandalagsríki því sjálft, hvað það leggur að mörkum.
Þeir gáfu jafnframt þá yfirlýsingu til enn frekari
áréttingar, að ísland teldi sig ekki skuldbundið til að
leyfa hér her og herbækistöðvar á friðartímum, en
á styrjaldartímum kæmi til athugunar að veita slíka
aðstöðu, en þó aðeins innan heirra takmarkana, sem
íslendingar sjálfir ákvæðu.
Skrif Morgunblaðsins seinustu daga, áréttuð í Reykja-
vikurbréfum flokksformannsins, sýna ótvírætt, að Sjálf-
stæðisflokkurinn er nú alveg horfirm frá þessari stefnu.
Mbl. skrifar um þessi mál eins og sjálfsákvörðunarréttur
íslands sé ekki lengur til, heldur séu það svik við Nato
að vera nokkuð að minnast á hann. íslenzk stjórnarvöld
eigi bara að fallast á allt, sem Nato fer fram á.
Eftir framkomu Sjálfstæðisflokksins í landhelgismál-
inu og Efnahagsbandalagsmálinu, kemur þetta viðhorf
flokksforustunnar svo sem ekki á óvart. Þetta er aðeins ný
staðfesting á undirlægjustefnu t'lokksins, þegar erlendir
aðilar eiga í hlut.
íslendingum er nauðsynlegt, eins og öðrum þjóðum, á
tímum vaxandi alþjóðasamskipta, að taka þátt í ýmiss kon-
ar samtökum og bandalögum. Þetta þurfa þeir að gera
til að tryggja rétt sinn á ýmsum sviðum og vitanlega
verður að láta eitthvað í staðinn. Það er hins vegar hættu-
legur misskilningur, að þessu fyigi það, að ísland hafi
sfsalað sér sjálfsákvörðunarréttinum og eigi að sitja og
standa eins og erlendir aðilar vilja. Slík minnimáttar-
kennd er hættuleg og getur ekki endað með öðru en
ófrelsi. Þess vegna verður þjóðin að varast þá undirlægju-
stefnu, sem nú er predikuð af stærsta flokki landsins.
Austri og Bjarni
Kommúnistar eru nú á góðum vegi að létta því erfiði
af Bjarna Benediktssyni að skrifa Reykjavíkurbréf Mbl.
Um það bil þriðjungur af seinasta Reykjavíkurbréfi
Bjarna er endurprentun á rógskriíum, sem Austri hefur
skrifað í Þjóðviljann um Framsóknarmenn og fleiri
íhaldsandstæðinga.
Þetta er ný vísbending þess, ao enn haldast traustir
leyniþræðir milli vissra leiðtoga Siálfstæðisflokksins og
kommúnista. Það er skemmra á milli Austra og Bjarna
cn margir halda.
Áð undanförnu hafa sum dagblöðin rætt mikið um mögu-
leika á stofnun almenningshlutafélaga hér á landi, og einn
ritstjóri Morgunblaðsins hefur ger/r sérstakur talsmaður
þess rekstursforms. Hafa umræður um þetta rekstursform
því einkennzt meira af prédikunartón á aðra hlið en fordóm-
um á hina.
í síðasta kafla bókarinnar VERKALÝÐURINN OG ÞJÓÐ-
FÉLAGIÐ, sem Félagsmálastofnunin gaf út í fyrra, ræðir
Hannes Jónsson, félagsfræðingur, hirss vegar hugmyndinn
um almenningshlutaféiög á hleypidómalausan og fróðlegan
hátt, þegar hann kynnir ýmis hjálpartæki kjarabaráttunn-
ar, sem reynd hafa verið erlendis en lítið athuguð hér á
landi. Hefur Tíminn fengið levfi höfundar til þess að prenta
hluta kaflans, þar sem fjallað er um ágóða- og eignar-
hlutdeildina og almenningshlutafélögin, en vísar að öðru
leyti til þessarar athyglisverðu bókar, sem allir þeir, er láta
sig verkalýðsmál og rekstursform atvinnuveganna skipta,
ættu að lesa.
Ágóða. og eignarhlutdeildin.
Svo að við snúum okkur fyrst
að ágóða- og eignarhlutdeildinni,
þá er hún mest áberandi hjálpar-
tæki kjarabaráttunnar í augum
einstaklingshyggjumanna. Hug-
myndin að baki hennar er sú, að
það sé í fyrsta lagi réttlátt að
fólk það, sem við fyrirtæki vinn-
ur, njóti að einhverju leyti ávaxt-
anna af iðju sinni, t.d. með á-
góðahlutdeild þegar vel gengur.
Þessi ágóðahlutdeild er svo oft
greidd nieð smærri hlutabréfum
í fyrirtækinu, og þar með öðl-
ast starfsfólkið einnig eignar-
hlutdeild í því.
í öðru lagi er það talið til gild-
is þessa fyrirkomulags, áð það
veki áhuga hins vinnandi manns
á velferð fyrirtækisins, ef hann
sjái og skynjii, að hagsmunir
hans, atvinnurekandans og fyrir-
tækisins fari saman að því leyti,
að því meiri framleiðni og fram-
leiðsla, eða því ódýrari og árang-
ursríkari vörudreifing og velta,
því meira komi í ágóðahlut verka
mannsins, fyrirtækisins og at-
vinnurekandans. Verkamaðurinn
hafi því sömu hagsmuna að gæta
og atvinnurekandinn varðandi
velgengni fyrirtækisins.
í þriðja lagi er bent á það, að
ágóða- og eignarhlutdeildin sé
bæði þroskandi og menntandi
fyrir hinn vinnandi mann. Vegna
ágóðahlutdeildarinnar fari hann
að brjóta heilann um hugsanleg
ar umbætur á rekstrinum, en
vegna eignarhlutdeilÖarinnar fái
hann cækifæri til þess að mæta á
aðalfundum fyrirtækisins, hlusta
þar á skýrslur um framtíðar-
áætlanir og taka þátt í umræð-
um og jafnvel ákvörðunum
Allt er þetta að mínum dómi
satt og rétt.
Því verður ekki heldur á móti
mælt með rökum, að ágóða- og
ei'gnarMutdeildin er greúnilegt
spor í áttina til frekari viður-
kenningar á þýðingu hins vinn-
andi manns fyrir atvinnu- og
efnahagslífið.
En þess ber að gæta, að hér er
ekki um að ræða alhliða sam-
starf verkalýðs og atvinnurek-
enda á jafnréttisgrundvelli til
hagsbóta fyrir vinnandi fólk. Á-
góða- og eignarhlutdeildin kemst
nær undantekningarlaust í fram
kvæmd fyrir elnhliða ákvörðun
atvinnurekandans. Hann býður
verkamanninum þessi hlunnindi
í þeirri trú, að þau færi fyrir
tækinu og eigendum þess aukinn
gróða vegna meiri afkasta, meiri
HANNES JÓNSSON
framleiðni og framleiðslu og
betra samstarfs við verkafólkið.
Það veltur einnig á einhliða á-
kvörðun atvinnurekandans, hvort
allir eða aðeins fáir starfsmenn
fyrirtækisins njóti ágóða- og
eignarhlutdeildarinnar. Og þar
sem þess er yfirleitt vandlega
gætt, að hlutir verkafólksins í
fyrirtækinu verði aldrei nema
mjög smáir, þá hefur það að jafn
aði engin bein áhrif á stjórn fyr-
irtækisins, enda yfirleitt ekki til
þess ætlazt, að verkafólkið hafi
hlutdeild í ákvörðunarvaldi eða
stjórn þess, þótt það sé hvatt til
þess að gera Ullögur og ábend-
ingar til næsta yfirmanns síns í
fyrirtækinu um rekstrarumbæt-
ur.
Eignar- og ágóðahlutdeildin
hefur komið til framkvæmda
mjög víða í heiminum. Einkum
er þetta fyrirkomulag útbreitt í
Bandaríkjunum, Bretlandi og V-
Þýzkalandi. Frjálslyndi flokkur-
inn í Bretlandi hefur þetta fyrir-
komulag sem eitt af meginatrið-
um á stefnuskrá sinni og leggur
áherzlu á, að ágóðahlutdeildina
skuli greiða með eignarhlut-
deild, þ.e. hlutabréfum.1)
Almenningshlutafélöig.
í V-Þýzkalandi hefur hlið-
stæð, en ekki nákvæmlega eins.
1) Sjá t. d. Ownership for all.
Útgefandi: Liberal Party, Lond-
on, 1959.
hugmynd verið framkvæmd í
formi almenningshlutafélaganna.
Munurinn á almenningshluta-
félögunum og ágóða -og eignar-
hlutdeildinni er þó sá, að eignar-
hlutdeild í almenningshlutafélög-
um er ekki bundin við starfsfólk
viðkomandi fyrirtækis, heldur
getur hver sem er keypt hluta-
bréfin. Ágóða- og eignarhlut-
deildin miðast hins vegar einvörð
ungu við starfsfólk viðkomandi
fyrirtækis.
Þar sem „Volkswagen“-verk-
smiðjurnai í Wolfsburg í V-
Þýzkalandi hafa nýlega verið
gerðar að almenningshlutafélagi
og ég hef góðar heimildir um
það, hvernig þetta gerðist, þar
sem er skýrsla þýzku útgáfunnar
af SCALA INTERNATlONALi),
þá skal ég með örfáum orðum
skýra frá því.
Þetta var gert að frumkvæði
Bonnstjórnarinnar sem l'iður í
jákvæðu tafli á móti samfélags-
og sameignarhugsjónum sósíal-
ismans og kommúnismans, en
heildarstefnan gengur nú al-
mennt undir nafninu „Volkskapi-
talismus" eða almenningskapital
ismi. Meginmarkmið hans er að
gera alla að eignamönnum með
því að örva og verðlauna sparn-
að, hjálpa sem flestum til þess
að eignast eigin íbúð eða hús,
og gefa sem flestum kost á því
að eignast bifreið og hlutabréf í
stærstu fyrirtækjum landsins.
Fyrsti almenningshlut'hafa-
fundur Volkswagen-verksmiðj-
anna var haldinn sumarið 1961
og sátu hann um 5000 „almenn-
ingshluthafar". Flestir þeirra
áttu tvö DM 100.00 „almennings-
hlutabréf“, sem þeh- höfðu keypt
á frjálsum verðbréfamarkaði —
og þá ekki á DM 100.00 — held-
ur á DM 350.00, sem var gengi
bréfanna á verðbréfamarkaðin-
um tvo síðustu mánuðina áður
en fyrsti almenningshluthafa-
fundurinn var haldinn.
Til þess að fyrirbyggja, að „ab
menningshlutafélagið“ yrði nú
ekki bara nafnið tómt að því er
hugtakið „almenningur" varðar,
þá höfðu verið settar ákveðnar
reglur um sölu bréfanna. Ein var
sú, að einstaklingar með yfir DM
8000.00 í árslaun fengu fyrst í
stað ekki að kaupa „almennings-
hlutabréf“ og hjón með samtals
meira en DM 16000.00 árstekjur
ekki heldur. Sala bréfanna
fyrstu tvo mánuðina, sem hluta-
bréfin voru á markaðinum í
fyrstu umferð, takmarkaðist sem
sé við hinn almenna launamann,
og þá fyrst þegar honum hafði
verið gefið þetta tækifæri, var
hægt að selja öðrum.
í öðru lagi var ákveðið, að eng-
inn mætti kaupa fleiri en 5 bréf,
en í framkvæmd var þetta þann-
ig, að flestir fengu aðeins að
kaupa tvö bréf.
í þnðja lagi voru svo settar
sérstakar reglur, sem áttu að
tryggja einstaklingunum í hópi
„almennings“ meirihlutavald 1
félaginu, ef hann stæði saman.
Að sjálfsögðu keyptu stóru
Framhalo A 13 sFSu.
1) Sjá: „Has du was, dann bist
du was“ í SCALA INTERNATI-
ONAL (Deutsche Ausgabe).
febrúar 1962.
T í M I N N, þrlðjudagurlnn 27. igúst 1963. —
l