Alþýðublaðið - 17.09.1941, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUR 17. SEPT. 1941
ALPVOUBLAOHP
----- ALÞTÐUBLAÐIÐ
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar: 4S02: Ritstjéri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson, (heima), Hringbraut 218. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son, (heima), Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu
Sfmar: 4900 og 4906.
Verð kr. 3.00 á mánuði. — 15 aurar i lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. F.
.
♦--:-,------------------------—------------♦
Hví ekki almennar kosningar?
Séra Jakob Jóassoo:
6iHh Miðiö: Uið nýja leik-
rit Davíðs Stetánssonar.
♦
AÐ var Sjálfstæ'ðisffokkurÍTin
iO:g blöð hams, sem upphaf-
Lega bám fnam þá kröfu, að
kosningum til alþingis væi'i frest-
aÖ1 í vor. 0,g þangað til kosn-
ingafrestunin hafði verið ákve'ð-
in., vom það fyrst og fremst
Sjálfs'tæðismenn, sem börðust
fyrir henni, þó að ýmsir foirysitu-
menn Framsóknarfloklksins hafi
að vísu einnig snemma hallast
að því að fresta kosn-
inigum. Alþýðuftokku'rimn var
alltaf mjög tregur til þess að
greiða slíkrj ákvörðun atkvæði
— af tveimur ástæðum: Hann
taldi það varhugavert fordæmi,
sem skapað væri með kosnimgai-
frestun, ioig því að eins verjandi,
að knýjandi og augljós nalu'ðsyn
væri fyrji’ hendi. Það vair aðal-
ástæðan. Og hanm treysti því
ekki, að Sjálfstæðisfliolkkmrinin
myndi sýna þann drengskap, eftir
að kiosningafrestunin hefði verfð
ákveðini, að kannast við það
frammi fyrir þjóðinm, að það
hefði verið hanini, Sjálfstæðis-
flokkurinm, sem fyrst og mest
barðist fyrir þeirri' ráðstöfuni, og
Alþýðuflokkuriinn, sem ófúsastur
var til þess, að ljá henni atkvæði
sitt. Hann var við því búinn, að
Sjálfstæðisfl'OkkurJnin myndi þvert
á móti reyna að læða þeirfi
skoöun út á meðal manna, að
Aiþýðuflokkurinn hefði óttást
kiosningar, og að það hefði verið
fyrir hann, að kiosningafiTestundn
var ákveðin. Alþýðufliokikluirfnn
hafði, af undangenginni reynsliu,
ástæðu til siíkrar tortryggni
gagmvart Sjálfstæðisflokknum og
blöðum hans. Og skrif Morgton-
blaðsins upp á síðkastið |am
kos-niingu þíngmannis í Norður-
IsafjarðarsýsTu virðlasit heldlur
ekki bendai t'il þess, að sú to.r-
tryggni Alþýðufl'Okksins hafi
verið ófyrfrsynju.
Það skai hér ósagt látið, hver
verið hefir hin raunverulega á-
stæða Ú1 þess, að Sjálfstæðis-
flokkurinn vildi utmfram allt fá
kosniingum frestað i vor. í einu
.stjórnarbLaðinu, Tímanluim, hafa
líkur verið leiddar að því, að
Sj álfstæðisf loikku rinn hafi óttast,
að hanin myndi ekki fá atkvæði
nazista við koisningar í vor; þeir
myndu grei'ða atkvæði með kom-
múnistum. Þess er skemmst að
minnast, a'ð faðmlög nazista og
kommúnista vorii þá sem heitiust.
Hitler iog StaTin vorfi þá enn
vinir. En hvað sem því líður:
Ástæðan, sem SjálfstæðisfLokkur-
inn bar fram opinberlega, var
sú, að ástandið, sem skapast
hafði áf völdúm striðs'Lns hér á
landi, gerði það eltki aiðeilns
stór varhugavert, að efna til
kiosniinga, heldur og ómögulegt
að .láiia þær fara frnrn með venju-
legum hættí, í anda Týðræöisins
og toosnmgaliaganna. Og það var
út frá þessum sjónariniðtoim, sem
ATþýðuflokklurinn gaf samþykki
sit't tiT fcosniingafrestunarjnnar.
Nú hefir það síðan gerzt, að
eitt kjördæmi, Norðuir-tsafjarðar-
sýsla, hefir orðið þingmannsiaust
yið það, að þingmaður pess sagði
af sér. Og þá kemur það éin-
kenmi!e*ga í ljós, að Sjálfstæðis-
fl'okkurinn og blöð hans telja
sjálfsagt, ao ganga tij aukakiosn-
ingar þar þegar á þessu hausti,
þó að frestað hafi verið almenn-
um kosningum um óákveðinn
tíma’, allt að fjórum áitom, með
skírskotun til ófriðarpstandsins!
Nú segir að vísu Morgunhlaðið,
sem aðallega hefir beitt sér fyrir
aukafcosningiu1 í Norður-1 safjarði-
arsýslu i haust, að sérstaklega
standi á þar, með því að kjör-
dæmið sé þinigmannslaust; hin
kjördæmin hafi þó sína gömlu
fulltrúa á alþingi þar til almenrv
ar kosningar fari fram. En hér
er ekki alveg rétt farið með. Það
er einnig annað kjördæmi á land-
inu, sem raiunverfiliega er þing-
mannslaust, og er meira að segja
búið að vera það tvö þing í röð.
Það er SnæfieLIsnessýsla. Þing-
maður þess hefir að vísu ekki
sagt af sér. En hann hefir tekið
yið embætti erlendis og gegnir í
raun og vem furðu, að hann
skuli ekki hafa sagt af sér þing-
mennsku af þeirri ástæðu. 1 öllu
falli er ekki sjáanlegt, hvaða á-
stæða væri til þess, að efna til
aukakosningar í Norðtor-lsafjiarð-
arsýsiu í haiust, ef það yrði ekki
gert samthnis í SnæfelTsnessýslu.
; Eða heldur Sjálf,stæðisfTokkurinn
máske, að samstarfsfliokikar hans
í .stjórninni gartgi inn á það, að
hindmð verði aukafco.snin,g í því
hinna tveggja þingmannslausu
kjördæma, sem Sjálfstæðisfliokk-
urinn hefir haft, saimtímis því, að
aukakiosning verði haldin í hlnú,
sem hingað til hefiir haft Alþýðu-
fiokksmann á þingi? Það væra
þá að mbms'ta kosti merkilegar
hugmyndir tom póljtískt jafn-
rétti fiiokkanna hér á lándi, ef
pannig ætti að gefa einum þá
möguleika, sem öðnum er neitað
um.
En ef efn’t væri ti'l aukafcoisni-
iingar í Norður-lsaf jairðarsýsTu og
SnæfelIsnessýsTu í haust, já þó
það væri ekki nema aðeins í
Norðu r-Isaf jarðarsýs I u, eins og
SjálfstæðisfliO'kkurinn fe:r fram á
— hvaða ástæða er þá t i 1 Jiess að
fres'ta kosningum lengttr í öðtoum
kjördæmum? Ef hægt er að láta
kíosningu fara fram nú þegar í
Norðu'r-Isafjarðairsýslu og Snæ-
felisnessýsiu — hvers vegna er
þá ekki einnig haaft að kjósa
í Eyjafjarðarsýslu, Suður-Múla-
sýslu, Guilbringu- Og KjósaisýsiU;
Viestmannaeyjtom, Hafnarfrrði,
ísafirði og meira að segja hér í
Reykjavík? Ef ástand og horfur
HÉR á islardi e yfiriett geng
ið út frá því, að-fáir lesi
leikrit sér ti] ánægju. Bókaút-
gefendur hafa þá sögu að segja,
að leikrit seljist allra bóka sízt.
Nú eru fáir leikftokkar tii á land-
inu, leikhús, þaiu, sem völ er á,
óhagainleg og skoriir ailan út-
búnað, svo að óvíða er ráðist í
erfiða leiki. Ef engin-vou er um
það, að almenningur gerist á-
hugasamari um lestur sjónieikja
er fyrirsjáanlegt, að ieikri'tagerð
á litla framtið fyrir sér hér sem
bókmenntagrein. Er nú þegar til
L Tandinu all-mikið af Teikritium,
bæði frumsömdtom og þýddum,
sem engin ástæða er til annars
en að láta koma fyrir almenn-
ingssjónir, en eru aðeins fáanleg
í afritum. Hinisvegar má líta á
það, að mflrill hluiti þjóðarinnar
á þess engan kost að kynmast
leiklist, nema í útvarpi, og þó
að það sé stórkostlega dýrmætt
út af fyrir sig, er það þó aldrei
nema ein hiið af mörgum til
þess að fiytja aTmenningi skáld-
skap af þessari tegund. Það er
því brýn nauðsyn á því, að þjóð-
in færi að leggja meira upp úr
lestri leikrita en nú er gert. Mér
finnst, að alþýðuskóiar og menitar
skóiar ættu að geta gert eitt-
hvað t'l hvatningar á þessu sviði
með aðsloð þeirm leikmennta
manna sern við eigurn. MeðaTann
ars þarf mönnum að vera Tjóst,
í hverju Uggtoir aðal-muintoir á
sögu og sjónleik og lesandinm
getur beinlínis æft sig í því að
uppfylla þær kröfur, sem leik-
rifið gerir, — fram yfir söguna.
Við lestur leikritsins þarf les-
v andinn t. d. oftast nær að hugsa
sér sjálfur útlit fólksins og mál-
róm, og sjaldan er leiksviðinu
lýst nema í stórnm drátttom.
Eins og gefur að skilja, er fólki
misjafnlega sýnt um að setja
sé'i’ atburði fyrir hugskotssjónÍT.
Guttorxnur J. Guttormsson skáld,
sem ætlas't til, að Teikrit sín séu
Tesin, en ekki leikin, sagði mér
einu simni, að sér þætti meira
varið í að Tesa Teikrit en sjá það.
I leikhúsi hugans fannst honium
síður hætta á mistökum af hálfu
leikendanna. ,Þó að fæstir muni
vera sammála Guttoi'mi skilyrð-
islaust, þá mætitto fleiri líkjast
bonum í því að reyna að nj-óta
le'ikrita við lestur, ef ekki er þess
ko-stur að sjá þau á leiksviði,
og raunar hvorf sem er. Eitt af
því sem ætti að hjálpa íslend-
hafa breyz't þamnig síðam í vor,
að talið er hægt að láta kosn-
iingu fara fram í eínJu kjördæmi,
sem ekki þótti fært að láta kjósa
í vor frekar en önmur — hví þá
ekki að efna til kosninga um
land ailt nú þegar?
AlþýðtofTo'kkiuriinin er reáðubú-
inn. Síðastur af stjórnarflokkton-
um gaf haton samþykki sitt til
þessi að kostoingum væri frestað
í vor. Og fyrstur skal hamn verða
til þess að fallast ái að siú ó-
kvörðun verði úr gildi felld og
gemgið verði til almeniura feosm-
inga.
ingum tíl þess að fella sig við
lestur Teikrita, eru Isilendingasög-
urnar. Þar er samanpjappað form,
stuittorðar Týsiingar, samtöl og Tát-
bragðslýsingar, sem víða minna
á Teikrit. Huguirinn verður að
lesa sig inn í hin ytri gerfi, og
fimna hræringar andanis hiðinnra.
Eins og vænta má, er auðveld-
ast að lesa og skilja þau lieikrft
sem grundvalTast á okkar eigin
sögu, þjóðlífi eða þjóðlegumerfð
um. Þar á huguritnn ’fyrirfram
mótuð gerfi, sem leikritið gæðir
lífi að nýju. Þess vegma getur
alþýða mamna Tesið leikrit eims
og „Sku,ggasvein“ og „Fjalla-Ey-
v‘ind“ af meiri unaði en ýmis er-
lerad leikrit. Nýlega hefir komið
út Teikrit, sem að mínum skiin-
ingi ætti að vera vinsælt bfeeði í
lestri og á Teiksviði. „Gullma hlið-
ið“ eftír Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi er byggt á gamalli
þjóðsögu, sem flestir kamnast við.
Áður hefir Davíð ort kvæði út af
sögumni, hefir það náð all-mikl-
tim vinsældtom, en það er von
mín, að yrkiisefninu verði því bet-
utr tekið í hinto nýja formi, sem
átökin af skáldsins hálfu emu
sterkari og betur úr sögtommi
unmið.
Þjóðsagan er skopsaga með
djúpri aivörfi á bak við. Skopið
er fóTgið í því, að umkomtolítiT
keírf'mg snýr á sjálfan dyravörð
himmarikis, kemuir sáTin.'ni' hams
Jónis síns inn í himiininn, þrátt
fyrfr það, að hann hefir allar
líkuir á móti sér, þegar miðað
er við endurgjaldslögmálið. —
ATvariega hliðin er aftur á móti
sú, að þeim, sem elskar af bams-
Jegri einiægni, tekst fyrr eða síð-
ar að bjarga syndugri mannssál
inn fyrir hurðarstaf himnaríkis,
ef húm. gefst ekki upp, þrátt fyrir
það, þóti slarngasti bókstafiur lag-
anna dæmi syndugan tll vítis.
TiT em fleiri en ein leið til að
vinna úr slikri sögu. Skáldið gat
tekið hinm siðferði'lega sálfræði-
lega kjarna sögunnar og byggt
upp sitt eigið iistaverk, án þess
svo mikið sem að ne?na söguna
á nafn. Hann gat líka ef til vill
látið atburði sliíks leikriits minna
svo Ijóst á söguna, að hún yrði
í huga áborfendanna, þótt ek'ki
væri hún leikin nema óbei'nlíms.
En svo er til að minnsta kosti
ein teið enn, — sú sem Davíð
Stefánssion kaus sér, — áð gera
leikrit úr sögunni, eins og hún
er, halda hinum skoplega hlæ,
en láta alvöriina alsstaöar skína
i gegn, unz hún í lok leiksins
feemur fram með fullum þunga
og fegurð. Það verður auðvitað
ekiki vitað til fulls, hvieitoig þetta
hefiir tekist, fyrr en góðir Leik-
arar hafa tefcið Leikinn till með-
férðar á sviði, en það er von
min, að þessi leikur reynist vel
og verði talinn í fnemstu röð ís-
lenzkra sjónleikja. Að visu kæmi
mér ekki á óvart, þó að einstakar
setningu þyrfti að endursfcoöa
ræfcilega, þegar fcoijnið er í-Leik
hiús. T. d. er ég í vafa um» hvaða
áhríf bænin á bls. 125 mnmi hafa
á Mæ leiksinsi, og eitthvað af
l>VÁ4c'TrrXm>-> TAv*<j kli'rfu»i \’'3’v'53«
feTlt niður, ef hanm á ekfci að
verða of ruddaleguT fyrir eym
leikhúsgesta. Annars er þaðeimn
af hinuin góðu eiginleikum Da-
víðs, hve vel hann fágar málið
á skáldverkum sínum.
Persónurnar erft margar, senni-
lega yfir 30, að meðtöldtom „engl
um O'g útvölduim“, en- þær eru
flestar skýrt afnutrkaöar fyriir-
fram í hugum fólksins. Þær
eru að fáeinum undantekn-
um, ýmist táknrænar sem ímynd
sérstakra hópa innan mannfé-
lagsins — t. d. drykkjumaður,
rí'kisbubbi, bóndi sýslumaður,
prestur, grasakona — eða gam-
alkunnar persóniuir ur trúairbrögÖ-
am og þjóðtrú (svo sem postul-
arnir, Maria Mey, Óvinuriun, púk-
ar., englar). I Tedkntom tekst höf-
tondi vel að gefa þeim líf og Íitr,
án þess að færa þær nokkuð
úr þeim ham, sem þjóðtrúin hafði
ofið þeim, og er það vel gert.
Sennilega meira þrekvirki en
flesta grunar við fljótan yfdrlest-
ur.
Leiksviðið verður því fallegra
sem á líðuir, og er það tvímæla-
lauist kostwr á Teik, sem í raun
og veru er ævintýraleifcuir. Verði
þessi leikur sýndur hér í okkar
fátæklega leikhúsi, verður það
meir en lítill vandi að gera loka-
atriðiö þannig úr gairði, að það
hrífi htogann, ©ins og höfundar
ætlast til. En þar ©r ætlast til
að fagur söngiur og hljóðfærasiátt
uir verði samfara Ijósadýrð og
litaskrauti.
(Sennilega ríður hvergi meir á
göðri meðferð ■ leiksins en í síð-
asta atriödnu. Þar kemuir að lok-
um sú niðtorstaða, sem stefnt
er að frá topphafi vega. Þetta
uppátæki kerlingar, að einhenda
skjóðunni með sál Jóns inn í
himnari'ki, hefir misjöfn áhrif þá,
sem nærstaiddir eru. Djöfullinn
kvartar fyrstar yfir þvi, að allt
rétílæti sé þrotið, Pétur er hnugg-
ihn og óttast, að sér verði ekki
lengur tniað fyrir varðstöðunni
en PáTl verður til þess að verja
það, sem stoeð hefir. Hann minn-
ir á, að kærieikurinn sé langlynd-
ur, trúi öllu, voni allt, umberi
aJIt (Smsbr. I. ‘Kioir. 13.) „Hans
er mátturinn og dýrðin“.
En hvað verðuæ tom Jón? —
Hann var að vísu farinn að
klökkna við áhrif Maríu, hinn-
ar mildu guðsmóður. Fmm að því
hafði hann ekfci tekið þessa
himnairikisferð alvariega, og tajið
hana vera til lítijs. Hann var bú-
inn að 'sætta sig á sinn bnoslega
hátt við erfið öriög, og honum
datt ekki í hug að tooma öðrfi-
visi fram en hann var klæddur.
En einmitt vegna hispursleysis
síns getur hann lorðið snortinn
aif dýrð hiimisinis, þegar hainn
finnur fegurð, gleði og kærjeika
alt U|pihverfi's sig. Á tveim síð-
mstu blaðsíðum ldksins er lýst
þessum áhrffum á sál Jóns, og
verði hlutverk hans á síniuim tíma
leifcið af snjöllum leikara, mtonum
við þa;r eignast einhverja þáfieg-
urstu sýn, sem birzt hefir á ís-
lensku leifcsviði. En það verður
ekki heiglum hent að framMða
þá sýn. — Sá sem aðeins les
lefltinn, en ,sér hann ekki leik-
inn, verður að leisa geðshrær-
ingar Jóns út ú|r fáeinnm saná-
lettorsorð'uim, aiuk peirra sfyurn-
inga, sem Jón leggur frtam í
hrifningu, sinni. Éf það þætti eikki
of mdkill f ,ex pressionisani ‘ ‘, viMi
Frb. 6 4. siðu.