Tíminn - 19.09.1963, Blaðsíða 14

WILLIAM L. SHIRER
finnast þeir skuldbundnir til þess
að styðja Frakka.
En fyrst ætlaði hann enn einu
sinni að leggja að þýzka einræðis
herranum. Hitl'er átti að halda
ræðu í Sportpalast í Berlín 26.
september. Til þess að reyna að
fá hann til að brenna ekki allar
brýr að baki sér, flýtti Chamber-
lam sér enn einu sinni og sendi
honum bréf og eftir hádegi 26.
september sendi hann það áleiðis
til Berlinar með sínum trygga að-
stoðarmanni, Horace Wilson lá-
varði, sem fór í skyndingi í sér-
stakri flugvél til höfuðborgar
Þýzkalands.
Þegar Ohamberlain fór frá
Dresden snemma um morguninn
24. september hafði dimmt yfir
hugum Þjóðverja. Nú þegar styrj-
öldin virtist framundan, líkaði
sumum þeirra að minnsta kosti
ekki tilhugsunin vel. Ég sat dálitla
stund yfir síðbúnum kvöldverði í
sal hótelsins. Göring, Göbbels,
Ribbentrop, Keitel hershöfðingi,
og aðrir lágtsettari menn stóðu
allt í kring og ræddust við í ein-
lægni. Þeir litu út fyrir að vera
, dálítið utan við sig vegna s'ríðs-
útlitsins.
Síðar um kvöldið sá ég, að von-
irnar voru farnar að vakna aftur í
Berlín. í Wilhelmstrasse var skoð-
un manns sú, Ið þar eð Chamber-
lain, með öllu þvi val'di, sem brezki
! brezki forsætisráðherrann hafði
hafði samþ., að leggja hinar nýju
kröfur Hitl'ers fyrir stjómina í
Prag, þá yrðu menn að ímynda
sér, að brezki foringinn styddi
uppástungur Hitlers. Eins og við
höfum séð, var þessi skoðun al-
gjörlega rétt — svo langt sem hún
náði.
Sunnudagurinn 25. september
var dásamlegur haustdagur í Ber-
lín, hlýtt var úti og sólin skein,
og þar eð þetta mynd.i án efa
verða síðasti, góði dagurinn, þetta
haust fóru íbúarnir í stórum hóp-
um úti til vatnanna og skóganna,
sem voru allt í kringum borgina.
Þrátt fyrir frásagnir um æðið, sem
gripið hafði Hitlér, þegar hann
heyrði að urslitakostunum frá
Godesberg hafði verið hafnáð í
París, London og Prag, var eng-
inn hræddur um, að átök væru í
vændum, og vissulega datt engum
í'hitg styrjöld í Berlín. „Ótrúl'egt,
að til styrjaldar kunni að koma,“
skrifaði ég í dagbók mína þá um
kvöldið.
Mánudaginn næstan á eftir
breyttist allt skyndilega tU hins
verra. Klukkan 5 eftir hádegi kom
Horace Wdson lávarður í fylgd
með Henderson sendiherra og
Ivone Kirkpatrick, fyrsta sendi-
ráðsritaranum í brezka sendiráð-
inu, til kanslarahallarinnar, og
flutu þeir með sér'bréf Ohamber-
lains. Þeir hittu á Hitler í slæmu
skapi — ef til vill var hann að
koma sér'i viðeigandi skap fyrir
Sportpalast-ræðuna, sem hann átti
að, flytja eftir þrjá klukkustundir.
Þegar dr. Sehmidt byrjaði að
þýða bréfið, sem skýrði frá því,
að tékkneska stjórnin hefði til-
kynnt forsætisráðherranum að
Godesberg-skýrslan væri „algjör-
l'ega óaðgengileg11, alveg eins og
hann hafði varað við í Godesberg,
stökk Hitler skyndilega á fætur,
samkvæmt Sehmidt, og hrópaði:
„Það er ekkert vit í frekari samn-
ingaviðræðum!“ og stökk ,.á dyr.
Þetta var þjáningarfullt augna-
blik, segir þýzki túlkurinn. „í
fyrsta og eina skiptið í minni við-
urvist tapaði Hitler sér algjör-
lega“, og að því er Bretarnir, sem
viðstaddir voru, sögðu, hélt foring-
inn, sem brátt snéri aftur til sætis
síns, áfram að grípa fram í þýðing-
una á bréfinu með því að öskra:
„Það er farið með Þjóðverja eins
og Svertingja ... 1. október skal
ég hafa Tékkóslóvakíu þar sem ég
vil hafa hana. Ef Frakkland og
England ákveða að fara í verk-
fall, þá þau um það. . .. . Mér
stendur alveg á sama.‘
Chamberlain hafði stungið upp
á því, að þar eð Tékkar væru fúsir
að láta Hitler það í té, sem hann
hafði krafizt, Súdetahéruðin, þá
skyldi kalla, saman fund fulltrúa
Tékka og Þjóðverja til þess að
ganga frá „samkomulagi um,
hvernig afhending landsvæðisins
skyldi fara fram.“ Hann bætti við,
að hann væri reiðubúinn að láta
brezka fulltrúa sitja á fundinum.
Svar Hitlers var, að hann myndi
hefja viðræður um smáatriðin við
Tékka, ef þeir gengu fyrir fram
að Godesbergskýrslunni (sem þeir
höfðu verið að enda við að hafna)
og samþykktu þýzkt hernám á Sú-
deta-héruðunum 1. október Hann
yrði ag fá jákvætt svar, sagði hann,
innan fjörutíu og fjögurra klukku-
stunda — klukkan 2 eftir hádegi
28. september.
Þetta kvöld brenndi Hitler
brýrnar að baki sér, eða það virt-
ist þeim, sem hlustuðu undrandi
á æðisgengin öskur hans í hinni
troðfullu Sportpalast í Berlín.
Hrópandi og öskrandi í verri æðis-
köstum, en ég hafði nokkru sinni
séð hann fá, þeytti hann óskap-
lega persónulegum móðgunum
yfir „Herr Benes“, og lýsti því
yfir, að stríðið eða friðurinn væri
nú undir tékkneska forsetanum
komin og að hvernig sem allt færi,
myndi hann hafa fengið Súdeta-
löndin 1. október. Hann var nógu
kænn til þess að kasta sápu til
brezka forsætisráðherrans, þrátt
fyrir það hversu utan við sig hann
var af reiði og vegna fagnaðarópa
mannfjöldans. Hann þakkaði hon-
um fyrir það, sem hann hafði gert
fyrir friðinn og endurtók, að þetta
væri síðasta landakrafa hans í
Evrópu. „Við viljum ekkert með
Tékka hafa!“, muldraði hann fyr-
irlitlega.
Ég sat á svölunum fyrir ofan
Hitler á meðan á ræðuhöldunum
stóð, og reyndi, þótt ekki gengi
það vel, að útvarpa stöðugri þýð-
ingu á orðum hans. Um kvöldið
skrifaði ég_ í dagbók mína:
........í fyrsta smn í öll þau
ár, sem ég hef fylgzt með honum,
sýndist hann í kvöld algjörlega
ÍS3
| hafa tapað stjórninni' á sjálfum
1 sér. Þegar hann settist niður,
stökk Göbbels upp og hrópaði inn
í hátalarann: „Eitt er víst: 1918
verður aldrei endurtekið!“ Hitler
leit upp til hans með villtan, ákaf-
an glampa í augunum, eins og
þet a væru einmitt orðin, sem
hann hafði verið að leita ag allt
kvöldið en hefði ekki alveg fund-
ið. Hann hljóp á fætur, og með
ofstækisfullan eld í augunum,
sem ég mun aldrei gleyma, rétti
hann fram hægri handlegginn
með stórkostlegri sveiflu, og
barði hendinni í borðið og æpti
með öllum þeim krafti, sem í hin-
um miklu lungum hans var: „Ja !“
Síðan slettist hann niður í stól
sinn aftur algjörlega uppgefinn.
Hann hafði náð sér fullkomlega,
þegar hann lók á ipóti Horace Wil-
son annað sinn á hádegi daginn
eftir, 27. september. Hinn sérlegi
sendiboði, maður, sem ekki hafði
nokkra diplomata^þjálfun til að
bera, en var jafn ákafur og for-
sætisráðherrann, ef ekki ákafari í
að gefa Hitler Súdetahéruðun, ef
einræðisherrann myndi aðeins
veita þeim viðtöku á friðsamlegan
hátt, benti nú Hitler á sérstaka
yfirlýsingu, sem Chamberlain
hafði gefið út í London skömmu
eftir miðnætti, sem svar við Sport
palast-ræðu foringjans. Þegar til-
lit var tekið til þess að kanslar-
inn treysti ekki á loforð Tékka,
myndi brezka stjórnin, sagði
Chamberlain líta á sjálfa sig „sem
siðferðilega ábyrga fyrir fram-
kvæmdinni". Hann treysti því, að
kanslarinn myndi ekki hafna þess
ari uppástungu.
En Hitler sýndi engan áhuga.
Hann hafði ekki fleiri skilaboð
handa Chamberlain, sagði hann.
Nú var allt, undir Tékkum komið.
Þeir gátu gengið að eða hafnað
24
og vissi ósjálfrátt, að eitthvað var
að. Hún leit á vekjaraklukkuna við
rúmið og sér til óblandinnar skelf
ingar sá hún, að klukkan var rúm-
lega tíu. Og hún átti að byrja
vinnu við stofnunina klukkan níu.
Hún hafði sofið yfir sig. En hvers
vegna hafði Mildred ekki vakið
hana?
Hún stökk fram úr rúminu,
þvoði sér og klæddi sig í snatri í
hvíta einkennisbúninginn sinn.
Hún vildi ekki bíða eftir sporvagn-
inum, heldur hringdi hún á her-
bergisþjóninn og bað hann að
panta leigubíl.
— En hvers vegna var ég ekki
vakin? spurði hún drenginn, —
hver vegna var mér ekki fært te
eða kaffi upp til mín?
Pilturinn hristi höfuðið og
sagði:
— Hin ungfrúin sagð'i, ekki
vekja yður. Hún segja þér sofna
seint gærkvöldi.
Grant grúfði sig yf‘r smásjána,
en hann rétti sig upp þegar hún
hún kom inn í rannsóknarstofuna.
— Þér komið dálítið of seint,
systir, sagði hann með tónblæ, sem
hún kannaðist ofur vel við og,vissi
á illt.
— Eg bið afsökunar, doktor, en
ég svaf yfir mig. Mildred hefði átt
að vekja mig.
— Finnst yðpr það vera í verka-
hring Mildred að vekja yður þegar
þér sofið yfir yður?
— Auðvitað er það ekki í henn-
ar verkahring, sagði hún herská,
— en það hefði aðeins verið kunn-
ingjabragð.
— Eftir því, sem hún segir mér,
virðist hún hafa talið það meira
kunningjabragð a^ leyfa yður
að sofa. Þér munuð hafa verið
lengi úti í gærkvöl'di, og hún sagði
að þér hefðuð verið í miklu upp-
námi, þegar þér komuð Hún hélt
að þér væruð kannski að veikjast
og taldi hyggilegast að leyfa yður
að sofa áfram.
Gail kipraði þrjózkulega var-
irnar. — Mér þykir leitt að ég
skyldi koma of seint, doktor. Eg
get ekki sagt meira um það.
— Þér hafið enga afsökun fram
að færa?
— Eg hef enga afsökun, sagði
hún, og þau h'orfðust um stund
í augu. Hann horfði á hana illsku-
legur á svip og hún starði á móti
ákveðin og þrjózkuleg.
Það var alger þögn fáein andar-
tök. Hún sá að Bobby var dapur-
legur á svip skammt frá þeim, og
reyndi að brosa uppörvandi til'
hennar.
Loks rauf Grant þögnina:
— Þar eð þér hafið enga afsök-
un, er ekki meira um þetta að
segja. Við þurfum að halda áfram
með vinnu okkar. Eg mun segja
yður í fáum orðum, hvað við höf-
um gert í morgun.
— Þökk fyrir, doktor. Hún gekk
að langborðinu, þar sem hin gríðar
stóra smásjá hafði verið sett.
Þetta var hræðilegur morgunn
og virtist endalaus. Grant var
kuldalegur í viðmóti; hann yrti að-
eins á hana, þegar nauðsyn krafði.
Hún reyndi að vera honum reið
fyrir framkomu hans, en hún vari
djúpt særð. Á ytra borði virtist
hún róleg, en hún var með grát-
stafinn í kverkunum um hádegis-
bilið.
Bobby, sem var jafnan fljótur
að finna hvernig henni leið,
reyndi að hughreysta hana. Þegar
Grant var farinn úr rannsóknar-
stofunni, kom hann till hennar,
lagði hönd um öxl henni og sagði:
— Hertu upp hugann, Gail. Eg
virði og dái Grant að öllu leyti, en
mér fannst hann skelfing and-
styggilegur við þig í morgun.
— Ó Bobby! Hún hallaði höfði i
að öxl hans og tárin, sem hún
hafði reynt að halda aftur af,
brutust nú fram.
Hann leyfði henni að gráta; hann
tók meira að segja fram stóran,
hvítan vasaklút og rétti að henni.
—Eg gæti kálað Mildred, sagði
hann. —Þetta er allt henni að
kenna. Hvað er eiginlega að þeirri
manneskju?
— Eg held bara, að henni geðj-
ist illa að mér, kjökraði Gail.
Han sagðí seinlega:
— Eg held a5 það, sem að Mild
red er, sé, að henni geðjast of vel
að Grant. Og meðan þú varst í Eng
landi, reyndi hún á allan hátt að
koma sér í mjúkinn hjá honum.
En ég vissi að það tókst heldur
klaufalega. Eg vissi, að honum
féllu illa fleðulæti. hennar, en
hann hikaði við að segja nokkuð,
sem gæti sært hana eða móðgað
verulega. Svona, svona þurrkaðu
nú tárin og snýttu þér duglega,
þvoðu þér um andlitið og snyrtu
þig, og við skulum bregða okkur
upp og borða hádegisverð.
— Bobby, þú ert yndislegur,
sagði hún þakklát. — Eg veit ekki,
hvernig ég kæmist af án þín.
—- Eg veit ekki, hvernig ég kæm
ist af án þín, skal ég segja þér,
sagði haun og rödd hans var eilítið
rám.
— Þú veitir birtu inn í lif mitt,
fröken góð. Eg hlakka alltaf til að
borða hádegjsverð með þér, sú
stund er hápunktur hvers dags.
Komdu nú. Ef satt skal segja, er
ég að farast úr hungri
Maturinn í veitingastofu stofn-
unarinnar var einkar ljúffengur.
Þar var boðið upp á enskan og
kínverskan mat. Henni leið betur
eftir að hafa borðað góða máltíð
— enda hafði hún engan morgun-
verð snætt.
— Þú hefur væntanlega skemmt
þér vel í gærkvöldi, stríddi Bobby
henni vinalega. — Mildred fjasaði
heil ósköp um, hvað þú hefðir
komig seint heim. Eg hefði getað
kyrkt hana með glöðu geði. Eg
held ekki að Grant hafi langað til
að hl'ýða á rolluna. En hann átti
ekki hægt með að látast ekki
heyra.
— Nei, ég býst ekki við að
hann hafi getað það, en hann hefði
ekki þurft að verða svona fúll-
Neðri vörin fór aftur að skjálfa.
— Bíddu við, ekki fleiri tár
núna, sagði hann hörkulega. —
Þú getur ómögulega farið að skæla
ofan í þessa indælu súpu. Eg hef
aldrei bragðað svona áður, ég býst
við að þetta sé einhver sérlegur
þjóðarréttur hér.
Hún vissi að hann reyndi að
fitja upp á öðru umræðuefni, svo
að henni gæfist ráðrúm til að jafna
sig aftur.
— Bobby. í kokkteilboðinu í
gærkvöldi hitti ég mann, sem
þekkti foreldra mína. Hann heitir
hr. Ernest Wong og er kaupmaður
hér í borginni. Þú veizt að foreldr-
mínir voru sviknir af nánum vini
sínum, og undankomuleið þeirra
var lokað? Eg er alveg sannfærð
um það, að maðurinn, sem stóð á
bak við það, er enn hér í Hong
Kong, og ég er ákveðin í að hafa
upp á honum. Eg held, ag þessi
hr. Wong geti hjálpað mér. Og mig
langar til að hitta hann aftur.
Myndir þú vilja koma með mér til
hans eitthvert kvöldið, Bobby. Eg
vildi síður fara ein.
— Auðvitað vil ég það, svaraði
hann samstundis. — Segðu mér
hvenær þú vilt fara — ég hef tíma
til að vera með þér hvaða kvöld
sem er.
— Það er kannski viðkunnan-
legra að ég hringi í hr. Wong og
spyrji, hvenær honpm henti að ég
komi?, sagði hún seinlega. — Eg
get auðveldlega fundið símanúmer-
ið hans. Eg er að velta því fyrir
mér, hvort hann viti eitthvað, og
ef hann veit eitthvað, hvort hann
er þá fáanlegur að segja mér það.
— Eg sé enga' ástæðu til að
hann 'egi þér ekki það, sem hann
veit, fyrst hann var vinur föður
þíns. En —
Hann hikaði við og áhyggjusvip-
ur kom á andlit hans.
— En hvað? spurði hún.
— En heldurðu að það sé skyn-
samlegt að fara að róta í þessum
málum? Allt þetta gerðist fyrir
óralöngu; er ekki bezt að gleyma
því fyrir fullt og allt.
Gad svaraði strengdri röddu:
— Eg get ekki gleymt því,
Bobby. Þessi maður ber ábyrgð á
dauða foreldra minna. Hann myrti
þau. Alla mína ævi hef ég svarið
14
T í M I N N , fimmtudaninn 19. september 1963